plik

��[ WWW.FILOZOF.PL Platon: Obrona Sokratesa ] 1 Platon Platon OBRONA SOKRATESA Jakie[cie wy, obywatele, odebrali wra|enie od moich oskar|ycieli, tego nie wiem; bo i ja sam przy nich omal|em si nie zapomniaB, tak przekonujco m�wili. Chocia| znowu prawdziwego, powiem po prostu, nic nie powiedzieli. A najwicej mnie u nich jedno zadziwiBo z tych wielu kBamstw; jak to m�wili, |e wy[cie si powinni strzec, abym ja was nie oszukaB, bo doskonale umiem m�wi. To, |e si nie wstydzili (ja zaraz czynem obal ich twierdzenia, kiedy si poka|e, |e ja ani troch m�wi nie umiem), to mi si wydaBo u nich najwiksz bezczelno[ci. Chyba |e oni mo|e tgim m�wc nazywaj tego, co prawd m�- wi. Bo je|eli tak m�wi, to ja bym si zgodziB, |e tylko nie wedBug nich, jestem m�wc. Wic oni, jak ja m�wi, bodaj|e i sBowa prawdy nie powiedzieli; wy dopiero ode mnie usByszycie caB prawd. Tylko serio, na Zeusa, obywatele: nie takie mowy przystrojone jak te ich: zwrotami i wyrazami, ani ozdobione, ale usByszycie proste sBowa, wyrazy takie, jakie si nawin. Bo ja wierz, |e to sprawiedliwe, co m�wi, i niech si nikt z was czego[ innego nie spodziewa. Przecie|by nawet nie wypadaBo, obywatele, |ebym ja, w tym wieku, jak mBodzik m�wki ukBada przed was przychodziB. Ale naprawd ja bardzo was, obywatele, o to prosz i bBagam: je|eli usByszycie, |e ja si broni takimi samymi sBowami, jakimi zwykle m�wi i na rynku koBo stragan�w, gdzie [ WWW.FILOZOF.PL Platon: Obrona Sokratesa ] 2 mnie niejeden z was sByszaB, i gdzie bdz indziej, nie dziwcie si i nie r�bcie haBas�w dlatego. Bo to tak jest: teraz ja pierwszy raz stoj przed sdem, a lat mam siedemdziesit; po prostu wic obcy mi jest tutejszy jzyk. Wic tak samo jak gdybym naprawd byB z innych stron, to wybaczyliby[cie mi przecie|, gdybym tamtym jzykiem i sposobem m�wiB, w jakim bym byB wyr�sB, ot�| tak samo i teraz o t was prosz sprawiedliwo[, tak si to przynajmniej mnie przed- stawia, |eby[cie mi darowali spos�b m�wienia on tam bdzie mo|e gorszy, mo|e lepszy a na to tylko patrzyli i na to tylko zwa|ali, czy ja sBusznie m�wi, czy nie; bo to jest zaleta sdziego, a m�wcy: m�wi prawd. Wic naprz�d moje prawo broni si, obywatele, przeciw pierwszej faBszywej skardze na mnie i przeciw pierwszym oskar|ycielom; potem przeciwko drugiej i drugim. Bo na mnie wielu skar|yBo przed wami od dawna, i ju| od lat caBych, a prawdy nic nie m�wili; tych ja si boj wicej ni| tych koBo Anytosa, chocia| i to ludzie straszni. Ale tamci straszniejsi. Obywatele, oni niejednego z was ju| jako chBopaka brali do siebie, wmawiali w was i skar|yli na mnie, |e jest taki jeden Sokrates, czBowiek mdry, i na gwiazdach si rozumie, i co pod ziemi, to on wszystko wybadaB, i ze sBabszego zdania robi mocniejsze. Obywatele, to oni, to ci, co o mnie takie pogBoski porozsiewali, to s moi straszni oskar|yciele. Bo kto sByszy, ten my[li, |e tacy badacze to nawet w bog�w nie wierz. A potem jest takich oskar|ycieli wicej i ju| dBugi czas skar|, a pr�cz tego jeszcze w takim wieku do was m�wi, w kl�ryme[cie uwierzy mogli najBatwiej, dziemi bdc, a niejeden z was wreszcie mBodym chBopcem; po prostu taka zaoczna skarga, bez |adnej obrony. A ze wszystkiego najgBupsze to, |e nawet nazwisk ich nie mo|na zna ani ich wymieni. Chyba |e przypadkiem kt�ry jest komediopisarzem. Jedni z zazdro[ci potwarzy w uszy wam nakBadli, drudzy uwierzyli i z przekonania zra|aj do mnie innych, a ze wszystkimi nieporadna godzina. Bo ani ich tutaj przed sd nie mo|na pocign, ani rozumnie przekona |adnego, tylko po prostu tak czBowiek musi niby z cieniami walczy; broni si i zbija zarzuty, a nikt nie odpowiada. Wic chciejcie zwa|y i wy, jak powiadam, |e ja mam dwa rodzaje oskar|ycieli: jedni to ci, co wygBosili skarg dopiero co, a drudzy dawniej, ci, o kt�rych m�wi; i przyznajcie, |e ja si przeciwko tamtym musz naprz�d obroni. Przecie| i wy[cie tamtych naprz�d sBuchali, jak skar|, i o wiele wicej ni| tych, co p�zniej. No tak, wic trzeba si broni, obywatele, i trzeba pr�bowa wyj wam z uszu potwarz, kt�ra tam dBugi czas siedziaBa, a wyj w tak kr�tkim czasie! No, ja bym tam rad, |eby si to tak staBo, je[li to dobre dla was i dla mnie, i je|eli si moja obrona na cokolwiek przyda. Ale my[l, |e to trudna rzecz; ja troch wiem, jak to jest. [ WWW.FILOZOF.PL Platon: Obrona Sokratesa ] 3 A jednak, niech tak rzeczy id, jak b�g zechce; prawa potrzeba sBucha i broni si. Wic wezmy jeszcze raz od pocztku, c�| to za skarga, z kt�rej na mnie potwarz wyrosBa, a Meletos jej uwierzyB i wni�sB na mnie to oskar|enie tutaj? Tak jest. C�| tedy mawiali potwarcy? Jakby wic prawdziwe oskar|enie trzeba ich zaprzysi|one sBowa odczyta: Sokrates popeBnia zbrodni i dopuszcza si wystpku badajc rzeczy ukryte pod ziemi i w niebie i ze sBabszego zdania robic mocniejsze i drugich tego samego nauczajc. To co[ bdzie w tym rodzaju. Bo[cie przecie| i sami co[ takiego widzieli w komedii Arystofanesa, jak si tam taki Sokrates hu[ta, a m�wi, |e chodzi po powietrzu i mn�stwo innych gBupstw wygaduje, na kt�rych ja si nic a nic, ani w og�lno[ci, ani w szczeg�lno[ci nie rozumiem. I nie m�wi tego, |ebym chciaB uwBacza tego rodzaju wiedzy, je|eli kto[ jest mdry w takich rzeczach (|eby mnie tylko znowu o to Meletos do sdu nie pozwaB), ale mnie te kwestie, obywatele, nic a nic nie obchodz. Na [wiadk�w bior wielu z was samych i my[l, |e jeden drugiemu to wytBumaczy i powie: ka|dy z tych, kt�rzy kiedykolwiek sByszeli, jak rozmawiam! A takich wielu midzy wami. Wic powiedzcie jeden drugiemu, czy kiedykolwiek sByszaB kt�ry z was, |ebym ja w og�lno[ci lub w szczeg�Bach rozmawiaB o takich rzeczach? Widzicie wic, |e tyle samo warte i wszystko inne, co o mnie tBum opowiada. Wic ani na tym nic nie ma, ani je[liby[cie sByszeli od kogo[, |e ja bior ludzi na wychowanie i robi na tym pienidze, to tak|e nieprawda. Chocia| mnie si i to bardzo podoba, je|eliby kto[ umiaB ludzi wychowywa, jak na przykBad Gorgiasz z Leontini�w i Prodikos z Keos, i Hippiasz z Elidy. Obywatele, ka|dy z nich potrafi chodzi od miasta do miasta i namawia mBodych ludzi, kt�rzy mog za darmo przestawa, z kim tylko chc ze swych wsp�Bobywateli, |eby porzucili tamto towarzystwo, a obcowali z nimi; za to im si pBaci pienidzmi, a opr�cz tego wdziczno[ci. A tu jest jeszcze inny taki obywatel z Paros, mdrzec; dowiedziaBem si niedawno, |e przyjechaB, bom przypadkiem spotkaB jednego obywatela, kt�ry zapBaciB sofistom wicej pienidzy ni| wszyscy inni razem, Kalliasza syna Hipponika. Wic ja go zapytaBem bo on ma dw�ch syn�w. Kalliaszu powiadam jakby ci si tak twoi dwaj synowie zrebakami albo cieltami porodzili, to my by[my umieli wyszuka im kierownika i zgodzi go, |eby z nich zrobiB pikne i dobre sztuki we wBa[ciwym im rodzaju zalet. I to by byB albo jaki[ czBowiek od koni, albo od roli. No teraz, skoro s ludzmi, to kogo im zamy[lasz wzi na kierownika? Kto si tak rozumie na zaletach czBowieka i obywatela? My[l przecie|, |e[ ty si nad tym zastanowiB, bo masz syn�w. Jest kto[ taki m�wi mu czy nie?" Ano pewnie" powiada. Kt�| taki m�wi i skd on, i po czemu uczy?" Euenos powiada Sokratesie, ten z Paros, po pi min". [ WWW.FILOZOF.PL Platon: Obrona Sokratesa ] 4 A ja sobie pomy[laBem: szcz[liwy ten Euenos, je|eli on naprawd posiada t sztuk i tak Badnie uczy! Ja bym si i sam chwaliB i wysoko nosiB, gdybym to umiaB. Ale ja tego nie umiem, obywatele! Wic mo|e mi kto[ z was wpadnie w sBowo i zapyta: