Pozytywizm leksykon literatury polskiej7

wiedllwle, dorobek młodych pisnr/y Napisał szereg kelą/ek / dziejów literatury epoki romantyzmu, pozytywizmu i Młodej Polski, Należą do nich m in.: Kobiety Mickiewicza, Słowackiego i Krasińskiego (1873), Autorki polskie wieku XIX (1885), Nasi powieściopisarze (1887), Nasza literatura dramatyczna (1898), Najnowsze prądy w poezji naszej (1901), Dzieje krytyki literackiej w Polsce (1902), sześciotomowa Historia literatury polskiej (1899-1900). Dochodzą do tego podręczniki dla szkól średnich oraz prace monograficzne poświęcone twórczości Adama Mickiewicza, > Józefa Ignacego Kraszewskiego, Józefa Korzeniowskiego, > Henryka Sienkiewicza, Jana Kasprowicza i innych. Jego książki posiadają bogatą dokumentację materiałową i z tego względu zachowują niemałą wartość do dziś.

Comte August    ....    ■ ■-

(1798, Montpellier we Francji - 1857, Paryż). Twórca filozofii pozytywnej, zajmującej się studiowaniem świata rzeczywistego opartym na rozumowym poznaniu. Podstawą > pozytywizmu Comte’a stały się nauki przyrodnicze, w których wszelkie filozoficzne spekulacje ustępują na rzecz określonych badań i stwierdzeń względnych. Tak więc ośrodkiem myśli pozytywistycznej byty fakty fizyczne, realność, pewność, ścisłość, obiektywizm i pożyteczność badań. Comte w Kursie filozofii pozytywnej (1830-1842) dowodził, że na podstawie znajomości praw rządzących nauką można przewidywać dalsze fakty (filozoficzną formulą Comte'a stało się powiedzenie Savoir pour prevoir - „Zdobywać wiedzę, aby móc przewidywać”). Prawdziwe naukowe poznanie wynika zatem z doświadczenia, które stop-, niowo powinno być wypierane przez przewidywanie faktów jako nadrzędny cel nauki. Comte w swojej teorii daleki byl zarówno od > empiryzmu, jak i od mistycyzmu. Przeprowadzając klasyfikację nauk, podzielił je na abstrakcyjne (zajmujące się procesami kształtującymi rzeczy) oraz konkretne (zajmujące się istotą zjawisk). W dalszej klasyfikacji uwzględnił tylko nauki abstrakcyjne, do których zaliczył matematykę, astronomię, fizykę, chemię, biologię i socjologię, wypierając się metafizyki, teorii poznania, logiki, metodologii, psychologii. W filozofii Comtea pojęcia Ludzkości, Postępu i Lądu zostaty wpisane w hasta altruistycznej etyki. Stały się one podstawą „religii" Comte'a, znajdującej wyznawców do dziś.

czasopiśmiennictwo

W. Koniuszko, Czytanie „Czasu” w warsztacie

W XIX w w Polsce, podobnie jak w całej Europie I Ameryce, czasopiśmiennictwo rozwijało się bardzo bujnie. By powołać nowy tylni, starczyło uzyskać koncesję (zezwolenie władz otrzymywane pO wpłaceniu określonej kwoty) i zebrać kilkuset prenumeratorów, piko że wolna sprzedaż w kioskach nie była jeszcze rozpowszechniona. Wobec mnogości lylulów nie było łatwo o czytelników wiele pism padato więc już po paru miesiącach. Ale niektóre prze-liwaly dziesiątki lat.

W Warszawie najbardziej ątabilnym dziennikiem była „Gazeta Warszawska", wydawana w I. 1774-1935, redagowana w okresie pozytywizmu przez Józefa Keniga. Uznaniem cieszyła się też „Gazeta Polska” (1832-1907; do 1861 wychodziła jako „Gazeta Codzienna”), redagowana przez Józefa Sikorskiego I od 1874 przez Edwarda Leo. Z tym dziennikiem związany byi przez wiele lat Henryk Sienkiewicz. Największą poczytnością cieszył się „brukowiec" „Ku-rior Warszawski" (1821-1939) Wactawa Szymanowskiego, uświetniony piórom > Bolesława Prusa jako autora Kronik tygodniowych. W późniejszych lalach przybyty „Nowiny” (1878-1883), redagowane niefortunnie przez > Aleksandra Świętochowskiego i Prusa, oraz „Słowo" (1882-1914), którego redaktorem naczelnym w pierwszych latach byl Sienkiewicz. Te i inne gazety drukowały artykuły polityczne, czujnie kontrolowane przez > cenzurę, informacje

0    życiu codziennym stolicy,i prowincji, ogłoszenia i reklamy, recenzje teatralne

1    literackie, sprawozdania z wystaw artystycznych, a ponadto - co miało duży wpływ na prenumeratę - > felietony, > reportaże, nowele (> nowelistyka okresu pozytywizmu) i > powieści drukowane w odcinkach; prawie wszystkie utwory pisarzy pozytywistycznych miały pierwodruk prasowy.

Wśród pism tygodniowych (najważniejszy byt >„Tygodnik Ilustrowany" (1859-1939) Ludwika Jenikego, na drugim miejscu „Kłosy" (1865-1890) Samuela Lewentala. Publikowane w nich artykuły, prace krytyczne, powieści reprezentowały na ogół wysoki poziom, zapewniany przez wybitnych współpracowników. Byty ponadto bogato ilustrowane, dzięki coraz bardziej doskonalącym się technikom graficznym; do najlepszych rysowników należeli I ranciszek Kostrzewski, Juliusz Kossak, Henryk Pillati, Piotr Stachiewicz ilustratorzy utworów powieściowych, m.in. Sienkiewicza. W tym czasie upowszechniła się już fotografia, umożliwiająca zamieszczanie portretów