&]� Ł ,,
D:\! AAA DZISIAJ\J zyk UML 2.0 w modelowaniu systemów informatycznych\06 poprawki\14.doc (05-11-10) 317
 &]� Ł ,, 0 0HWRG\NL PRGHOH L QDU]�G]LD ZVSRPDJDMńFH 80/
318 (05-11-10) D:\! AAA DZISIAJ\J zyk UML 2.0 w modelowaniu systemów informatycznych\06 poprawki\14.doc
5R]G]LD� 0 0HWRG\ND 583
5R]G]LD�
=QDF]HQLH LWHUDF\MQR SU]\URVWRZHJR
SURFHVX SURMHNWRZDQLD V\VWHPŃZ
Zagadnienia metodologiczne tworzenia systemów informatycznych stanowiły jeden
z głównych nurtów dyscypliny analizy i projektowania systemów informatycznych ju
od lat 80. Na bazie ró nych definicji mo na stwierdzić, e metodyka (ang. methodo-
logy) tworzenia systemów informatycznych (TSI) stanowi spójny, logicznie uporz d-
kowany zestaw metod i procedur o charakterze technicznym i organizatorskim, pozwa-
laj cych zespołowi projektowemu realizować cykl ycia systemu. Ogólnie metodyki
mo na podzielić na strukturalne, obiektowe i społeczne [Wrycza-1999].
Podobnie jak w przypadku metodyk strukturalnych, pojawił si szereg propozycji zwi -
zanych z modelowaniem obiektowym. Najwi ksze uznanie zdobyły podej cia OMT,
OOAD i OOSE, inkorporuj ce pewne elementy metodyki. Pierwsza próba unifikacji
obiektowego procesu tworzenia systemu nosiła nazw USDP (Unified Software Deve-
lopment Process). Autorami USDP s I. Jacobson, G. Booch oraz J. Rumbaugh [Booch-
-1998]. Jest to metodyka rodzajowa (ang. generic), stwarzaj ca mo liwo ć opracowy-
wania ró nych jej konfiguracji i implementacji. Do głównych cech tego podej cia nale :
t ukierunkowanie na przypadki u ycia,
t potraktowanie architektury systemu jako centralnego zagadnienia w procesie
tworzenia oprogramowania,
t iteracyjno-przyrostowy charakter procesu tworzenia systemu.
Implementacj tego podej cia jest metodyka RUP (Rational Unified Process), mery-
torycznie i poj ciowo zwi zana z kategoriami USDP. Metodyka RUP czerpie obszernie
ze zbioru praktyk korporacji Rational (Rational Approach) oraz podej cia Objectory,
zainicjowanego przez I. Jacobsona. Stopniowo udoskonalana i rozbudowywana, w roku
2003 stała si własno ci firmy IBM. Metodyka RUP zdobyła znaczne uznanie i obec-
nie dominuje w obszarze obiektowych metodyk tworzenia systemów.
D:\! AAA DZISIAJ\J zyk UML 2.0 w modelowaniu systemów informatycznych\06 poprawki\14.doc (05-11-10) 319
 &]� Ł ,, 0 0HWRG\NL PRGHOH L QDU]�G]LD ZVSRPDJDMńFH 80/
583 WR PHWRG\ND WZRU]HQLD V\VWHPŃZ LQIRUPDW\F]Q\FK RSDUWD QD SDUDG\JPDFLH
RELHNWRZR FL L M�]\NX 80/ ]DSURSRQRZDQD SU]H] NRUSRUDFM� 5DWLRQDO 6RIWZDUH
Jako kompletna metodyka RUP zawiera nast puj ce elementy:
t przyrostowo-iteracyjny cykl ycia systemu;
t poj cia, metody i techniki z zakresu j zyka UML i inne, w tym heurystyczne;
t zintegrowany pakiet narz dzi CASE, wspomagaj cy stosowanie elementów
metodyki;
t role zdefiniowane w zespole projektowym i procedury zarz dzania projektem;
t kryteria oceny i monitorowania post pu prac;
t hipertekstow baz wiedzy;
t internetowy serwis wspomagaj cy metodyk i jej u ytkowników.
Metodyka RUP jest ukształtowana w sposób umo liwiaj cy dopasowanie procesu two-
rzenia systemu do potrzeb konkretnego przedsi wzi cia na podstawie pełnego spek-
trum swoich mo liwo ci. W efekcie RUP jest elastyczny  znajduje zastosowanie
zarówno przy mniejszych, jak i du ych projektach informatycznych.
cie k ewolucyjn rozwoju koncepcji metodyki RUP przedstawia rysunek 14.1.
Najwa niejsze obszary zmian w zakresie metodyki zwi zane były z:
t rozwijaniem poszczególnych dyscyplin, w tym przepływów pracy oraz
dotycz cych ich dokumentów;
t wprowadzeniem modułów dodatkowych (ang. plug-ins) RUP oraz integracj
i wł czaniem nowych narz dzi CASE, wspomagaj cych metodyk RUP;
t reorganizacj układu hipertekstowej bazy wiedzy;
t zdefiniowanymi w metodyce artefaktami  modelami i dokumentami.
Zało enia rodzajowej metodyki USDP, iteracyjno-przyrostowy cykl ycia systemu,
