o
2

I !?• •

? . *

«• i

• /

■ i '

•.« : *

i

t •

»•

ii, v ⁴ . »r; •

•«!*»! • y i

V?^r -

i*

,

ii; U *. • 5 • i ^Ł

*

;■■■*:■' f. • : i ■ •

%

•< :

• ?

Uf?-

?V % • .

•

“• v •

• • ⁴

. • » •

. J

4-

•: *> . »

•«. r-*

• • ł r % •

. f

r

• •

•• ;>

że chce, eby bohaterka uszła nieszczęściu, ale również chce, aby się

tak nie stało ? Nie brzmi tc prawdziwie. Obie sprzeczne żądze widzę

#

mogą płynąć "z całego sercaLioże on żywić niepodzielną nadzieję, żeby sztuka zakończyła się nieszczęściem bohaterki oraz z równie silną determinacją pragnąć, sby uniknęła tak niezasłużonego losu. Co więcej, może być świadom tych dwóch żądz - ale też i nie odczuwać jakiegoś .szczególnego konfliktu sumienia.

I/.oje teoria dostarcza jasnego i prostego wytłumaczenie. Jest to po prostu fikcyjne, że widz współczuje bohaterce i chce, aby uniknęła takiego losu. Naprawdę chce, eby to było fikcyjne, że spotka ją tek okrut r.y koniec. Nie mamy tutaj do czynienia z konfliktem pragnień.-Ani też -jeżeli o to chodzi - nie jest fikcyjne,.że nie mamy.

Drug8 zagadka dotyczy trwałości dzieł sztuki - dlaczego zdolne są ^v

one przetrwać niekończące się lektury, akty poznawcze - nie tracąc nic ze swej mocy oddziaływania¹¹?    ...

Niepewność - takiego czy innego rodzeju - jeet istotnym czynnikiem naszego doświadczenia, związanego z większością dzieł sztuki. Czy Jack . w "Jack and the Beenstalk" da radę ujarzmić giganta unikając przy tyn schwytanie? Czy Tom i Becky odnajdą właściwą drogę w jaskini? Czy Hamlet kiedykolwiek zabierze się do pomszczenia zbrodni dokonanej na jego ojcu? Jaki los gotuje się Juliuszowi Cezarowi podczas Id marcowych?

Czy Godot przyjdzie?

Ale gdzie ma być owa niepewność, skoro już wiemy jek potoczą się wydarzenie? Dlaczego trudna sytuacjs Toma i Becky ma obchodzić albo interesować czytelnika - skoro już wie z poprzedniej lektury, że i tak w końcu wyjdą całe" z jaskini? Llożna byłoby przypuścić, że pierwsze . poznanie danego dzieła sztuki /pozwalające na zaznajomienie się z istotnymi momentami skeji/ pociąga ze sobą utratę .owej zdolności do wywoływania napięcie - oraz że przyszłe lektury lub kontakty wizualne będą pozbawione pierwotnego odczucia, które towarzyszyło nam w pierwszym kontakcie z dziełem. Ale bardzo często nie dzieje się tak. Niektóre dzieła - rzecz oczywista - "bledną" w 'wielokrotnym odbiorze - a ich znajomość zmienia nosze przeżycie w istotny sposób. Lecz moc niektórych dzieł jest niebywale trwała, a ich zdolność do wywoływania odpowiednich efektów - zadziwiająco niezmienna ². w szczególności niepewność może być nadal istotnym elementem nsszek reakcji na dzieło - bez względu na to, jak je dobrze znany. Ktoś może się "martwić" o Toma i mecky - tym intensywniej - podczas którejś z rzędu lektury - pomimo, * -ze wie, iż wszystko zakończy się pomyślnie - jek "martwi się" osoba czytająca "Toma Sawyera" po raz. pierwszy. Dzieciak słuchając n-ty rez histom o "Jack nad the Beenstalk" /znając już ją od dawno na "wyrywki"

-

• .. < V-

r -a ■

~ *• ■

, <

-

4    * •

t *

. r-

i *. >•

w

. . . —* ..

•

•. *

TU? f

r\*V *

•

r •* .*]    *

• J^> Vr *' • .-►.i.-:.-..

. t

-    ' V .

* * »

V V.'

■ • :

>.

. ty .    . •

' > <* ■

V. • • -*

4 •

, / •

•** ; < •

.

v

• r>r '

■Z"‘*    • .