Sokratesie, a twoja robota jaka wBa[ciwie? Skd|e si wziBy te potwarze na ciebie? Ju| te| z pewno[ci, gdyby[ si nie byB, niby to, bawiB w |adne nadzwyczajno[ci, a |yB jak ka|dy inny, nie byliby ci ludzie tak osBawili ani obgadali, skoro twoje zajcia niczym nie odbijaBy od wszystkich innych ludzi. Wic powiedz nam, co jest, |eby[my i my w twojej sprawie nie strzelili jakiego[ gBupstwa". Kto tak m�wi, ten m�wi sprawiedliwie, jak uwa|am, i ja wam spr�buj wykaza, co tam jest takiego, co mi wyrobiBo takie imi i tak potwarz. A sBuchajcie. Mo|e si bdzie komu z was zdawaBo, |e |artuj; tymczasem bdzcie przekonani; caB wam prawd powiem. Bo ja, obywatele, przez nic innego, tylko przez pewnego rodzaju mdro[ takie imi zyskaBem. A c�| tam za mdro[ taka? Taka mo|e jest i caBa ludzka mdro[! Doprawdy, |e t i ja, zdaje si, jestem mdry. A ci, o kt�rych przed chwil m�wiBem, ci musz pewnie by jak[ wiksz mdro[ci, ponad ludzk miar mdrzy, albo nie wiem sam, co powiedzie. Ja przynajmniej zgoBa si na tej wy|szej nie znam, a kto to na mnie m�wi, ten kBamie i tylko na to wychodzi, |eby oszczerstwo na mnie rzuciB. A tylko, obywatele, nie krzyczcie na mnie, nawet gdyby si wam zdawaBo, |e wielkich sB�w u|ywam. Bo nie bd swoich sB�w przytaczaB w tym, co powiem, ale si powoBam na kogo[ innego, kto to powiedziaB. Przytocz wam [wiadka mojej mdro[ci, je|eli jaka jest i jaka: boga w Delfach. Znacie pewnie Chajrefonta. To m�j znajomy bliski od dziecicych lat i mn�stwo z was, z ludu, dobrze go znaBo. On wtedy razem poszedB na to wygnanie i wr�ciB razem z wami. I dobrze wiecie, jaki byB Chajrefont jaki gorczka, do czego si tylko wziB. I tak raz nawet, jak do Delf�w przyszedB, odwa|yB si o to pylc wyroczni i, jak powiadam nie r�bcie haBasu, obywatele! zapytaB tedy wprost, czyby istniaB kto[ mdrzejszy ode mnie. No i Pytia odpowiedziaBa, |e nikt nie jest mdrzejszy. I to wam ten tutaj brat jego po[wiadczy, bo tamten ju| umarB. Zwa|cie tedy, dlaczego to m�wi, chc wam pokaza, skd si wziBa potwarz. Bo ja, kiedym to usByszaB, zaczBem sobie w duchu my[le tak: Co te| to b�g m�wi? C�| ma znaczy ta zagadka? Bo ja, doprawdy, ani si do wielkiej, ani do maBej mdro[ci nie poczuwam. Wic c�| on wBa[ciwie m�wi, kiedy powiada, |e ja najmdrzejszy? Przecie| chyba nie kBamie. To mu si nie godzi. I dBugi czas nie wiedziaBem, co to miaBo znaczy, a potem powoli, powoli zaczBem tego dochodzi tak mniej wicej: PoszedBem do kogo[ z tych, kt�rzy uchodz za mdrych, aby je[li gdzie, to tam przekona wyroczni, |e si myli, i wykaza jej, |e ten oto tu jest mdrzejszy ode mnie, a ty[ powiedziaBa, |e ja. [ WWW.FILOZOF.PL Platon: Obrona Sokratesa ] 5 Wic kiedy si tak w nim rozgldam nazwiska wymienia nie mam potrzeby: to byB kto[ spo[r�d polityk�w, kt�ry na mnie takie jakie[ z bliska zrobiB wra|enie, obywatele ot�| kiedym tak z nim rozmawiaB, zaczBo mi si zdawa, |e ten obywatel wydaje si mdrym wielu innym ludziom, a najwicej sobie samemu, a jest? Nie! A potem pr�bowaBem mu wykaza, |e si tylko uwa|a za mdrego, a nie jest nim naprawd. No i std mnie znienawidziB i on, i wielu z tych, co przy tym byli. Wr�ciwszy do domu zaczBem miarkowa, |e od tego czBowieka jednak jestem mdrzejszy. Bo z nas dw�ch |aden, zdaje si, nie wie o tym, co pikne i dobre, ale jemu si zdaje, |e co[ wie, cho nic nie wie, a ja, jak nic nie wiem, tak mi si nawet i nie zdaje. Wic mo|e o t wBa[nie odrobin jestem od niego mdrzejszy, |e jak czego nie wiem, to i nie my[l, |e wiem. Stamtd poszedBem do innego, kt�ry si wydawaB mdrzejszy ni| tamten, i znowu takie samo odniosBem wra|enie. Tu znowu mnie ten kto[ znienawidziB i wielu innych ludzi. Wic potem tom ju| po kolei dalej chodziB, cho wiedziaBem, i bardzo mnie to martwiBo i niepokoiBo, |e mnie zaczynaj nienawidzi, a jednak mi si koniecznym wydawaBo to, co b�g powiedziaB, stawia nade wszystko. Trzeba byBo i[ dalej, doj[, co ma znaczy wyrocznia, i[ do wszystkich, kt�rzy wygldali na to, |e co[ wiedz. I dalipies, obywatele bo przed wami potrzeba prawd m�wi ja, doprawdy, odniosBem takie jakie[ wra|enie: ci, kt�rzy mieli najlepsz opini, wydali mi si bodaj|e najwikszymi ndzarzami, kiedym tak za wol bosk robiB poszukiwania, a inni, lichsi z pozoru, byli zna- cznie przyzwoitsi, naprawd, co do porzdku w gBowie. Musz wam jednak moj wdr�wk opisa; jakiem ja trudy podejmowaB, aby w koDcu przyzna sBuszno[ wyroczni. Ot�| po rozmowach z politykami poszedBem do poet�w, tych, co tragedi pisz i dytyramby, i do innych, |eby si tam na miejscu niezbicie przekona, |em gBupszy od nich. BraBem tedy do rki ich poematy, zdawaBo si, najbardziej opracowane i, bywaBo, rozpytywaBem ich o to, co chc wBa[ciwie powiedzie, aby si przy tej sposobno[ci te| i czego[ od nich nauczy. Wstydz si wam prawd powiedzie, obywatele, a jednak powiedzie potrzeba. Wic kr�tko m�wic: nieledwie wszyscy inni, z boku stojcy, umieli lepiej ni| sami poeci m�wi o ich wBasnej robocie. Wic i o poetach si przekonaBem niedBugo, |e to, co oni robi, to nie z mdro[ci pBynie, tylko z jakiej[ przyrodzonej zdolno[ci, |e tego, |e w nich b�g wstpuje, jak w wieszczk�w i wr�|bit�w; ci tak|e m�wi wiele piknych rzeczy, tylko nic z tego nie wiedz, co m�wi. Zdaje mi si, |e co[ takiego dzieje si i z poetami. A r�wnocze[nie zauwa|yBem, |e oni przez t poezj uwa|aj si za najmdrzejszych ludzi i pod innymi wzgldami, a wcale takimi [ WWW.FILOZOF.PL Platon: Obrona Sokratesa ] 6 nie s. Wic i od nich odszedBem, uwa|ajc, |e tym samym ich przewy|szam, czym i polityk�w. W koDcu zwr�ciBem si do rzemie[lnik�w. Bo sam zdawaBem sobie doskonale spraw z tego, |e nic nie wiem, a u tych wiedziaBem, |e znajd wiedz o r�|nych piknych rzeczach, i nie pomyliBem si. Ci wiedzieli rzeczy, kt�rych ja nie wiedziaBem, i tym byli mdrzejsi ode mnie. Ale znowu, obywatele, wydaBo mi si, |e dobrzy rzemie[lnicy popeBniaj ten sam grzech co i poeci. Dlatego |e swoj sztuk dobrze wykonywaB, my[laB ka|dy, |e jest bardzo mdry we wszystkim innym, nawet w najwikszych rzeczach, i ta ich wada rzucaBa cieD na ich mdro[. Tak |em si zaczB sam siebie pyta zamiast wyroczni, co bym wolaB: czy zosta tak, jak jestem, i obej[ si bez ich mdro[ci, ale i bez tej ich gBupoty, czy mie jedno i drugie, jak oni. OdpowiedziaBem i sobie, i wyroczni, |e mi si lepiej opBaci zosta tak, jak jestem. Z tych tedy dochodzeD i badaD, obywatele, liczne si porobiBy nieprzyjaznie, i to straszne, i bardzo ci|kie, tak |e std i potwarze poszBy, i to imi std, |e to m�wi: mdry jest. Bo zawsze ci, co z boku stoj, my[l, |e ja sam jestem mdry w tym, w czym mi si kogo trafi poBo|y w dyskusji. A to naprawd podobno b�g jest mdry i w tej wyroczni to chyba m�wi, |e ludzka mdro[ maBo co jest warta albo nic. I zdaje si, |e mu nie o Sokratesa chodzi, a tylko u|yB mego imienia, dajc mnie na przykBad, jakby m�wiB, |e ten z was, ludzie, jest mdrzejszy, kt�ry, jak Sokrates, poznaB, |e nic nie jest naprawd wart, tam gdzie chodzi o mdro[. Ja jeszcze i dzi[ chodz i szukam tego, i myszkuj, jak b�g nakazuje, i midzy mieszczanami naszymi, i midzy obcymi, je|eli mi si kt�ry mdry wydaje, a jak mi si kt�ry mdry wydaje, to zaraz bogu pomagam i dowodz takiemu, |e nie jest mdry. I to mi tyle czasu zabiera, |e ani nie miaBem kiedy w |yciu obywatelskim zrobi czego[, o czym by warto byBo m�wi, ani koBo wBasnych interes�w chodzi; ostatni bied klepi przez t sBu|b bo|. A opr�cz tego chodz za mn mBodzi ludzie, kt�rzy najwicej maj wolnego czasu, synowie co najbogatszych