Pozytywizm leksykon literatury polskiej3

Balzak Honoriusz

(1799, Tours - 1850, Paryż). Jeden z najwybitniejszych przedstawicieli francuskiego > realizmu. Studiował prawo w Paryżu i rozpoczął pracę w kancelarii notarialnej, szybko ją jednak porzucił dla prywatnej odlewni czcionek, która przyniosła mu straty. Pierwszym sukcesem literackim stała się powieść Szuani (1829).

Balzak w swojej twórczości zajął się obserwacją dających się naukowo wyjaśnić mechanizmów społecznych. Stworzył powieściowy cykl Komedia ludzka, w której zawarł wykładnię własnej filozofii życia. Przedmowa do Komedii została opublikowana w 1842 r. i stanowiła swego rodzaju credo literackie Balzaka. Nawiązując do myślicieli: Gottfrieda Wilhelma Leibniza, Georges'a Buffona. Louisa Claude'a de Saint-Martina i Emanuela Swedenborga, Balzak przekonywał czytelników, że w przyrodzie można znaleźć pierwiastki mistycyzmu, dlatego egzystencja człowieka, choć różni się od życia zwierząt, podlega podobnym prawom. Zadaniem pisarza jest zatem obserwacja jednostki żyjącej i rozwijającej się w społeczności ludzkiej.

Nauki historyczne ze swoją faktografią stanowią jednakże tylko szkielet, na którym pisarz powinien budować własną konstrukcję na podstawie wiedzy z zakresu obyczajowości, etyki i estetyki. Świat przedstawiony, kompozycja powieści, opisy, narracja muszą więc być zróżnicowane. Balzak uważał, ze każda powieść powinna stanowić część większego cyklu, składającego się na obraz dramatu ludzkiego, obiektywnie i prawdziwie obnażającego mechanizmy natury. Swoje utwory, składające się na historię ogólną społeczeństwa, pisarz podzielił na sceny z życia osobistego, z życia prowincji, z życia paryskiego, politycznego, wojskowego oraz wiejskiego. Do najbardziej znanych powieści tego cyklu zaliczyć można: Kobietę trzydziestoletnią (1834), • Ojca Goriot (1835), Stracona złudzenia (/łożone z trzech tomów Dwaj poeci, 1836, Wielki człowiek z prowincji w Paryżu, 1839 i Cierpienia wynalazcy, 1843), Eugenię Grandet (1833), Kuzynkę Bietkę (1846), Blaski i nędze życia kurtyzany (1843 -1844).

W planie fabularnym powieści Balzaka charakteryzują się szczegółowym opisem wnętrz, ulic, życia codziennego, relacjami skomplikowanych operacji finansowych. W podstawowym planie zdarzeń powieściowych autor ukazywał czynności służące osiągnięciu sukcesu. Bohaterowie przedstawiają określone „typy" społeczne, wykreowani są na postaci szczególne, kierujące się swoistą filozofią życia, opartą na dążeniu do kariery. Przybywają zazwyczaj ze smutnej, melancholijnej prowincji do Paryża, który stwarza im możliwości nowego życia. Do osiągnięcia sukcesu ekonomicznego potrzebna jest - według Balzaka - bezwzględna walka, na którą jednakże nie wszystkich stać.

bałucczyzna > Bałucki Michał, > kultura mieszczańska .............. ■ ■ ■

Bałucki Michał .......u ■ —

(1837, Kraków - 1901, tamże). Powieściopisarz i komediopisarz, studiował matematykę i nauki humanistyczne. Zadebiutował w 1859 r. wierszem na tamach „Dziennika Literackiego". W 1864 r. ukazała się pierwsza powieść Przebudzeni, a w 1869 r. wystawiono w Krakowie jego pierwszą komedię Radcy pana radcy. W I. 1857-1864 należał do grupy artystycznej zwanej Pracownią Filippiego; pisał dla „Czytelni dla Młodzieży" (1860-1861), współredagował „Niewiastę” (1861-1862) oraz „Kalinę" (1866-1869); w dzienniku „Kraj" (1869-1871) zamieszczał kroniki tygodniowe. W utworach powieściowych krytykował machinacje kapitalistycznych przedsiębiorców, szalbierstwa i zbrodnie, demagogię socjalistów (250 000, 1882; W żydowskich rękach, 1884 Przeklęte pieniądze, 1899) oraz nadchodzący dekadentyzm (Pamiętnik Munia, 1899), posługując się schematem powieści sensacyjno-kryminalnej. Uprawiał też satyrę polityczno-obyczajową w utworach Dwie wizyty Jego Ekscelencji (1883) i Pan burmistrz z Pipidówki (1886-1887), gdzie w konwencji groteskowej odbija się psychologia mieszczańskiego, galicyjskiego światka, kompleks niższości wobec wartstw wyższych, snobizm i hipokryzja. Tym cechom przeciwstawiał Bałucki pracowitość, lojalność, rzetelność rzemieślników, służących, straganiarek w Typach i obrazkach krakowskich (1881), w powieści Byle wyżej (1874).

Bohaterami komedii Bałuckiego byli kupcy, właściciele kamienic, urzędnicy, środowisko mieszczańskie. W swych literackich portretach ośmieszył po-