- ■    . «■*

•. V- *.• 1: t . . •,

-

* .1

ł*. >r

‘ ł

f •

• I "^;

k -•

}• ,e'

!

•f

•    > * ' r?■ V' l\

, vv *

I    .    .

prawdopodobnie będzie odczuwał takie samo podniecenie /w momencie, gdy gigant odkryje Jacka i podąża za nim/ - tą samą podniecającą niepewność - którą odczuwał słuchając tej historii po raz pierwszy. Dzieci są tak dalekie od znużenia znanymi historyjkami, że często dopreszają

się,, aby opowiadać je w nieskończoność.

• \

Nie cziwi nas to jednak w świetle mojej teorii.

y

Dziecko słuchając opowieści »"Jack and the Beanstalk" wie, że fikcyjnie Jack umknie gigantowi - lecz fikcyjni e nie wie o tym - dopóki nie przeczyta fragmentu opisującego ową ucieczkę. Jest ono zaangażowane w swą własną grę w "udane” podczas lektury, grę, w której fikcyjnie dowiaduje się po raz pierwszy o istnieniu Jacka i gigente w nomen-

cie, gdy o nich czyta . Jest prawdą, że fikcyjnie nie ma ono pewności

• ' ...

/nie chodzi o autentyczną niepewność/ - i to jest przyczyną jego podniecenia i, oczekiwania, które odczuwa. Celem wysłuchanie tej historyjki nie jest jedynie chęć dowiedzenia się, jak zakończą się zmaganie Jacka z gigantem - lecz "gra w udene". Nie możne dowiadywać się - za każdym razem jak słyszy się tę historię co uczyni fikcyjny Jeck i gigant, o ile - po pierwsze - nie zapomni się o tym pomiędzy jedną e następną lekturą. Lecz zawsze można i uczestniczy się w grze w "udane".

Celem słuchania opowieści o Jacku jest uzyskanie tskiego przeżycia,

• •

kiedy fikcyjnie uświadamiamy sobie "z przestrachem", że Jackowi grozi niebezpieczeństwo, gdy czekamy z zapartym tchem, aby zobeczyć czy gigant obudzi się, odczuć nagły przypływ przerażenia, kiedy wreszcie zbudzi się, by w końcu z uczuciem podziwu i rozluźnieńia dowiedzieć

m •    «

się o tym, jak Jack ścina tykę fasoli zabijając w ten sp.osćb giganta. Dlaczego greć w tę samą grę bez końce? Fo pierwsze ta gro może nie być dokładnie taka es ma za każdym razem, nawet jeżeli lektury będą te same, Przy jakiejś okazji może to być fikcyjne, że dzieciak będzie "sparaliżowany'" przestrachem o Jacka, przygwożdżony powagą sytuacji i emocjonalnie "wygaszony" w momencie, gdy Jack da radę gigantowi.

• «

Innym znów razem - może być fikcyjne, że dzieciak nie tak znów na '■ serio przejmuje się bezpieczeństwem Jacka - a jego uczuciscri dominującymi są: podziw dla jego wyczynów, podniecenie przygodą, odczucie ra-

\

dości płynące z pomyślnego finału. Ale nswet jeżeli ta gra jest ta sama w czasie kolejnych lektur - to nasze emocjonalne potrzeby mogą wy-

f

magać zabiegów w postaci kilku lub bardzo wielu powtórzeń.

1. Fragner. How Remote Ar: 'The Journal ( orez z Freeri nr 1 /styczeń and Art Critń mat popierały Societies and dziękowanie J: wi , Brie nowi i

2.    Ursuia I.

«

Grosset i Duru

3.    Po równej How They Aren' todology of Nc 11 /listopad, can Phi 1 oso phi

A• Kr.ots /V.

5.    Niektóre, szą happy eniJ Ślepe pi zeznać: je się kilkę £' chowuje cię na^-

6.    Przez et: żerny się martw:

i •

pieczeństwo. Ha

k *    %

je się-w r.iebec

7.    Według Cc ~dzaju tymczascy

sabeth Schneiće

8.    Uniwersyt dyplomem ho non

•    9. Kiedy Che

•?fr chowuje się tak

y._:    Vi tym względzie

■

je '

te**

&

■U

X

*

Aj

vv>4 • *

nio, bojąc2 sń,

" sa - w odróżnię.

' >

'* O c