a tak e kategorie modelowania j zyka UML wykorzystywane s przez inne, aktualnie
rozwijane metodyki obiektowe. Do najbardziej interesuj cych nale :
t XP (Extreme Programming),
t Agile,
t Scrum,
t DSDM (Dynamic Systems Development Method).
Istotn cech wymienionych metodyk jest ograniczenie czasu przeznaczonego na mo-
delowanie systemu i przygotowywanie dokumentacji analityczno-projektowej w celu
szybkiego przej cia do tworzenia kodu ródłowego przyszłego systemu. Z tego powodu
okre lane s one czasami mianem metodyk  zwinnych lub  wawych . Metodyki te
omówione s w licznych opracowaniach, np. [Dennis-2005] oraz [Boehm-2004].
320 (05-11-10) D:\! AAA DZISIAJ\J zyk UML 2.0 w modelowaniu systemów informatycznych\06 poprawki\14.doc
5R]G]LD� 0 0HWRG\ND 583
UML 2.0
UML 1.5
Rational Unified
2003
Process 2003.06.XX
UML 1.5
UML 1.4
Rational Unified
2002
Process 2002.05.00
UML 1.3
Rational Unified
2001
Process 2001.03.00
Rational Unified
2000
Process 2000
UML 1.2
Rational Unified
1999
Process 5.5
UML 1.0
Rational Unified
1998
Process 5.0
UM 0.8
Rational Objectory
1997
Process 4.1
Rational Objectory
1996
Process 4.0
Rational Objectory
1995
Approach
Process 3.8
5\VXQHN Ewolucja metodyki RUP
6WUXNWXUD 583
Przez kilka dekad dominuj cym wzorcem cyklu ycia systemu był cykl liniowy, a pó -
niej spiralny. Metodyka RUP opiera si na zasadniczym novum  iteracyjno-
-przyrostowym (ang. iterative-incremental) cyklu ycia systemu. Ma on postać dwu-
wymiarow (rysunek 14.2).
D:\! AAA DZISIAJ\J zyk UML 2.0 w modelowaniu systemów informatycznych\06 poprawki\14.doc (05-11-10) 321
 &]� Ł ,, 0 0HWRG\NL PRGHOH L QDU]�G]LD ZVSRPDJDMńFH 80/
ródło: opracowanie własne na podstawie [RUP-2003]
5\VXQHN Iteracyjno-przyrostowy cykl ycia systemu w metodyce RUP
Linia pozioma reprezentuje czas, a zatem dynamiczny aspekt procesu TSI, uwzgl d-
niaj c:
t fazy,
t iteracje,
t punkty przegl du.
Z kolei linia pionowa odzwierciedla statyczny aspekt procesu TSI, tj. jego opis w kate-
goriach:
t dyscyplin,
t czynno ci,
t artefaktów,
t ról,
t przepływów pracy.
Tak wi c linia pozioma odpowiada fazom cyklu ycia systemu, natomiast pionowa
jego dyscyplinom. W nawi zaniu do kategorii linii pionowej poj cie dyscypliny scha-
rakteryzowano poni ej  głównie w tabeli 14.1. Poj cie czynno ci i artefaktu wyja-
niono ju w rozdziałach 4. oraz 11.
322 (05-11-10) D:\! AAA DZISIAJ\J zyk UML 2.0 w modelowaniu systemów informatycznych\06 poprawki\14.doc
5R]G]LD� 0 0HWRG\ND 583
Rola oznacza obowi zki i kompetencje osoby lub zespołu zaanga owanego w proces
tworzenia systemu informatycznego lub jego wycinka. W wyniku realizacji roli po-
wstaj oczekiwane artefakty. Spektrum ról, odpowiadaj cych cz sto współczesnym
zawodom informatycznym, jest bardzo szerokie i wi e si z mo liwo ciami zaawan-
sowanych technologii informatycznych. Przykładami ról w metodyce RUP s :
t mened er projektu,
t in ynier procesu,
t analityk procesów biznesowych,
t analityk systemowy,
t projektant interfejsu u ytkownika,
t projektant bazy danych,
t architekt oprogramowania,
t programista,
t projektant testów,
t testuj cy,
t specjalista ds. narz dzi CASE.
Ostatnim ze strukturalnych elementów opisu iteracyjno-przyrostowego procesu jest
przepływ pracy, który stanowi sekwencj czynno ci, w wyniku której powstaje lub jest
przetwarzany artefakt.
'\VF\SOLQ\
W metodyce RUP wyró nia si dziewi ć dyscyplin (ang. disciplines), które maj cha-
rakter podstawowy lub wspomagaj cy.
'\VF\SOLQD MHVW NROHNFMń SRZLń]DQ\FK F]\QQR FL DUWHIDNWŃZ UŃO RUD] SU]HS�\ZŃZ SUD
F\ RGSRZLDGDMńF\FK WHPDW\F]QLH J�ŃZQ\P REV]DURP WZRU]HQLD V\VWHPŃZ LQIRUPD
W\F]Q\FK
Dyscypliny podstawowe stanowi rdze procesu tworzenia systemu. Nale do nich:
t modelowanie biznesowe,
t specyfikacja wymaga ,
t analiza i projektowanie,
t programowanie,
t testowanie,
t wdro enie.
D:\! AAA DZISIAJ\J zyk UML 2.0 w modelowaniu systemów informatycznych\06 poprawki\14.doc (05-11-10) 323
