Jerzy Sojka
III Te
Platon, Obrona Sokratesa
 Obrona Sokratesa Platona jest zapisem obrony filozofa w czasie swojego procesu,
kiedy to został oskarżony przed ateńskim sądem skorupkowym o psucie młodzieży, bezboż-
ność i głoszenie nowych duchów, bogów. Mowa ta składa się z trzech części oddzielonych
poszczególnymi decyzjami obywateli Aten. Pierwsza część to mowa obronna w obliczu
oskarżenia, druga to propozycja Sokratesa kary dla niego samego w obliczu uznania go win-
nym, a trzecia to mowa pożegnalna po skazaniu go na śmierć.
W trakcie swojej obrony Sokrates przedstawia swoje stanowisko w kilku kwestiach
etycznych. Po pierwsze jako najwyższą wartość stawia dzielność, a co za tym idzie za główny
cel człowieka uznaje dążenie do jej uzyskania. Stwierdza, że najpierw człowiek musi dążyć
do tego, by być jak najlepszym i najmądrzejszym człowiekiem, przy czym mądrość rozumie
jako świadomość swojej niedoskonałości, niewiedzy, a dopiero potem dbać o majątek, za-
szczyty czy inne kwestie, zgodnie ze stwierdzeniem, że to z dzielności pochodzą pieniądze, a
nie dzielność z pieniędzy. Jaką wagę przykłada do dzielności pokazuje Sokrates również w
swym ostatnim słowie, kiedy prosi by obywatele Ateńscy dręczyli jego synów, tak jak on to
czynił Ateńczykom, kiedy tylko ujrzą, że potomkowie Sokratesa uważają za ważniejsze co-
kolwiek innego niż właśnie dzielność. Za dzielność uważa także Sokrates mądrość i odwagę.
Stąd bierze się też jego stosunek do śmierci. Stwierdza on, że w obliczu śmierci nie można
posunąć się do wszystkiego po to tylko by ratować życie, ważniejsze jest uniknięcie hańby.
Przez to też nie posuwa się do tego, by błagać sędziów o łaskę, ale sam się pogrąża prowa-
dząc obronę w duchu swoich zwykłych mów na ulicach Aten, za które właściwie został po-
stawiony przed sądem. Uważa wręcz, że jego postawa ciągłego kształtowania, napominanie
Ateńczyków, a także udowadniania im ich niedoskonałości była właściwie darem boskim dla
Aten. Jego, jakbyśmy to dziś mogli określić, pogarda dla śmierci wynika także z tego, że nie
wie czym ona jest, a niegodną jest rzeczą bać się czegoś, czego się nie zna. Stwierdza także,
że właściwie śmierć może być tylko jedną z dwóch możliwości  snem, brakiem odczuć, lub
przeprowadzką nieśmiertelnej duszy w inne miejsce. W pierwszym wypadku takowy sen bez
odczuć, a zatem i bez sennych mar jest dużo lepszy dla człowieka niż nieprzespane noce, czy
dni pełne innego cierpienia. W drugim wypadku nie dość, że jest się nieśmiertelnym to jesz-
cze dodatkowo zyskuje się możliwość spędzenia nieśmiertelności w obecności tak wybitnych
prawodawców przeszłości jak Minos, czy poetów jak Homer, czy Hezjod. Można się wtedy
oddawać tak jak za życia poszukiwaniu mądrości i rozmowom na temat dzielności, tyle tylko,
że w obecności bohaterów i półbogów, co daje szansę się przekonać czy faktycznie byli tak
mądrzy jak głoszą o nich legendy. Co więcej skazując się sposobem obrony na śmierć Sokra-
tes stwierdza, że w obliczu tego, że może się ona okazać dla niego zyskowna lepiej ją wybrać
niż na pewno złe więzienie, grzywnę, którą i tak nie może spłacić, czy wygnanie, na którym i
tak gdzieś w końcu zabiją go za jego działalność. Sokrates zaznacza też, że wydając na niego
wyrok śmierci Ateńczycy, nie tylko, jak już zostało to powiedziane, pozbawiają się daru bo-
gów, ale dopuszczają się zbrodni, za którą ściągną na siebie karę bogów, dlatego że ze
względu na bogów nie może dobrego człowieka spotkać zło ani za życia, ani po śmierci,
szczególnie, jeśli tak jak on nie dba przede wszystkim o życie, a o uniknięcie nieuczciwości i
bezbożności. Wymierzenie kary śmierci Sokratesowi przez Ateńczyków jest przez niego in-
terpretowane jako pójście na łatwiznę, bo łatwiej jest pozbyć się Sokratesa, niż podjąć wysi-
łek pracy nad sobą, nad własną dzielnością pod wpływem jego wypowiedzi. Przed sądem
Sokrates broni się także przed zarzutem nie brania udziału w życiu politycznym polis, nie
brania odpowiedzialności za społeczność. Powody tego są według Sokratesa dwa. Po pierw-
sze jak zgodnie z uznaniem dzielności za najwyższą wartość uważał, że sam musi nad sobą
jeszcze w tej kwestii popracować by móc podejmować się działalności publicznej. Po drugie
jeśliby pozostał wiernym swoim ideałom, to znaczy w służbie publicznej służyłby nadal
uczciwości i prawdzie niechybnie zostałby dużo szybciej skazany za to na śmierć, a jego
walka skończyłaby się niepowodzenie, bo jak stwierdza służenie tym dwóm wartościom
długo i skutecznie wymaga pozostania osoba prywatną.
Jak wiemy przynajmniej jeśli chodzi o interpretację wyroku okazało się, że Sokrates
miał rację, dlatego, że do dzisiaj ówczesna decyzja Ateńczyków uważana jest za zbrodnię na
filozofii. Jeżeli zaś chodzi o dokonania na gruncie etyki Sokrates był jednym z pierwszych
który sformułował twierdzenie, że dzielność jest najwyższą wartością, stając się poprzedni-
kiem etyki Platona, jak i teorii cnót Arystotelesa. Nie należy także zapominać, że jego sposób
obrony w obliczu kary śmierci może stać się przyczynkiem w dyskusji na temat: czy i za jakie
ideały wolno umierać? Także sformułowanie, że zbrodnia jest szybsza od śmierci  Sokratesa
dopadła śmierć, wydających zaś wyrok Ateńczyków zbrodnia, może być impulsem w dysku-
sji dotyczącej problemu kary śmierci.