LITURGIA SAKRAMENTÓW ŚWI
TYCH
Ks. prof. dr hab. Jan Decyk
1. KONSTYTUCJA O LITURGII ŚWI
TEJ  SACROSANCTUM CONCILIUM
Szczególne punkty konstytucji traktujące o:
- KL 1  omawiający cele liturgii: a) pogłębianie życia religijnego,
b) cel ekumeniczny,
c) cel misyjny  głoszenie nauki poganom.
 KL 1. Ponieważ Sobór święty postawił sobie za cel: przyczynić się do coraz większego rozwoju
życia chrześcijańskiego wśród wiernych, lepiej dostosować do potrzeb naszych czasów
podlegające zmianom instytucje, popierać to, co może ułatwić zjednoczenie wszystkich
wierzących w Chrystusa, i umocnić to, co prowadzi do powołania wszystkich ludzi na łono
Kościoła, dlatego uznał że w szczególny sposób należy zatroszczyć się także o odnowienie i rozwój
liturgii.
- KL 7  omawiający znaki liturgii 
 KL 7. Dla urzeczywistnienia tak wielkiego dzieła Chrystus jest zawsze obecny w swoim Kościele,
szczególnie w czynnościach liturgicznych. Jest obecny w ofierze Mszy świętej, czy to w osobie
odprawiającego, gdyż "Ten sam, który kiedyś ofiarował się na krzyżu, obecnie ofiaruje się przez
posługę kapłanów", czy też zwłaszcza pod postaciami eucharystycznymi. Obecny jest mocą
swoją w sakramentach tak, że gdy ktoś chrzci, sam Chrystus chrzci. Jest obecny w swoim
słowie, albowiem gdy w Kościele czyta się Pismo święte, wówczas On sam mówi. Jest obecny
wreszcie, gdy Kościół modli się i śpiewa psalmy, gdyż On sam obiecał: "Gdzie dwaj albo trzej są
zgromadzeni w imię moje, tam i ja jestem pośród nich" (Mt 18,20). Rzeczywiście, w tak wielkim
dziele, przez które Bóg otrzymuje doskonałą chwałę a ludzie uświęcenie, Chrystus zawsze przyłącza
do siebie Kościół, swoją Oblubienicę umiłowaną, która wzywa swego Pana przez Niego oddaje cześć
Ojcu wiecznemu. Słusznie, przeto uważa się liturgię za wykonywanie kapłańskiego urzędu Jezusa
Chrystusa, w niej przez znaki widzialne wyraża się, i w sposób właściwy poszczególnym znakom i
urzeczywistnienia uświęcenie człowieka, a mistyczne Ciało Jezusa Chrystusa, to jest Głowa ze
swymi członkami, wykonuje całkowity kult publiczny.
Dlatego każdy obchód liturgiczny, jako dzieło Chrystusa - Kapłana i Jego Ciała, czyli Kościoła, jest
czynnością w najwyższym stopniu świętą, a żadna inna czynność Kościoła nie dorównuje jej
skuteczności z tego samego tytułu i w tym samym stopniu.
KL 16  podnosi ważność liturgii pośród wszystkich działów teologii, jako zasadniczy, ujmując
studia liturgii w różnych aspektach: a) teologicznym,
b) historycznym,
c) duchowym, (ascetycznym),
d) duszpasterskim,
e) prawnym.
 KL 16. W seminariach i zakonnych domach studiów naukę świętej liturgii należy zaliczyć do
przedmiotów koniecznych i ważniejszych, na wydziałach zaś teologicznych do przedmiotów
głównych, a wykładać ją z uwzględnieniem zarówno aspektu teologicznego i historycznego, jak i
duchowego, duszpasterskiego i prawnego. Ponadto wykładowcy innych przedmiotów zwłaszcza
teologii dogmatycznej, Pisma świętego, teologii życia wewnętrznego i pastoralnej, powinni,
stosownie do wewnętrznych wymagań własnego przedmiotu, tak uwzględnić misterium Chrystusa i
dzieje zbawienia, aby jasno uwidocznił się związek tych przedmiotów z liturgią i jedność formacji
kapłana.