obywateli; nikt im chodzi nie ka|e, ale oni lubi sBucha, jak si to ludzi bada, a nieraz mnie na[laduj na wBasn rk i pr�buj takich badaD na innych. Pewnie znajduj mn�stwo takich, kt�rym si zdaje, |e co[ wiedz, a wiedz maBo albo wcale nic. Wic std ci, kt�rych oni na spytki bior, gniewaj si na mnie, a nie na nich: m�wi, |e to ostatni Bajdak ten jaki[ Sokrates i psuje mBodzie|. A jak ich kto[ pyta, co on robi i czego on naucza, nie umiej nic powiedzie, nie wiedz; |eby za[ pokry zakBopotanie, m�wi to, co si na ka|- dego miBo[nika wiedzy zaraz m�wi: |e tajemnice nieba odsBania i ziemi a bog�w nie szanuje, a z gorszego zdania robi lepsze. Bo prawdy |aden by chyba nie powiedziaB: |e si ich niewiedz odsBania i udawanie mdro[ci. A |e im wida na powa|aniu zale|y, a zaciekli s i du|o ich [ WWW.FILOZOF.PL Platon: Obrona Sokratesa ] 7 jest, a systematycznie i przekonujco na mnie wygaduj, wic macie peBne uszy ich potwarzy, rzucanych na mnie od dawna a zajadle. Spo[r�d nich te| wyszli na mnie Meletos, Anytos i Likon. Meletos si obraziB za poet�w, Anytos za rzemie[lnik�w i polityk�w, a Likon za m�wc�w. Tak |e jakem na pocztku m�wiB, ja bym si sam dziwiB, gdyby mi si w tak kr�tkim czasie udaBo wyj wam z uszu te liczne a zastarzaBe oszczerstwa. Oto jest, obywatele, caBa prawda; nie ukryBem przed wami ani wielkich, ani maBych okoliczno[ci; nie pokrywaBem niczego milczeniem. Chocia| wiem, |e to samo znowu nienawi[ przeciw mnie rozbudza. To wBa[nie [wiadczy, |e m�wi prawd, |e taka jest potwarz na mnie i takie s jej przyczyny. I czy teraz, czy p�zniej kiedy[ zechcecie si tym zaj, zawsze to samo znajdziecie. Wic na to, o co mnie pierwsi oskar|yciele moi oskar|yli, niech mi to przed wami za obron starczy. A Meletesowi zacnemu i peBnemu troski o los paDstwa, jak m�wi, i tym p�zniejszym zaraz spr�buj odpowiedzie. A |e to ju| s inni oskar|yciele, wic wezmy znowu ich skarg pod uwag. Ona taka jest mniej wicej: Sokrates, powiadaj, zbrodni popeBnia, albowiem psuje mBodzie|, nie uznaje bog�w, kt�rych paDstwo uznaje, ale inne duchy nowe. Taka jest skarga. Przejdzmy j punkt za punktem. Wic powiada, |e jestem zbrodniarzem, bo psuj mBodzie|. A ja, obywatele, powiadam, |e to Meletos jest zbrodniarz, bo sobie drwi z powa|n min, lekkomy[lnie ludzi do sdu cignie i udaje, |e mu serio idzie o rzeczy, na kt�rych mu nigdy nie zale|aBo. {e to tak jest, spr�buj i wam wykaza. - Chodz no tu, Meletosie, powiedz no mi: Nieprawda|, tobie najwicej zale|y na tym, |eby mBodzie| byBa jak najlepsza? Tak jest. No to prosz ci teraz, powiedz tym obywatelom, kto to mBodzie| naprawia? Jasna rzecz, |e ty wiesz; przecie| tobie na tym zale|y. Bo tego, co psuje, znalazBe[, jak powiadasz, we mnie, zacignBe[ mnie przed tych tu obywateli i wnosisz oskar|enie. Wic i tego, co naprawia, nazwij i donie[ sdowi, kto to jest. Widzisz, Meletosie, |e milczysz i nie masz co odpowiedzie? A nie uwa|asz, |e to wstyd i najlepsze [wiadectwo tego, co przecie| ja m�wi, |e ci nic na tym nie zale|aBo? No, powiedz, kochanie, kt�| ich naprawia? Prawa! Ale|, m�j drogi, ja si nie o to pytam, tylko: co za czBowiek, kt�ry przede wszystkim i to zna: prawa. Ci oto, Sokratesie, sdziowie! Tak m�wisz, Meletosie? Ci tutaj umiej mBodych ludzi wychowywa i naprawiaj ich? Oczywi[cie! Wszyscy, czy tylko jedni z nich, a drudzy nie? - Wszyscy - Dobrze m�wisz, na Her, i co[ bardzo du|o tych po|ytecznych obywateli. No, ale jak|e| to? A ci tu sBuchacze naprawiaj, czy nie? [ WWW.FILOZOF.PL Platon: Obrona Sokratesa ] 8 I ci tak|e. A c�| czBonkowie Wielkiej Rady? I czBonkowie Rady. Ale|, Meletosie, a ci z Walnego Zgromadzenia, ci nie psuj mBodych ludzi? Oni tak|e naprawiaj ich wszyscy? Oni tak|e. No to chyba wszyscy AteDczycy doskonal mBodzie|, tylko ja nie; ja tylko jeden psuj. Tak m�wisz? Bardzo stanowczo tak m�wi. Ja jestem, doprawdy, okropny ndznik w twoich oczach. Ale odpowiedz mi. Czy uwa|asz, |e i z koDmi rzecz si ma tak samo? Naprawiaj konie wszyscy ludzie, a tylko jeden jaki[ psuje? Czy| te| wprost przeciwnie: jeden kto[ potrafi je naprawia albo bardzo nieliczni ludzie: uje|d|acze; a ci liczni, jak zaczn si z koDmi obchodzi i u|ywa ich, psuj. Czy nie tak si rzeczy maj, Meletosie, i z koDmi, i z innymi wszystkimi istotami |ywymi? Doprawdy, |e tak; - wszystko jedno, czy si ty i Anytos na to zgodzicie, czy nie. To wystarczy, Meletosie; dowiodBe[, |e[ si nigdy nie interesowaB mBodzie|; jasno wida twoje niedbalstwo; nie dbasz zgoBa o to, o co mnie do odpowiedzialno[ci pocigasz? A jeszcze nam powiedz, Meletosie, czy lepiej jest mieszka w[r�d obywateli dzielnych, czy w spoBeczeDstwie zBych ludzi? Odpowiadaj, przyjacielu! Ja ci przecie| o nic trudnego nie pytam. Nieprawda|, |e zli ludzie zawsze co[ zBego robi tym, co z nimi najbli|ej obcuj, a dobrzy co[ dobrego? No pewnie. A czy istnieje taki czBowiek, kt�ry by wolaB od bliznich doznawa czego[ zBego raczej ni| dobrego? Panie dobry, odpowiadaj! Przecie| prawo nakazuje odpowiada. Czy istnieje czBowiek, kt�ry chce doznawa zBego? Naturalnie, |e nie. A prosz ci, ty mnie tutaj przed sd cigniesz za to, |e psuj mBodzie| i wyrabiam zBych ludzi umy[lnie czy nieumy[lnie? A pewnie, |e umy[lnie. Jak to, Meletosie? O jeste[ ode mnie, starego mdrzejszy, ty taki mBodzik, |e[ zrozumiaB, jako i| zli ludzie zle robi swemu najbli|szemu otoczeniu, a dobrzy dobrze. A ja bym miaB a| tak zgBupie, |ebym i tego nawet nie pojmowaB, |e je[li kogo[ w swym otoczeniu zBym czBowiekiem zrobi, mog potem sam czego[ dozna zBego z jego strony, i takie straszne zBo popeBniam umy[lnie, jak m�wisz ty? W to ja ci nie uwierz, Meletosie, a my[l, |e i nikt inny. Wiec albo nie psuj albo psuj nieumy[lnie, zaczem ty w obu wypadkach kBamiesz. A je[li psuj nieumy[lnie, to za takie, i to nieumy[lne zbrodnie nie wolno ludzi tutaj do sdu ciga, ale si samemu do tego wzi; naucza i kierowa. Jasna rzecz, |e jak si naucz, to przestan to robi, co nieumy[lnie popeBniam. A ty[ obcowania ze mn unikaB i uczy mnie nie chciaBe[, tylko[ mnie tu przed sdem postawiB, gdzie wolno stawia ludzi, kt�rym kary potrzeba, a nic nauki. Gry. Wic, obywatele, to ju| jest jasna rzecz, [ WWW.FILOZOF.PL Platon: Obrona Sokratesa ] 9 com m�wiB, |e si troskliwe serce Meletosa o te rzeczy nigdy ani w og�lno[ci, ani w szczeg�lno[ci nie troszczyBo. Mimo to powiedz nam, Meletosie, jak ty m�wisz, |e ja psuj mBodych. Oczywi[cie, wedle skargi, kt�r[ wni�sB na pi[mie, to ucz ich nie wierzy w bog�w, w kt�rych paDstwo wierzy, tylko w inne duchy nowe. Czy| nie taka, powiadasz, jest tre[ mojej nauki gorszcej? Ot�| bardzo stanowczo to stwierdzam. Ale| na bog�w, na tych samych, o kt�rych teraz mowa, Meletosie, powiedz|e jeszcze ja[niej i mnie, i tym obywatelom tutaj, bo ja nie mog wyrozumie, czy twoim zdaniem ja ucz wierzy, |e s jacy[ bogowie, i sam przecie| w bog�w wierz, a nie jestem kompletnym ateist i nie w tym moja zbrodnia, chocia| nie w tych, kt�rych paDstwo uznaje, ale w innych, i o to mnie wBa[nie oskar|asz, |e w innych; czy te|, twoim zdaniem, ja w og�le w bog�w nie wierz i drugich tego nauczam? To m�wi, |e ty w og�le w bog�w nie wierzysz. Przedziwny Meletosie! Na co ty takie rzeczy m�wisz? Wic ani Heliosa, ani Seleny za bog�w nie uwa|am, tak jak inni ludzie? Na Zeusa, sdziowie, tak. Bo on m�wi, |e sBoDce to kamieD, a ksi|yc to ziemia. Kochany Meletosie! Tobie si zdaje, |e ty Anaksagorasa skar|ysz? Za kogo ty masz tych obywateli? My[lisz, |e