 &]� Ł ,, 0 0HWRG\NL PRGHOH L QDU]�G]LD ZVSRPDJDMńFH 80/
Dyscypliny wspomagaj ce realizuj funkcje zarz dcze i konfiguracyjne w procesie two-
rzenia systemu. Mo na do nich zaliczyć:
t zarz dzanie konfiguracjami i zmianami,
t zarz dzanie projektem,
t przygotowanie rodowiska.
Układ i zale no ci pomi dzy wymienionymi dyscyplinami w metodyce Rational Unified
Process w odniesieniu do ka dej iteracji przedstawia rysunek 14.3.
5\VXQHN
Układ dyscyplin
cyklu ycia RUP
w iteracji
Z realizacj ka dej iteracji wi si kwestie wst pnego planowania jej przebiegu oraz
oceny wyników i ryzyka. Cztery fazy cyklu iteracyjno-przyrostowego zawieraj itera-
cje. Ka da z tych iteracji prowadzi do opracowania kolejnej wykonywalnej wersji
systemu. Wersja ta w nast pnych iteracjach jest uzupełniana o kolejne elementy wy-
nikaj ce z dyscyplin, czynno ci i przepływów pracy. Poszczególne czynno ci s wyko-
nywane przez role, które tworz czy te rozwijaj artefakty. Poziom zaawansowania
kolejnych wersji systemu okre lany jest przez nazewnictwo iteracji. I tak iteracja Opra#1
oznacza system w stanie pierwszej iteracji z fazy opracowania, a iteracja Bud#N ozna-
cza system w stanie n-tej iteracji fazy budowy. Dominuj cym czynnikiem, decyduj cym
o kierunku dokonywanych zmian w kolejnych iteracjach, jest uwzgl dnienie i zapo-
bieganie ryzyku w tworzonym systemie. Ogóln charakterystyk zakresu tematyczne-
go poszczególnych dyscyplin zawiera tabela 14.1.
324 (05-11-10) D:\! AAA DZISIAJ\J zyk UML 2.0 w modelowaniu systemów informatycznych\06 poprawki\14.doc
5R]G]LD� 0 0HWRG\ND 583
7DEHOD Podstawowy zakres merytoryczny dyscyplin w procesie RUP
'\VF\SOLQD =DNUHV
Modelowanie biznesowe Zawiera wizj nowej, docelowej organizacji, definicje wyst puj cych
(ang. business modeling) w jej ramach procesów, ról i zakresów odpowiedzialno ci; informacje
te przedstawia si w postaci biznesowych diagramów UML (por.
rozdział 15.).
Specyfikacja wymaga Oznacza opracowanie wizji systemu, modelu przypadków u ycia
(ang. requirements) i zdefiniowanie wymaga niefunkcjonalnych.
Analiza i projektowanie Zawiera analiz i projekt systemu z wykorzystaniem całego spektrum
(ang. analysis & design) diagramów UML.
Programowanie Pozwala na opracowanie kodu ródłowego w wybranym j zyku
(ang. implementation) programowania oraz kompilacj kodu i integracj komponentów.
Testowanie Oznacza planowanie testów oraz ocen systemu poprzez wykonanie
(ang. test) szeregu testów.
Wdro enie Dotyczy instalacji oprogramowania systemu i formaln akceptacj
(ang. deployment) kolejnych wersji systemu przez klienta czy u ytkownika.
Zarz dzanie konfiguracjami Obejmuje kontrol wersji artefaktów opracowanych podczas kolejnych
i zmianami iteracji.
(ang. configuration
& change management)
Zarz dzanie projektem Oznacza planowanie i kontrol realizacji projektu.
(ang. project management)
Przygotowanie rodowiska Obejmuje przygotowanie infrastruktury dla skutecznej realizacji
(ang. environment) projektu.
ródło: opracowanie własne na podstawie [RUP-2003]
)D]\
Istota cyklu iteracyjno-przyrostowego opiera si wi c na zale no ciach pomi dzy dys-
cyplinami (scharakteryzowanymi w tabeli 14.1) a fazami (ang. phases).
)D]ń Z PHWRG\FH 583 MHVW RNUHV PL�G]\ NROHMQ\PL SXQNWDPL SU]HJOńGX F\NOX LWHUD
F\MQR SU]\URVWRZHJR Z NWŃU\P ]UHDOL]RZDQR QLH]E�GQH F]\QQR FL L RSUDFRZDQR DGH
NZDWQH DUWHIDNW\
Metodyka RUP wprowadza cztery fazy (rysunek 14.2):
t rozpocz cie (ang. inception),
t opracowanie (ang. elaboration),
t budowa (ang. construction),
t przekazanie (ang. transition).
D:\! AAA DZISIAJ\J zyk UML 2.0 w modelowaniu systemów informatycznych\06 poprawki\14.doc (05-11-10) 325
 &]� Ł ,, 0 0HWRG\NL PRGHOH L QDU]�G]LD ZVSRPDJDMńFH 80/
System informatyczny jest rozwijany w kolejnych iteracjach (ang. iterations), wy-
st puj cych w ramach ka dej z wymienionych faz. Przej cie pomi dzy iteracjami po-
