Marmury w Łomie Karmelitów
Olkusz Przeginia
w Dębniku
Lokalizacja:
województwo małopolskie
powiat krakowski
gmina Krzeszowice
miejscowoS
ć Dębnik
5560
Rejon geograficzny:
Wyżyna R
ląsko-Krakowska
Wyżyna Krakowsko-Częstochowska
Wyżyna Olkuska
Jednostka geologiczna:
monoklina S
ląsko-krakowska
antyklina Dębnika.
4404 4406
Krzeszowice Rudawa
1 We wsi Dębnik, w jej północno-wschodniej częS
ci znajduje wydzielenia - kompleks wapieni gruzłowych, poza strukturą
się nieczynny łom należący w przeszłoS
ci do zakonu oo. Kar- gruzłową i falistym uławiceniem zawiera wapienie ziarnowe
melitów. Obszar tego wyrobiska od wschodu ogranicza stok i muszlowce. Sporadycznie stwierdzono w nich obecnoS
ć
doliny Racławki, zaS
od zachodu szeroka dolina Krzeszówki. amfipor, krynoidów i stromatopr, nieco liczniej są reprezen-
W tym starym kamieniołomie od XV wieku wydobywa- towane brachiopody i małże.
no jeden z najbardziej znanych polskich kamieni dekoracyj- W S
cianie zachodniej kamieniołomu obserwować można
nych, zwany marmurem dębnickim, choć w rzeczywistoS
ci pionowe, o nieregularnych kształtach studnie, szczeliny, kie-
są to wapienie  a więc skały osadowe, a nie metamorficzne. szenie i pęknięcia, tnące warstwy wapienia. Wypełnione są one
Kamień ten posiada piękną po wypolerowaniu, prawie czerwono-rdzawym materiałem typu terra rossa (złożonym
czarną barwę i jest poprzecinany białymi żyłkami kalcytu. głównie z minerałów ilastych oraz wodorotlenków i tlenków
Ciemna barwa pochodzi od domieszki pirytu (FeS2). Wie- żelaza). Jest to przykład paleokrasu, produktu wietrzenia skał
kowo wapień ten należy do najstarszych skał, jakie zobaczyć węglanowych, jakie miało miejsce w permie, triasie i jurze
możemy w rejonie Krakowa. Reprezentuje dewon i powstał dolnej (254-175 mln lat temu). Ponad tymi utworami, na
ok. 385-390 mln lat temu. Fragment profilu marmurów szczycie wierzchowiny występują piaszczysto-żwirowe osa-
dębnickich widoczny w nieczynnym wyrobisku osiąga dy jurajskie (jury S
rodkowej i sporadycznie jury górnej).
miąższoS
ć 27 metrów, a warstwy mają różną gruboS
ć od 20 W spągu południowo-wschodniej S
ciany kamieniołomu
2 do 200 cm. Generalnie warstwy zapadają pod kątem 18� w barwa wapienia miejscami zmienia się z czarnej na beżowo-zie-
kierunku na północny zachód. Cechami charakterystycznymi lonkawą, czasami różową. Są to tzw. wapienie lochowe. Nazwa
wapieni dębnickich są faliste uławicenie i  mniej lub bardziej ich pochodzi od lochów - płytkich szybików, którymi je wydo- 4
wyrax
ne  struktury gruzłowe. bywano. Służyły one do wyrobu niewielkich elementów zdob-
W kamieniołomie widoczne są dwa najstarsze spoS
ród niczych (figurek). W głębi kamieniołomu, na S
cianie wschodniej,
czterech kompleksów, na jakie podzielono marmury dębnickie. widoczna jest dajka neptuniczna (szczelina o rozmiarach 1,8 na
3 Kompleks dolny  to wapienie pelityczne, często równolegle 0,6 m), wypełniona ostrokrawędzistymi okruchami wapienia,
laminowane, z izolowanymi biostromami z fauną amfipor spojonymi materiałem ilasto-piaszczystym.