oni ksi|ek nie czytaj, nie wiedz, |e to w pismach Anaksagorasa z Kladzomen�w peBno takich zdaD. I tak naprawd i mBodzi ludzie ode mnie si dopiero ucz takich rzeczy, kt�re mo|na nieraz, je[li drogo, to za caB drachm w teatrze kupi i [mia si z Sokratesa, gdyby udawaB, |e to jego pomysBy - inna rzecz, |e i tak gBupie. Nie, na Zeusa, to ja, twoim zdaniem, tak ani w jednego boga nie wierz. Nie, na Zeusa, ani troszeczk! Ty[ bardzo niewierny czBowiek, Meletosie, i to nawet, mnie si zdaje, ty samemu sobie nie wierzysz. Bo mnie si tak wydaje, obywatele, |e on sobie pozwala i u|ywa sobie a t skarg napisaB po prostu z buty jakiej[, z rozpusty i mBodzieDczego humoru. Tak wyglda, jakby zagadki ukBadaB i pr�bowaB: czy si te| pozna Sokrates, ten mdry, |e ja sobie figle stroj i sprzeciwiam si sobie samemu, czy te| wywiod w pole i jego, i innych sBuchaczy? Bo mnie si wydaje, |e on sam sobie zaprzecza w skardze; tak jakby m�wiB: popeBnia zbrodni Sokrates w bog�w nie wierzc, ale w bog�w wierzc. A przecie| to s figle. Doprawdy, rozpatrzcie ze mn, obywatele, jak on to, moim zdaniem, m�wi: a ty nam odpowiadaj, Meletosie. A wy, ja was ju| o to prosiBem na samym pocztku, pamitajcie nie podnosi na mnie haBasu, je|eli ja tak swoim starym zwyczajem bd prowadziB rozmow. Meletosie, czy istnieje taki czBowiek, kt�ry wierzy w istnienie spraw ludzkich, a w istnienie ludzi nie wierzy? Obywatele, niech on odpowiada, [ WWW.FILOZOF.PL Platon: Obrona Sokratesa ] 10 zamiast co chwila wrzaskami swoje niezadowolenie objawia! Czy jest kto[, kto w istnienie koni nie wierzy, a tylko w roboty koDskie? Albo w istnienie flecist�w nie wierzy, a tylko prac flecist�w uznaje? Nie ma takiego, zacno[ci moja. Je|eli ty nie chcesz odpowiada, to ja ci to sam powiadam i wszystkim in- nym tutaj. Ale na drugie mi odpowiedz: czy jest taki, co wierzy w sprawy duch�w, a w duchy same nie wierzy? Nie ma takiego. Ach, jak|e[ Baskaw, |e[ przecie| raczyB odpowiedzie, kiedy ci sdziowie zmusili. Nieprawda|, ty m�wisz, |e ja duchy uznaj i nauczam o nich; inna rzecz: nowe czy stare. Zatem duchy uznaj, wedle twoich sB�w; ty[ to nawet zaprzysigB na pi[mie w oskar|eniu. Zatem je[li ja w sprawy duch�w wierz, to z konieczno[ci musz tym samym i w duchy wierzy. Czy| nie tak? Naturalnie, |e tak. Bo ja zakBadam, |e ty si zgadzasz, skoro nie odpowiadasz. A duchy czy| nie uchodz u nas albo za bog�w, albo za potomstwo bog�w? Naturalnie. No wic? Je|eli zatem, jak powiadasz, wierz w duchy, a duchy s jakimi[ bogami, to byBoby tak, jak ja m�wi, |e ty zagadki ukBadasz i figle stroisz, m�wic raz, |e ja w bog�w nie wierz, a potem znowu, |e w bog�w wierz, skoro wierz w duchy. A je[li znowu duchy to potomstwo bog�w gdzie[ tam z boku, z nimi czy z jakich[ tam innych, jak to opowiadaj, to kt�ry| czBowiek m�gBby wierzy w istnienie dzieci bo|ych, a w bog�w samych nie? To| to by byBo podobne gBupstwo, jak gdyby kto[ przyjmowaB istnienie potomk�w koni i osB�w, a mianowicie muBy, a w istnienie samych koni i osB�w nie wierzyB. Ale|, Meletosie, to nie mo|e by inaczej, tylko[ ty t skarg napisaB tak na pr�b dla nas, albo te| nie wiedziaBe[ naprawd, o jaki by mnie mo|na wBa[ciwie wystpek oskar|y. Ale |eby[ ty kogo[ przekonaB, co ma cho odrobin oleju w gBowie, |e jeden i ten sam czBowiek potrafi w dzieBa duch�w i bog�w wierzy i znowu ten sam nie wierzy ani w duchy, ani w bog�w, ani w bohater�w, to si w |aden spos�b nie da zrobi. Zatem, obywatele, |e ja nie popeBniam zbrodni, takiej wedle skargi Meletosa, na to, zdaje si, nie potrzeba dBugiej obrony; wystarczy ju| i to. Ale to, com ju| i przedtem m�wiB, |e wielka przeciwko mnie nienawi[ istnieje, i to z wielu stron, to bdzcie przekonani, |e jest [wita prawda. I to jest to, co mnie zgubi; ani Meletos, ani Anytos, ale potwarz ze strony wielu i zawi[. One ju| i wielu innych i dzielnych ludzi zgubiBy, a my[l, |e i gubi bd. ZgoBa nie ma obawy, |eby to na mnie stanBo. Wic got�w mo|e kto[ powiedzie: dobrze, a czy ty si nie wstydzisz, Sokratesie, |e[ si tak robot bawiB, za kt�r[ dzisiaj got�w umrze? A ja bym takiemu sprawiedliwe sBowo odpowiedziaB, |e ty nieBadnie m�wisz, czBowiecze, je|eli, twoim zdaniem, z g�ry widoki |ycia lub [mierci oblicza powinien czBowiek, z kt�rego jest choby jaki taki po|ytek, a nie na to tylko [ WWW.FILOZOF.PL Platon: Obrona Sokratesa ] 11 patrze, kiedy dziaBa, czy postpuje sBusznie, czy niesBusznie i czy robi tak jak czBowiek dzielny, czy jak lichy. To| lichymi figurami byliby wedle twojego zdania i p�Bbogowie, kt�rzy padli pod Troj, a midzy innymi i syn Tetydy, kt�ry tak dalece gardziB niebezpieczeDstwem, byle haDby po sobie nie przenie[, |e gdy chciaB zabi Hektora i matka, |e to bogini, powiada mu o tak jako[, zdaje mi si: Synu, je[li pom[cisz [mier przyjaciela, Patrokla, i zabijesz Hektora, to sam zginiesz! Zaraz ci bowiem, powiada, po [mierci Hektora zgon czeka - on to usByszaB, ale tak maBo dbaB o [mier i niebezpieczeDstwo, a znacznie wicej si obawiaB |y i by lichym czBowiekiem, i przyjaciela nie pom[ci, |e i zaraz powiada, niech zgin, jak tylko zBoczyDc ukarz, byBem si tutaj bezczynnie ludziom na [miech nie wB�czyB koBo okrt�w garbatych i ziemi nie deptaB daremnie. My[lisz, |e on dbaB o [mier i o niebezpieczeDstwo? Tak jest, obywatele, naprawd. Gdzie czBowiek raz stanie do szeregu, bo to uwa|aB za najlepsze, albo gdzie go zwierzchnik postawi, tam trzeba, sdz, trwa mimo niebezpieczeDstwa; zgoBa nie biorc w rachub ani [mierci, ani niczego innego opr�cz haDby. Wic ja bym strasznie postpiB, obywatele, gdybym wtedy na rozkaz wodz�w, kt�rych|e[cie wy obrali i postawili nade mn pod Potidaj, pod Amfipolis i pod Delion, trwaB tam, gdzie mi oni kazali, tak samo jak i ka|dy inny i nara|aB si na [mier, a kiedy mi rozkazywaB b�g, jak ja sdziBem i byBem przekonany, |em powinien |ycie po[wici ukochaniu mdro[ci i badaniu siebie samego i drugich, gdybym miaB ze strachu przed [mierci, czy wszystko jedno przed czym, opuszcza szyk. To by byBo straszne i wtedy by naprawd mnie sBusznie m�gB kto[ do sdu cign za to, |e w istnienie bog�w nie wierz i wyroczni nie sBucham, i uwa|am si za mdrego, cho nie jestem. Bo obawia si [mierci, obywatele, to nic innego nie jest jak tylko mie si za mdrego, cho si nim nie jest. Bo to znaczy my[le, |e si wie to, czego czBowiek nie wie. Bo przecie| o [mierci |aden czBowiek nie wie, czy czasem nie jest dla nas najwikszym ze wszystkich dobrem, a tak si jej ludzie boj, jakby dobrze wiedzieli, ze jest najwikszym zBem. A czy| to nie jest gBupota, i to ta najpaskudniejsza: my[le, |e si wie to, czego czBowiek nie wie? Ja si, obywatele, i na tym punkcie r�|ni od wielu innych ludzi i je|elibym naprawd powiedziaB, |e jestem pod jakim[ wzgldem mdry, to wBa[nie pod tym, |e nie majc dostatecznego pojcia o tym, co w Hadesie, zdaj te| sobie z tego spraw, |e nie wiem. A |e krzywdy wyrzdza i nie sBucha lepszego od siebie - boga czy czBowieka jest czym[ zBym i haDb, to wiem. Wic zamiast si chroni od takiego zBa, o kt�rym wiem, |e jest zBem, ja takich rzeczy, o kt�rych nie wiem, czy przypadkiem nie s wBa[nie dobre, ani si ba, ani przed nimi ucieka nie my[l. [ WWW.FILOZOF.PL Platon: Obrona Sokratesa ] 12 Tote| nawet je[li mnie teraz pu[cicie i nie dacie wiary Anytosowi, kt�ry m�wiB, |e albom si tu w og�le nie powinienem byB znalez, albo skorom si ju| tu znalazB, niepodobna mnie na [mier nie skaza, bo je[li, powiada, ujd kary, to