przedza przyrostowa integracja artefaktów otrzymanych we wszystkich dotychczaso-
wych iteracjach.
,WHUDFMD Z PHWRG\FH 583 WR SRMHG\QF]\ F\NO Z UDPDFK ID]\ SROHJDMńF\ QD UHDOL]DFML
F]\QQR FL SRV]F]HJŃOQ\FK G\VF\SOLQ MHM HIHNWHP MHVW NROHMQ\ SU]\URVW V\VWHPX
W miar realizacji kolejnych iteracji powstaj kolekcje powi zanych ze sob arte-
faktów stanowi cych wersje projektu systemu. Pocz tkowo maj ogólny charakter, s
wzbogacane i udoskonalane w kolejnych iteracjach. Zastosowanie cyklu iteracyjno-
przyrostowego znacz co zmniejsza ryzyko niepowodzenia projektu w porównaniu z cy-
klem liniowym. Wynika to z mo liwo ci przeprowadzania oceny kolejnych wersji sys-
temu nie tylko pod k tem technicznym, lecz równie pod k tem zgodno ci z wyma-
ganiami u ytkownika. Iteracyjne podej cie umo liwia ponadto szybkie wprowadzenie
nowych wymaga i sprawn modyfikacj istniej cych, a tak e niezwłoczn reakcj na
obie te zmiany. Liczba iteracji uzale niona jest od zło ono ci tworzonego systemu oraz
czasochłonno ci poszczególnych faz. I tak dla kryterium czasu tworzenia typowego
systemu informatycznego przyjmuje si u rednione szacunki [Ariadne-2002]:
t na faz rozpocz cia po wi ca si 10% czasu,
t na faz opracowania  30%,
t na faz budowy  50%,
t na faz przekazania  10%.
W zwi zku z tym liczba niezb dnych iteracji w fazie budowy jest znacz co wi ksza
ni liczba iteracji rozpocz cia czy przekazania. Mechanizm funkcjonowania cyklu ite-
racyjno-przyrostowego polega na tym, e w ka dej z tych iteracji u ytkowane s ade-
kwatne artefakty z poszczególnych dyscyplin. W ka dej iteracji mamy tym samym do
czynienia z mini-cyklem liniowym. W odró nieniu od klasycznego liniowego cyklu
ycia systemu, w fazach cyklu ycia RUP czynno ci poszczególnych dyscyplin cz sto
wykonywane s równolegle. Dzi ki powstaj cym artefaktom okre lone funkcje systemu
mog być wdro one i ocenione po wykonaniu kolejnych iteracji. Zmniejsza to radykal-
nie ryzyko niepowodzenia projektu, gdy w tradycyjnym, liniowym podej ciu gotowy
system pojawia si na ko cu pełnego cyklu ycia systemu.
Cele poszczególnych faz sprecyzowano w tabeli 14.2.
W wyniku oceny zwi zanej z u ytkowaniem systemu nast puje jego modyfikacja. W ten
sposób po nast puj cych po sobie cyklach u ytkowania powstaj kolejne generacje
systemu. I tak przykładowe oznaczenie systemu w postaci  2.7 wskazuje na siódm
wersj w ramach drugiej generacji systemu.
326 (05-11-10) D:\! AAA DZISIAJ\J zyk UML 2.0 w modelowaniu systemów informatycznych\06 poprawki\14.doc
5R]G]LD� 0 0HWRG\ND 583
7DEHOD Fazy w metodyce RUP i ich cele
)D]D &HOH
Rozpocz cie Wypracowanie ogólnej wizji przedsi wzi cia oraz osi gni cie zrozumienia
(ang. inception) i akceptacji projektu ze strony wszystkich jego uczestników.
Opracowanie Ustalenie architektury systemu, stworzenie planu projektu oraz wyeliminowanie
(ang. elaboration) elementów wysokiego ryzyka z projektu.
Budowa Stworzenie systemu na podstawie przyj tej architektury.
(ang. construction)
Przekazanie Dostarczenie gotowego systemu u ytkownikom czy klientom.
(ang. transition)
3RGVWDZRZH SRM�FLD
Architektura systemu Faza
Artefakt Budowa
CASE Opracowanie
Cykl ycia systemu Przekazanie
Iteracyjno-przyrostowy Rozpocz cie
Liniowy Generacja
Spiralny Iteracja
Czynno ć Punkt przegl du
Dyscyplina Mini-cykl liniowy
Podstawowa Przepływ pracy
Analiza i projektowanie Rola
Modelowanie biznesowe RUP
Programowanie Ewolucja
Specyfikacja wymaga Metodyka
Testowanie Agile
Wdro enie DSDM
Wspomagaj ca Scrum
Zarz dzanie konfiguracjami USDP
i zmianami
Zarz dzanie projektem XP
Przygotowanie rodowiska Tworzenie systemów informatycznych
Zespół projektowy
D:\! AAA DZISIAJ\J zyk UML 2.0 w modelowaniu systemów informatycznych\06 poprawki\14.doc (05-11-10) 327
 &]� Ł ,, 0 0HWRG\NL PRGHOH L QDU]�G]LD ZVSRPDJDMńFH 80/
3\WDQLD L ]DGDQLD
Opisz struktur RUP.