i stromatopor. W dolnej częS
ci tego kompleksu zobaczyć  Marmury dębnickie leżą na dużej intruzji magmowej
można stromatolit (laminowaną strukturę biosedymenta- (lakkolicie), która spowodowała wypietrzenie warstw
cyjną). W kompleksie zalegającym powyżej, zbudowanym z znajdujących się nad nią i utworzyła formę fałdową zwaną
przeławicających się wapieni pelitycznych i ziarnistych, szcze- antykliną Dębnika. Z lakkolitu, w trakcie jego krzepnięcia,
gólnie interesujące są te ostatnie. Są to mianowicie tempesty- odprowadzane były wody charakteryzujące się wysoką
ty, czyli osady sztormowe, powstałe podczas epizodycznych temperaturą i mineralizacją, które oddziałując na skały
wzrostów energii S
rodowiska sedymentacyjnego. otaczające spowodowały ich przeobrażenie. Efektem tego
W trzecim (nieodsłaniającym się na powierzchni) przeobrażenia są właS
nie wapienie lochowe.
wyróżnieniu wapieni dębnickich  kompleksie gruzłowatych Wapienie dębnickie noszą techniczną nazwę marmurów,
wapieni pelitycznych występują osady silnie zbioturbowane, ze względu na swoje walory dekoracyjne. Już od XV wieku były
z dużym nagromadzeniem ichnofauny. Najwyższa częS
ć tego eksploatowane przez włoskich kamieniarzy sprowadzonych
80
Dębnik
przez właS
cicieli kamieniołomu  Karmelitów. W rejonie
The  Carmel quarry in Dębnik
tym do dziS
jest żywa tradycja kamieniarstwa, a produkty
In the abandoned quarry in Dębnik village owned by the
zdobnicze, głównie sakralne, zobaczyć można w koS
ciołach
Carmel monaster (known as  the Carmel quarry ) the bot-
i budynkach monumentalnych Krakowa, Warszawy, Gnie- tom part of Dębnik Limestones sequence is exposed. These
zna, Gdańska, Wrocławia, Głogowa czy Wiednia. Obecnie
are dark-grey, bedded, flat-laminated, micritic limestones
zasoby kamieniarskie tego obiektu zostały zdewastowane.
with common clotts, wavy laminae and numerous calcite ve-
Wskutek głębokich odstrzałów złoże straciło swą blocznoS
ć
inlets. Thickness of layers vary from 20 to 200 cm. The beds
i nie prowadzi się już eksploatacji tego pięknego kamienia.
dip towards the north west under 18�. In the southeastern
Zagospodarowanie obiektu jest dobre. Z centrum Dębnika
part of the pit the hydrothermally altered, light green-bluish-
drogą asfaltową w kierunku północnym dochodzimy po 5
beuge limestones appear whereas in the western wall the
minutach do wejS
cia do kamieniołomu. W pobliżu obiektu
paleokarst features can be observed. The age of sediments
biegnie S
cieżka dydaktyczna po stoku Doliny Racławki. Przez
was determined as the Givetian (Devonian). The limestone
Dębnik przebiega szlak rowerowy (prowadzony z Krzeszowic
sequence belongs to the western limb of Dębnik Anticline.
przez Siedlec do Krzeszowic) i żółty szlak turystyczny.
It rests upon the Zbrza Dolomites and is unconformably
Sam obiekt jest duży i dobrze utrzymany. Swobodnie
covered by Middle and Upper Jurassic strata, which form
można zwiedzać go grupami zorganizowanymi, jak i indy- the top part of plateau. The limestones have been known
widualnie. Wszystkie S
ciany są dobrze widoczne. Jest to
since XV century as the  Dębnik Marbles and intensively
doskonałe miejsce na całodniową wycieczkę.
extracted as valuable decorative stone.
1 2
3 4
Wybrana literatura: 35, 52, 271, 304,
358, 475, 476
Autor karty stanowiska dokumentacyjnego i fotografii:
M. Gradziński (2005)
81