ju| wasi synowie, postpujc wedle nauk Sokratesa, zepsuj si do reszty i ze szcztem - wic gdyby[cie mi na to powiedzieli: Sokratesie, my teraz nie posBuchamy Anytosa, tylko ci uwolnimy, pod tym jednak|e warunkiem, aby[ si nigdy wicej takimi poszukiwaniami nie bawiB ani nie filozofowaB dalej, a je[liby ci znowu na tej robocie schwytano, to zginiesz je[liby[cie mnie, jak m�wi, pod tymi warunkami pu[ci mieli, to bym wam powiedziaB, |e ja was, obywatele, kocham caBym sercem, ale posBucham boga raczej ani|eli was i p�ki mi tchu starczy, p�ki siB, bezwarunkowo nie przestan filozofowa i was pobudza, i pokazywa drog ka|demu, kogo tylko spotkam, m�wic, jak to zwykle, |e ty, m|u zacny, obywatelem bdc Aten, miasta tak wielkiego i tak sBawnego z siBy i mdro[ci, nie wstydzisz si dba i troszczy o pienidze, aby[ ich miaB jak najwicej, a o sBaw, o cze[, o rozum i prawd, i o dusz, |eby byBa jak najlepsza, ty nie dbasz i nie troszczysz si o to? I je|eliby mi kto[ z was zaprzeczaB i m�wiB, |e dba, ja go nie puszcz i nie dam mu odej[, ale go bd pytaB i badaB, i przekonywaB, i je[li dojd do przekonania, |e on nie ma dzielno[ci naprawd, a tylko tak m�wi, to bd go poniewieraB, |e o najwy|sze warto[ci najmniej dba, a rzeczy lichsze wy|ej stawia. I tak bd robiB mBodym i starym, i kogo tylko spotkam, i swoim, i obcym, a tym bardziej swoim, bo[cie mi bli|si krwi. Tak rozkazuje b�g, dobrze sobie to pamitajcie, a mnie si zdaje, |e wy w og�le nie macie w paDstwie nic cenniejszego ni| ta moja sBu|ba bo|a. Bo przecie| ja nic innego nic robi, tylko chodz i namawiam mBodych spo[r�d was i starych, |eby si ani o ciaBo, ani o pienidze nie troszczyB jeden z drugim przede wszystkim, ani i tak bardzo jak o dusz, aby byBa jak najlepsza: i m�wi im, |e nie z pienidzy dzielno[ ro[nie, ale z dzielno[ci pienidze i wszelkie inne dobra ludzkie i prywatne, i publiczne. Wic je[li tak m�wi i tym mBodzie| psuj, to mo|e by, |e to s rzeczy szkodliwe; ale je[li kto[ twierdzi, |e ja cokolwiek innego m�wi, a nie to wBa[nie ten kBamie. Wobec tego, AteDczycy czy wy posBuchacie Anytosa, czy nie, i czy mnie wypu[cicie, czy nie wypu[cicie, ja nie bd postpowaB inaczej; nawet gdybym miaB nie jeden, ale sto razy umrze. Nie podno[cie wrzask�w, AteDczycy; wytrzymajcie, jakem was prosiB, |eby nie krzycze na to, co powiem, ale sBucha. A my[l, |e to wam si przyda, je|eli posBuchacie. Ja wam jeszcze co[ nieco[ powiem takiego, na co pewnie bdziecie krzyczeli, ale nie r�bcie tego, nie! Bdzcie przekonani, |e je[li ska|ecie na [mier mnie, takiego czBowieka, jak m�wi, nie zaszkodzicie wicej mnie ni| sobie samym. Przecie| mnie nie mo|e w niczym zaszkodzi ani Meletos, ani Anytos. Nawet by nie potrafili! Bo mnie si zdaje, |e gorszy czBowiek nie ma prawa" [ WWW.FILOZOF.PL Platon: Obrona Sokratesa ] 13 zaszkodzi lepszemu. Pewnie, mo|e go zabi, skaza na wygnanie, pozbawi czci i praw. Tylko |e te rzeczy on pewnie uwa|a, i kto[ inny mo|e, za wielkie nieszcz[cia, a ja zgoBa nie uwa|am; znacznie wiksze nieszcz[cie robi to, co on teraz robi: niesprawiedliwie nastawa na |ycie czBowieka. Wic teraz, AteDczycy, jestem daleki od tego, |ebym miaB przemawia w obronie siebie samego, jakby si komu[ zdawa mogBo, ale raczej w obronie was, |eby[cie czasem nie obrazili boga za to, |e was obdarowaB, je|eli na mnie wyrok [mierci wydacie. Bo je[li mnie ska|ecie, to nieBatwo znajdziecie drugiego takiego, kt�ry by tak, [miech powiedzie, jak bk z rki boga puszczony siadaB miastu na kark; ono niby koD wielki i rasowy, ale taki du|y |e gnu[nieje i potrzebuje jakiego[ |dBa, |eby go budziBo. Zdaje mi si, |e czym[ takim dla miasta ja wBa[nie jestem, od boga mu przydany; ja, kt�ry was cigle budz i nakBaniam, i zawsze besztam ka|dego z osobna po caBych dniach, to tu, to �wdzie przysiadajc. Takiego drugiego nieBatwo dostaniecie, obywatele; tote| je|eli mnie posBuchacie, to nie zechcecie si mnie pozbywa. Ale mo|e by, |e wy si gniewacie jak ten, kt�remu kto[ drzemk przerywa; radzi by[cie mnie pacn i jak Anytos radzi, zabi mnie niewiele my[lc. Potem by[cie reszt |ycia mogli spa spokojnie, chyba |e si b�g o was zatroszczy i kogo[ innego wam znowu ze[le. {e ja jestem wBa[nie taki i |e mnie b�g daB miastu, to mo|e i std zmiarkujecie: przecie| to nie jest zwyczajna ludzka rzecz, |e ja o swoje sprawy zgoBa nie dbam i spokojnie patrz na m�j dom w zaniedbaniu, i to ju| od tylu lat, a cigle jestem waszym dobrem zajty. Prywatnie do ka|dego przychodz niby ojciec albo starszy brat, i ka|dego namawiam, |eby dbaB o dzielno[. Gdybym jeszcze za to co[ dostawaB, braB jakie honoraria za te roztrzsania dusz, to miaBbym jaki[ pow�d. Ale| dzisiaj wy widzicie sami, |e oskar|yciele, kt�rzy mnie tak bezwstydnie o wszystko inne oskar|yli, do takiej si przecie| nie potrafili posun bezczelno[ci, |eby [wiadka postawi na to, jakobym ja od kogo kiedykolwiek albo wziB wynagrodzenie, albo go za|daB. Bo ja, zdaje si, wystarczajcego stawiam [wiadka na to, |e prawd m�wi: ub�stwo. Ale mo|e si to wyda nierozsdkiem, |e ja tylko tak prywatnie ludziom doradzam i chodz tu i tam, i tyle mam do roboty, a publicznie wystpi nie mam odwagi: p�j[ na m�wnic w tBum midzy was i rad udziela paDstwu. To pochodzi std, |e jake[cie to nieraz ode mnie sByszeli, mam jakie[ b�stwo, jakiego[ ducha, o czym i Meletos na |art w swoim oskar|eniu pisze. To u mnie tak ju| od chBopicych lat: gBos jaki[ si odzywa, a ilekro si zjawia, zawsze mi co[ odradza, cokolwiek bym przedsibraB, a nie doradza mi nigdy. Ot�| ono mi nie pozwala zajmowa si polityk. A zdaje mi si, |e to zakaz bardzo pikny. Bo wierzcie mi, obywatele, gdybym si byB kiedy[ zajB polityk, dawno bym byB zginB i na nic si nie przydaB ani wam, ani sobie. [ WWW.FILOZOF.PL Platon: Obrona Sokratesa ] 14 Nie gniewajcie si; ja m�wi prawd. Nie ma takiego czBowieka, kt�remu by wasz lub jakikolwiek inny tBum przepu[ciB, je|eli mu kto[ szlachetnie czoBo stawia i nie pozwala na krzywdy i bezprawia w paDstwie; czBowiek, kt�ry naprawd walczy w obronie sBuszno[ci, a chce si cho czas jaki[ osta, musi koniecznie wie[ |ywot prywatny, a nie publiczny. Wielkie wam [wiadectwa podam na to: nie sBowa, ale to, co wy cenicie: czyny. PosBuchajcie, co mi si przytrafiBo, aby[cie wiedzieli, |e ja bym przed nikim nie ustpiB wbrew sBuszno[ci i ze strachu przed [mierci: nie ustpiBbym, chobym i zgin miaB. Opowiem wam ci|kie i smutne historie, ale prawdziwe. Bo ja, AteDczycy, nigdy |adnego nie speBniaBem urzdu w paDstwie, tylkom raz nale|aB do Wielkiej Rady. WBa[nie wtedy prytania wypadaBa na nasz grup, Antiochid, kiedy[cie wy uchwalili sdzi sumarycznie dziesiciu wodz�w za to, |e trup�w po bitwie morskiej nie pogrzebali. Bezprawie, jake[cie p�zniej wszyscy przyznali. Wtedy ja jeden spomidzy prytan�w postawiBem si wam, |e niczego nie bd robiB wbrew prawu, i gBosowaBem przeciw uchwale, chocia| retory gotowe byBy mnie na miejscu denuncjowa i kaza zaraz odprowadzi, a wy[cie tego |dali i wrzeszczeli; uwa|aBem jednak, |e powinienem raczej przy prawie i sBuszno[ci sta, bez wzgldu na niebezpieczeDstwo, ani|eli si was trzyma, kiedy bezprawia uchwalacie, ze strachu przed wizieniem lub [mierci. Ale to byBo jeszcze za czas�w demokracji w mie[cie. A kiedy przyszBa oligarchia, to znowu tych Trzydziestu posBaBo po mnie |ebym razem z czterema innymi przyszedB do nich, do okrgBego domu, i kazali mi dostawi z Salaminy Leona SalamiDczyka. Mieli go straci. Oni przecie| mn�stwo