Wymie dyscypliny wspomagaj ce RUP.

Korzystaj c z literatury przedmiotu, okre l podobie stwa i ró nice pomi dzy

modelami cyklu ycia:
t liniowym,
t spiralnym,
t iteracyjno-przyrostowym.
Czy w swojej istocie RUP jest bardziej zbli ony do modelu liniowego,

czy raczej spiralnego?
Okre l, czy nast puj ce poj cia dotycz aspektu dynamicznego metodyki RUP,

czy statycznego:
t artefakt,
t rola,
t punkt przegl du,
t dyscyplina,
t przepływ pracy,
t iteracja.
Wymie przykładowe metodyki  zwinne . Jaka jest ich podstawowa cecha?

Wska przykładowe role w zespole projektowym.

Wymie ró nice pomi dzy dyscyplin modelowania biznesowego a dyscyplin

specyfikacji wymaga .
Korzystaj c z wiedzy zaprezentowanej w niniejszej ksi ce, przyporz dkuj

diagramy UML do odpowiednich dyscyplin.
Czym ró ni si zarz dzanie projektem od zarz dzania konfiguracjami

i zmianami?
Jak rozumiesz iteracyjno ć oraz przyrostowo ć procesu tworzenia

oprogramowania? Wypowiedz si na temat liczby oraz długo ci poszczególnych
iteracji.
Porównaj i zinterpretuj cele faz metodyki RUP.

Korzystaj c z hipertekstowej bazy wiedzy RUP, zaproponuj diagramy

czynno ci dla faz metodyki RUP.
Uzasadnij czasochłonno ć realizacji faz wyra on w uj ciu procentowym.

Wymie poszczególne artefakty tworzone w ramach poszczególnych faz RUP.

328 (05-11-10) D:\! AAA DZISIAJ\J zyk UML 2.0 w modelowaniu systemów informatycznych\06 poprawki\14.doc