takich poleceD wydawali r�|nym ludziom, |eby mie jak najwicej. Wtedy ja nie sBowem, ale czynem dowiodBem, |e mi na [mierci zale|y, przepraszam, ale... ani tyle! a |eby niczego nieuczciwego ani bezbo|nego nie zrobi, na tym mi tylko zale|y i koniec. Mnie te| tamten rzd nie przestraszyB, chocia| taki byB silny, |ebym miaB a| co[ nieuczciwego popeBni; tote| kiedy[my z okrgBego domu wyszli, tamci czterej pu[cili si zaraz do Salaminy i dostawili Leona, a ja poszedBem prosto do domu. I pewnie bym byB za to [mier poni�sB, gdyby si �w rzd w kr�tki czas potem nie byB rozwizaB. I na to znajdziecie wielu [wiadk�w. C�| wy my[licie, |e ja bym byB tyle lat bezpiecznie prze|yB, gdybym si byB prac publiczn bawiB, a bawiB tak, jak dzielnemu czBowiekowi przystaBo, pomagaB ludziom uczciwym i jak by powinno, o to dbaB nade wszystko? Ani mowy, obywatele! Ani nikt inny na moim miejscu. Ja przez caBe |ycie, czy to na publicznym stanowisku, je|eli tam co[ zdziaBaB, czy w prywatnym |yciu, jestem zawsze taki sam, nigdym nikomu nie ustpiB wbrew sBuszno[ci ani z innych, ani |adnemu z tych, kt�rych oszczercy nazywaj moimi uczniami. Ja nie byBem nigdy niczyim nauczycielem. Tylko je[li kto[ ma ochot sBucha, jak ja m�wi i swoje robi, to czy to mBody, czy stary, |adnemu tego nigdy nie [ WWW.FILOZOF.PL Platon: Obrona Sokratesa ] 15 broniBem; i ja nie rozmawiam za pienidze, a bez pienidzy nie, tylko zar�wno bogatemu, jak i ubogiemu pozwalam, |eby mi pytania stawiaB albo sBuchaB i odpowiadaB, kiedy o czym[ rozmawiam. A czy si kto[ przez to robi lepszym, czy nie, ja nie mam prawa za to odpowiada, bom ani nie przyrzekaB nikogo nauczy czegokolwiek, anim te| nie uczyB. A je[li kto[ m�wi, |e si kiedy[ u mnie nauczyB albo ode mnie sByszaB prywatnie co[ innego ni| i wszyscy inni, bdzcie przekonani, |e kBamie. Ale czemu niejeden ze mn przecie| tak chtnie dBugi czas przestaje? SByszeli[cie, obywatele. Ja wam caB prawd powiedziaBem, bo si chtnie przysBuchuj, jak si bada tych, co my[l, |e s mdrzy, a nie s. To wcale przyjemna rzecz. A mnie to, jak powiadam, b�g nakazaB robi i przez wr�|by, i sny, i na wszelkie sposoby, jakimi zrzdzenie boskie zwykBo czBowiekowi cokolwiek rozkazywa. To jest, obywatele, i prawda, i dowie[ tego Batwo. Bo je[li ja mBodych ludzi psuj, a niekt�rych nawet ju| popsuBem, to|by koniecznie jedni z nich postarzeli si przecie| poznali, |em im kiedy[ za mBodu co[ zBego doradzaB, musieliby wic tu przyj[ i skar|y mnie za to; a gdyby sami nie chcieli, to zawsze kto[ z bliskich, jaki[ ojciec czy brat, czy inny krewny takiego, pamitaBby mi to, gdyby jego najbli|szy byB czego zBego doznaB ode mnie, i dzisiaj by si m[ciB. A tymczasem wielu z nich jest tu koBo mnie. Widz ich; naprz�d ten oto: Kriton, m�j r�wie[nik i ssiad, ojciec tego tu Kritobulosa; potem Lizaniasz ze Sfeltos, ojciec, o, tego, Ajschinesa; dalej Antyfon z Kefizji, o ten, ojciec Epigenesa. A ci inni to bracia tych, co ze mn przestawali: Nikostratos, syn Teozotida, brat Teodota, a Teodot sam umarB, wic on tu swego brata nie zaprosiB, i Paralos, ten syn Demodoka, jego bratem byB Teages; a ten tu to Adejmantos, syn Aristona; a to jego brat, Platon; tam Ajantodoros, tu brat jego Apollodoros. A jeszcze wielu innych mog wam wymieni. Meletos powinien byB w swojej mowie przede wszystkim kogo[ z nich poda na [wiadka; je|eli wtedy zapomniaB, niech go poda teraz; ja poczekam; niech m�wi, je[li ma co. Tymczasem znajdziecie co[ wrcz przeciwnego, obywatele; oni wszyscy gotowi poprze mnie, kt�rym tyle zBego zrobiB ich najbli|szym, jak powiada Meletos i Anytos. Jeszcze ci zepsuci mieliby pow�d, |eby mnie popiera; ale ci nie zepsuci, starsi, ci krewni c�| tych skBania do tego, |eby mnie popiera, jak nie sBuszno[ i sprawiedliwo[? To przekonanie, |e Meletos kBamie, a ja m�wi prawd? Ot�| tyle by byBo, obywatele! Co ja bym miaB do powiedzenia na swoj obron, to mniej wicej to wBa[nie i inne rzeczy tym podobne. Ale mo|e by, |e si kto[ z was z|yma, przypomniawszy sobie siebie samego; on mo|e i w mniej powa|nym procesie stawaB, a prosiB i bBagaB sdzi�w, i Bzami si zalewaB, a dzieci swoje tu przyprowadziB, |eby jak najwiksz lito[ wywoBa, a jeszcze krewnych przywl�kB i przyjaci�B; ja, oczywi[cie, nie bd robiB niczego podobnego, cho si nara|am, m�gBbym sdzi, na najwiksze niebezpieczeDstwo. [ WWW.FILOZOF.PL Platon: Obrona Sokratesa ] 16 Wic mo|e niejeden, widzc to, zatnie si na mnie, zgniewa go to i got�w w gniewie gBos odda. Je[li tu jest kto[ taki ja nie przypuszczam, ale je|eli to m�gBbym mu, zdaje si, co[ na to powiedzie. PowiedziaBbym, |e mam ci mo|e i ja, ojcze dobry, tak|e jakiche[tam krewnych. To| ju| i jak Homer powiada: anim z drzewa nie wyr�sB, anim ze skaBy wyskoczyB, tylko z ludzi; tote| i dom jaki[ mam, i syn�w, obywatele, trzech; jeden ju| pod wsem, a dwaj to chBopaki, a mimo to |adnegom tu nie przyprowadziB i nie bd was prosiB o uwolnienie. A czemu nic podobnego nie zrobi? To nie pycha, obywatele, ani lekcewa|enie was, i czy ja mam odwag na [mier, czy nie, to nie o to chodzi chodzi o to, czy to wypada i mnie, i wam, i caBemu miastu mnie si zdaje, |e to nieBadnie, |ebym ja takie rzeczy robiB, w tym wieku i z tym imieniem, wszystko jedno, czy sBusznym, czy faBszywym. Bo to niby jest pewne, |e Sokrates czyme[ si wyr�|nia od wielu innych ludzi. Przecie| je|eliby si ktokolwiek z was w powszechnej opinii wyr�|niaB mdro[ci czy odwag, czy jakkolwiek inn dzielno[ci, a tak by si zachowywaB, to byBby wielki wstyd. A ja ju| niejednego takiego i nieraz widziaBem, kt�ry za co[ pomidzy ludzmi uchodziB, a w sdzie wyprawiaB nie wiadomo co. Jakby my[laB, |e strach, co mu si stanie, je[li umrze; jakby miaB nie[miertelnym zosta, gdyby[cie go nie skazali. Mnie si zdaje, |e tacy tylko wstyd miastu przynosz; potem jeszcze gdzie[ kto[ z obcych got�w my[le, |e najdzielniejsi ludzie w Atenach, kt�rych obywatele sami wyr�|niaj godno[ciami i zaszczytami, niczym si nie r�|ni od kobiet. AteDczycy, czego[ podobnego ani my nie powinni[my robi, kt�rzy za co[ tam uchodzimy, ani wy[cie na to pozwala nie powinni; raczej pokaza, |e o wiele prdzej ska|ecie takiego, co te rozczulajce dramaty wyprawia i miasto o[miesza, ni| takiego, kt�ry si spokojnie zachowuje. A nie m�wic o tym, czy wypada; to nawet mi si to, obywatele, nie wydaje uczciwym: prosi sdziego i uwalnia si pro[bami od odpowiedzialno[ci, zamiast poucza i przekonywa. Przecie| nie na to tutaj siedzi sdzia, |eby w podarunku rozdawaB z Baski sprawiedliwo[, tylko |eby sdziB. Przecie| przysigaB nie na to, |e bdzie folgowaB temu, kt�ry mu si podoba, ale |e bdzie sdziB wedBug praw. Nieprawda|? Zatem ani my[my was nie powinni przyzwyczaja do krzywoprzysistwa, ani wy[cie si sami nie powinni do tego przyzwyczaja. Nie godzi si to przed bogiem ani nam, ani wam. Nie sdzcie tedy, obywatele, |e ja powinienem si wobec was zachowywa w spos�b, kt�ry mi si ani piknym nie wydaje, ani sprawiedliwym, ani zbo|nym; tym bardziej |e mnie, dalib�g, o bezbo|no[ ten tu Meletos oskar|a. Oczywi[cie, gdybym na was wpBywaB i pro[bami gwaBt zadawaB waszej przysidze, wtedy bym was uczyB niewiary w bog�w i po prostu, bronic si, oskar|aBbym siebie samego, |e bog�w nie uznaj. Ale daleko do tego. Ja ich [ WWW.FILOZOF.PL Platon: Obrona Sokratesa ] 17 uznaj, obywatele, jak |aden z moich oskar|ycieli, i pozostawiam bogu i wam sd o mnie; niech wypadnie tak, jak bdzie najlepiej dla mnie i dla was. Je|eli si nie oburzam, obywatele, na to, co si staBo, |e[cie mnie skazali, na to si skBada bardzo wiele, a midzy innymi i to, |e mnie nie zaskoczyB niespodziewanie ten fakt. Ja si raczej dziwi, |e taka wypadBa liczba gBos�w po obu stronach. Nie spodziewaBem si tak maBej wikszo[ci my[laBem o wielkiej. A tu, jak widz, gdyby tylko trzydzie[ci skorupek byBo padBo w drug stron, byBbym zostaB uwolniony. Przeciw Meletosowi, to uwa|am, |e i tak wygraBem, i nie tylkom wygraB, ale to ka|dy zrozumie, |e gdyby si byB do jego skargi nie przyBczyB Anytos i Likon, byBby musiaB zapBaci tysic drachm, bo nie dostaB pitej cz[ci gBos�w. Wic ten obywatel proponuje dla mnie [mier. No dobrze. A ja jak| ja mam poda ze swej strony propozycj? No oczywi[cie, |e nale|yt. Wic c�|? Jaka| mi si nale|y kara osobista czy grzywna, |em, licho wie czemu, caBe |ycie nie siedziaB cicho i nie dbaB o to, o co si troszczy wielu: o pienidze, o dom, o strategi, mowy na zgromadzeniach, urzdy, sprzysi|enia, obywatelskie spiski, bom si naprawd za zbyt porzdnego czBowieka uwa|aB na to, |eby tam p�j[, a osta si, i nie szedBem tam, gdzie bym si ani wam, ani sobie na nic nie byB przydaB, tylkom jak zwykBy czBowiek do ka|dego z osobna chodziB [wiadczy mu najwiksze dobrodziejstwo, ja przynajmniej tak uwa|am; tak szedBem i pr�- bowaBem ka|dego z was namawia, |eby ani o |adn ze spraw swoich nie dbaB prdzej, zanim dba zacznie o siebie samego, by si staB jak najlepszym i najmdrzejszym, ani si o sprawy paDstwa troszczyB, zanim o paDstwie samym nie pomy[li, i |eby si o wszystko inne podobnym porzdkiem staraB. Wic co mi si nale|y za to? Takiemu czBowiekowi? Co[ dobrego, obywatele, je|eli wniosek ma by naprawd nale|yty. I to co[ dobrego w tym rodzaju, |eby to odpowiadaBo mojej osobie. A c�| odpowiada czBowiekowi ubogiemu, zasBu|onemu, kt�ry musi mie woln gBow, |eby was m�gB nawraca? Nie ma nic odpowiedniejszego, AteDczycy, jak to, |eby takiemu obywatelowi dawa honorowy wikt w Prytanejon: o wiele wicej, ni| je[li kt�ry z was na koniu, par albo czterema koDmi odniesie zwycistwo w Olimpii. Bo dziki niemu zdaje si wam, |e jeste[cie szcz[liwi, a dziki mnie jeste[cie. I taki nie potrzebuje utrzymania, a ja potrzebuj. Je|eli wic mam po sprawiedliwo[ci proponowa kar nale|yt, to proponuj: honorowy wikt w Prytanejon. Mo|e si wam zdaje, |e i teraz m�wi podobnie jak przedtem o owych jkach i bBaganiach, bom si zaciB w zarozumiaBo[ci. To nie to, obywatele, raczej co[ innego; ja jestem przekonany, |e dobrowolnie nikogo na [wiecie nie skrzywdziBem, ale was o tym nie przekonam; bo my[my za kr�tko ze sob rozmawiali. Mimo to ja my[l, |e gdyby u was istniaBo prawo jak u innych lud�w, |eby w sprawach gardBowych nie jeden tylko dzieD sdzi, ale kilka, to [ WWW.FILOZOF.PL Platon: Obrona Sokratesa ] 18 prawdopodobnie daliby[cie si przekona. Tak, teraz nieBatwo w czasie tak kr�tkim takie wielkie oszczerstwo z siebie zmy. Ot�| majc gBbokie przekonanie, |e nie krzywdz nikogo, daleki te| jestem od tego, |ebym miaB siebie samego krzywdzi i o sobie samym powiedzie, |em na co[ zBego zasBu|yB i miaBbym co[ podobnego dla siebie proponowa... czemu wBa[ciwie? Ze strachu? A przed czym? {ebym nie poni�sB tego, co dla mnie Meletos proponuje? Ale| ja m�wi, |e nie wiem, ani czy to jest co[ dobrego, ani czy to co[ zBego. Mam wic zamiast tego wybiera rzeczy, o kt�rych dobrze wiem, |e s zBe, i co zaproponowa? Wizienie? Albo| mi si chce |y w wizieniu i jak niewolnik zale|e od ustawicznie zmieniajcej si wBadzy, od tych jedenastu? Mo|e grzywn i wizienie, zanim kary nie spBac? Ale| to samo, co dopiero m�wiBem. Ja nie mam pienidzy, nie mam skd pBaci. Wic mo|e proponowa wygnanie? Wy by[cie mi to mo|e uchwalili. Ale ja bym musiaB by strasznie do |ycia przywizany, gdybym miaB by a| tak gBupim i nie m�gB wymiarkowa, |e wy przecie|, moi wsp�Bobywatele, nie mogli[cie wytrzyma mojego sposobu |ycia i my[lenia, ale wam to zaczBo zanadto ju| ci|y i budzi zawi[, tak |e chcecie si tego wszystkiego pozby. A obcy niby, znios to tym Batwiej? Ani mowy, obywatele! I Badne bym ja miaB |ycie; tak p�j[ na wygnanie, czBowiekowi w tym wieku, wB�czy si z miasta do miasta, czeka, a| go znowu skde[ wyrzuc. Jestem przekonany, |e dokdkolwiek bym przyszedB, mBodzie| bdzie sBuchaBa moich rozm�w tak samo jak tutaj. Gdybym ich pdziB od siebie, oni si sami postaraj o wygnanie mnie z miasta, nam�wi starszych, a je[li ich nie bd pdziB, to mnie wygnaj ich ojcowie i bliscy, ze wzgldu na nich samych. Wic pewnie kto[ powie:. A nic nie gada i cicho siedzie ty nie potrafisz, Sokratesie, jak sobie od nas p�jdziesz na wygnanie?" Ot�| to wBa[nie. O tym najtrudniej przekona niejednego z was. Bo je|eli powiem, |e to jest nieposBuszeDstwo wzgldem boga i ja dlatego nie mog siedzie cicho, to mi nie uwierzycie; powiecie, |e to drwiny. A je|eli powiem, |e to wBa[nie jest te| i najwiksze dobro dla czBowieka: ka|dego dnia tak rozprawia o dzielno[ci i o innych rzeczach, o kt�rych sByszycie, |e i ja sam rozmawiam, i wBasne, i cudze zdania roztrzsam, a bezmy[lnym |yciem |y czBowiekowi nie warto, je[li to powiem, to tym mniej mi bdziecie wierzyli. Ale to tak jest, jak m�wi, obywatele; tylko przekona kogo[ o tym nie jest Batwo. Poza tym nie zwykBem si uwa|a za czBowieka, kt�remu by si co[ zBego nale|aBo. Wic gdybym miaB pienidze, byBbym byB proponowaB grzywn, kt�r by mi wypadBo zapBaci. To by mi zupeBnie nie szkodziBo. Tymczasem tak no, nie mam, chyba tyle, ile bym potrafiB zapBaci, na tyle mo|e zechcecie mnie skaza? Ja bym mo|e m�gB zapBaci wam... min srebrem. Wic tyle proponuj. Tymczasem ten tutaj Platon, obywatele, Kriton, Kritobulos i Apollodoros prosz mnie, |ebym proponowaB trzydzie[ci min; m�wi, |e sami rcz za spBat. Wic proponuj tyle. Pork za srebro bdziecie mieli pewn. [ WWW.FILOZOF.PL Platon: Obrona Sokratesa ] 19 Dla tych paru, a bardzo ju| niewielu lat bdziecie, obywatele, osBawieni i kto tylko zechce, bdzie m�gB miasto haDbi, |e[cie zabili Sokratesa, mdrca. Bo bd o mnie m�wili, |e jestem mdrcem, jakkolwiek nim nie jestem, ci, kt�rzy zechc wam uwBacza. Gdyby[cie byli poczekali niedBugo, czas jaki[, byBoby wam to i tak samo z siebie przyszBo. Widzicie przecie| m�j wiek, |e to ju| |ycia du|o poza mn, a [mier blisko. Nie m�wi tego do was wszystkich, ale do tych, kt�rzy wetowali dla mnie [mier. A jeszcze i to powiem, tak|e tylko do nich: wy mo|e my[licie, obywatele, |e ja przegrywam dlatego, bo za maBo mam argument�w takich, kt�rymi bym was potrafiB przekona, gdybym sdziB, |e trzeba wszystko mo|liwe robi i m�wi, byle wyroku unikn. Ani mowy. Przegrywam, bo za maBo mam nie argument�w, tylko bezwstydu i bezczelno[ci, i zbyt maBo mi si chce m�wi wam takich rzeczy, kt�rych wy by[cie sBuchali najchtniej: gdybym tu pBakaB i jczaB i gdybym nie wiadomo co wyprawiaB, i m�wiB rzeczy poni|ej mojej godno[ci, jak ja uwa|am, takie, jake[cie zwykli sBysze od innych. Tymczasem ja ani przedtem nie uwa|aBem za stosowne robi niczego podBego z uwagi na niebezpieczeDstwo, ani mi teraz |al, |em si w ten spos�b broniB; wol zgin po takiej obronie ni| tamtym sposobem |y. Bo ani w sdzie, ani w wojnie, ani ja, ani ktokolwiek inny nie powinien o tym przemy[liwa, |eby [mierci uj[, wszystko jedno jak. Przecie| i w bitwach czsto najwidoczniej mo|na [mierci unikn, je|eli kto[ porzuci zbroj albo si z pro[bami zwr�ci do [cigajcych. W ka|dym niebezpieczeDstwie jest wiele r�|nych sposob�w na to, |eby si [mierci wymiga, je|eli kto[ ma odwag wszystko jedno co robi i m�wi. Wic nie to jest rzecz trudna, obywatele: unikn [mierci; znacznie trudniej zbrodni. Bo zbrodnia biegnie prdzej ni| [mier. Tak te| i teraz; ja tam powoli chodz, zwyczajnie jak to starzec, tote| mnie to powolniejsze zgoniBo; a moi oskar|yciele to figury nie lada i ostre, wic ich to, co szybsze: zbrodnia. I teraz ja odchodz, w oczach waszych winien kary [mierci; oni w oczach prawdy winni zbrodni i krzywdy. I ja si doczekam kary, i oni. A to mo|e wBa[nie i tak si byBo powinno sta; ja te| my[l, |e to wBa[nie w sam raz tak, jak jest. A teraz pragnBbym wam co[ przepowiedzie, wy, kt�rzy[cie mnie skazali. Jestem przecie| u tego kresu, przy kt�rym ludzie najwicej wieszczy zwykli: kiedy maj umrze. Przepowiadam wam wic, obywatele, kt�rzy[cie mnie zabili, |e przyjdzie na was kara zaraz po mojej [mierci, znacznie ci|sza, na Zeusa, ni| ta, kt�r mnie zabijacie. Bo wy[cie to dzi[ popeBnili my[lc, |e si pozbdziecie cigBego rachunku sumienia w |yciu; tymczasem wypadnie wam co[ caBkiem przeciwnego. Powiadam wam. Wicej si znajdzie takich, kt�rzy was oskar|a bd; ci, kt�rych ja teraz byBem natchnieniem, a wy[cie tego nie widzieli. Bd tym przykrzejsi, im s mBodsi: tote| was bd znacznie wicej oburzali. Je|eli sdzicie, |e zabijajc ludzi powstrzymacie kogo[ od tego, |eby was nie ganiB i nie BajaB, |e nie |yjecie jak si nale|y, to nie widzicie rzeczy jak nale|y. Bo pozbywa si tego w taki spos�b, jak wy, to ani podobna, ani to piknie; [ WWW.FILOZOF.PL Platon: Obrona Sokratesa ] 20 najBatwiej i najpikniej nie gnbi drugich, ale samemu nad sob pracowa, |eby by mo|liwie jak najlepszym. Tyle sB�w wieszczby na po|egnanie z tymi, kt�rzy mnie skazali. Z tymi za[, kt�rzy gBosowali za mn, chtnie bym porozmawiaB o tym, co si tu staBo, podczas gdy wBadza jeszcze zajta i nie odchodz tam, dokd poszedBszy umrze mi potrzeba. Wic poczekajcie ze mn t chwil. Mo|emy sobie jeszcze troch pogada, p�ki wolno. Bo ja wam chc, jak przyjacioBom, wytBumaczy t dzisiejsz moj przygod, co ona znaczy. Bo mnie si, sdziowie przecie| was, je|eli sdziami nazywam, to nie nadu|ywam wyrazu mnie si przydarzyBa rzecz dziwna. Ten m�j zwyczajny, wieszczy gBos (gBos ducha) zawsze przedtem, i to bardzo czsto, si u mnie odzywaB, a sprzeciwiaB mi si w drobnostkach nawet, ilekro miaBem co[ zrobi nie jak nale|y. No, a teraz mi si przydarzyBo, widzicie przecie| sami, to tutaj, co niejeden uwa|a mo|e, i naprawd uwa|a za ostateczne nieszcz[cie. A tymczasem mnie, ani kiedym rano z domu wychodziB, nie sprzeciwiaB si ten znak boga, ani kiedym tu na g�r szedB do sdu, ani podczas mowy nigdzie, kiedym cokolwiek miaB powiedzie. A przecie| w innych mowach to nieraz mi, bywaBo, przerwie w [rodku sBowa. Tymczasem teraz nigdzie w tej caBej historii ani w postpowaniu moim, ani w mowie nic mi oporu nie stawia. A c�| to, my[l, bdzie za przyczyna? Ja wam powiem: zdaje si, |e ta przygoda jest wBa[nie czym[ dobrym dla mnie; niepodobna, |eby[my sBuszno[ mieli my, kt�rzy przypuszczamy, |e [mier jest czym[ zBym. Mam na to wielkie [wiadectwo. Bo nie mo|e by, |eby mi si nie sprzeciwiaB m�j zwyczajny znak, gdybym nie byB miaB zrobi czego[ dobrego. A zastan�wmy si i nad tym, jak wielka jest nadzieja, |e to co[ dobrego. Ot�| jednym z dw�ch jest [mier. Bo albo tam niejako nic nie ma i czBowiek po [mierci nawet wra|eD |adnych nie odbiera od niczego, albo jest to, jak m�wi, przeobra|enie jakie[ i przeprowadzka duszy std na inne miejsce. Je[li to brak wra|eD, je[li to co[ jak sen, kiedy kto[ [pic nawet widziadeB sennych nie oglda |adnych, to| przedziwnym zyskiem byBaby [mier. Bo zdaje mi si, |e gdyby kto[ miaB wybra w my[li tak noc, w kt�rej tak twardo zasnB, |e nawet mu si nic nie [niBo, i inne noce, i dni wBasnego |ycia miaB z ni zestawi i zastanowiwszy si powiedzie, ile te| dni i nocy prze|yB lepiej i przyjemniej od tamtej, to my[l, |e nie jaki[ prywatny czBowiek, ale nawet Wielki Kr�l znalazBby, |e na palcach policzy by je mo|na w por�wnaniu do tamtych innych dni i nocy. Wic je|eli [mier jest czym[ w tym rodzaju, to ja j mam za czysty zysk. To| wtedy caBy czas nie wydaje si ani odrobin dBu|szy ni| jedna noc. Je|eli za[ [mier to niby przesiedlenie si duszy std na inne miejsce i je|eli to prawda, co m�wi, |e tam s wszyscy umarli, to jakie| mo|e by wiksze dobro ponad ni, sdziowie! [ WWW.FILOZOF.PL Platon: Obrona Sokratesa ] 21 Przecie| je|eli kto[ do Hadesu przybdzie, po|egnawszy si na zawsze z tymi rzekomymi sdziami, i znajdzie tam sdzi�w prawdziwych, jak to i m�wi, |e tam sdy odprawia Minos i Radamantys, i Ajakos, i Triptolemos, i innych p�Bbog�w, kt�rzy za |ycia swego byli sprawiedliwi to czy| to nie miBa przeprowadzka? Albo tak spotka Orfeusza i Muzajosa, i Hezjoda, i Homera, ile| by niejeden z was daB za to? To| ja chc cz[ciej umiera, je|eli to wszystko prawda. Przecie| i ja przedziwne miaBbym tam rozmowy, ilekro bym spotkaB Palamedesa i Ajasa, syna Telamona, i je[li kto[ inny ze staro|ytnych padB z niesprawiedliwego wyroku, to por�wnywa swoje losy i ich cierpienia byBoby, my[l, wcale przyjemnie. A najwiksza przyjemno[ byBaby ich tam bada i dochodzi ustawicznie tak jak tych tutaj, kt�ry te| z nich jest naprawd mdry, a kt�ry si tylko za mdrego uwa|a, a nie jest nim naprawd. Ile| by czBowiek daB za to, sdziowie, |eby tak wybada takiego Odyseusza, kt�ry wielkie wojsko pod Troj przyprowadziB, albo Syzyfa, albo innych bez liku wymieni kto[ m|czyzn i kobiet, z kt�rymi tam rozmawia i obcowa, i wypytywa ich nieopisanym byBoby szcz[ciem? Przynajmniej za takie rzeczy tam na [mier nie skazuj. To pewne. Wic oni tam s w og�le szcz[liwsi od nas tutaj, a opr�cz tego s jeszcze nie[miertelni, je|eli prawd jest to, co ludzie m�wi. Wic i wy, sdziowie, powinni[cie z pogod i nadziej my[le o [mierci, a tylko t jedn prawd mie na oku, |e do czBowieka dobrego nie ma przystpu [ WWW.FILOZOF.PL Platon: Obrona Sokratesa ] 22 |adne zBo ani za |ycia, ani po [mierci, a bogowie nie spuszczaj z oka jego sprawy. I moja sprawa tak|e nie poszBa sama takim torem; dla mnie to rzecz jasna, |e umrze ju| i po|egna si z kBopotami |ycia lepiej dla mnie. Dlatego te| mnie nigdzie znak m�j nie kierowaB w inn stron i ja si na tych, kt�rzy mnie skazali, i na oskar|ycieli moich nie bardzo gniewam. Jakkolwiek oni nie w tej my[li gBosowali przeciwko mnie i skar|yli, tylko my[leli, |e mi zaszkodz. To im te| nale|y zgani. O jedno tylko ich prosz: syn�w moich, kiedy dorosn, karzcie, obywatele, drczc ich tak samo, jak ja was drczyBem, je[li zobaczycie, |e o pienidze czy o cokolwiek innego wicej dbaj ni| o dzielno[, i je[liby mieli pozory jakiej[ warto[ci, nie bdc niczym naprawd, poniewierajcie ich tak samo jak ja was, |e nie dbaj o to, co trzeba, i my[l, |e czym[ s, chocia| nic nie s warci. Je|eli to zrobicie, spotka mnie sprawiedliwo[ z waszej strony; i mnie, i moich syn�w. Ale oto ju| i czas odej[; mnie na [mier, wam do |ycia. Kto z nas idzie do tego, co lepsze, tego nie wie jasno nikt chyba tylko b�g. KONIEC

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Platon Obrona Sokratesa
Platon Obrona Sokratesa
Platon Obrona Sokratesa
Platon Obrona Sokrates
Platon obrona sokratesa
Platon Obrona Sokratesa
Streszczenie Platon Obrona Sokratesa
Obrona Sokratesa Platon
Platon Apologia, czyli Obrona Sokratesa
OBRONA SOKRATESA
Obrona sokratesa
obrona sokratesa

więcej podobnych podstron