1
2. ZNAKI WYST
PUJ
CE W LITURGII
ZNAKI
naturalne umowne mieszane  symbole
W naturalny sposób (tu też kulturowe) znaki liturgiczne
oznaczające rzeczywistą np. znaki świetlne, połączone z naturalnymi
niewidzialność flagi państwowe i umownymi
np. dym, ogień tu też symbole1
Teologia znaków u św. Augustyna
A
ac. Sacramentum  oznacza tajemnicę wiary, jak też poszczególne sakramenty.
A
ac. Misterium  sakrament, osobę, gest widzialny do działania Bożego na naszym świecie.
EX OPERE OPERATO  (łac., dosłownie:  przez sam fakt spełnienia czynności )2 Sakrament
działający sam w sobie np. chrzest dziecka dzięki wierze rodziców. Nie można Bogu odmówić łaski,
bez względu na wielkość naszej wiary.
EX OPERE OPERANTIS  łac. Nie ma działania mechanicznego, czyli potrzebny jest gest
zewnętrzny np. nie ma Mszy bez prezbitera.
Św. Tomasz z Akwinu mówił o sakramentach, jako o znakach:  sacramentum est in genere signi .
Sakramenty to sprawiają co oznaczają. Człowiek wierzący widzi w znaku i poza znakiem
rzeczywistość Bożą.
Spotkanie człowieka z Bogiem dokonuje się poprzez znaki. Stało się to od czasu wcielenia Boga,
dzięki działaniu unii hipostatycznej. Jezus jest z
ródłem, podstawowym znakiem misterium Boga.
Zespolenie dwóch natur w Jednej Osobie  Jezusa Chrystusa.
Wcielenie hipostatyczne zamieniło się we wcielenie sakramentalne. Jest to przedłużenie tajemnicy
połączenia akcentu Boskiego z ludzkim.
3. CHRZEST U PIERWSZYCH WSPÓLNOT
Obrzęd chrztu świętego został odnowiony po Soborze Watykańskim II. Po soborze powstały dwa
obrzędy:
- Obrzęd chrztu dzieci,
- Obrzęd chrześcijańskiego wtajemniczenia dorosłych.
Do soboru istniał tylko rytuał chrztu dla dorosłych, wg którego udzielano również chrztu dzieciom.
Polecenie chrztu Apostołowie otrzymali od Chrystusa: Mt 28, 18-20. Posłuszni temu poleceniu
Apostołowie idą i nauczają, udzielając chrztu tym, którzy chcą, którzy uwierzyli i zobowiązują się do
zmiany życia i pokuty.
W czasach apostołów wymagano wyznania wiary, (Credo) (od Edyktu Mediolańskiego stało się ono
bardzo wyraz
nym przygotowaniem do chrztu). Kandydat do katechumenatu zgłaszał się za
poręczeniem innego wierzącego-ochrzczonego. Na przyjęcie katechumena składało się kilka
obrzędów:
 tchnienie w twarz,
 namaszczenie,
1
 Alid videtur, et alliud intelligetur  Każdy symbol jest znakiem, ale nie każdy znak jest symbolem - Św. Augustyn
2
por. KKK 1128
2
 włożenie rąk na głowę,
 podanie poświęconej soli.
Dalsze przygotowania trwały  2, 3 lata.
Uczono modlić się wykładając Modlitwę Pańską, Skład Apostolski, egzorcyzmy i włożenie rąk
biskupa, błogosławieństwo.
Te obrzędy były szczególnie widoczne podczas Wielkiego Postu. W Wigilię Paschy modlono się całą
wspólnotą i udzielano chrztu. Na początku udzielano chrztu razem z bierzmowaniem, tak jak robi się
to do dziś w prawosławiu.
Gdy katechumenat rozprzestrzenił się, wzrastała liczba prezbiterów, a tym samym by nie zrywać
więzi z biskupem, rezerwuje się sakrament bierzmowania dla biskupa (tak jest do dziś w religiach
zachodniego chrześcijaństwa).
Neofici przez tydzień chodzili w białej szacie (oznaczającej czystość), aż do białej niedzieli (1 tydzień
po Wielkiej Nocy). Pod koniec V i VI wieku katechumenat dla dorosłych przybiera inny charakter, a
wręcz zanika, gdyż wszyscy dorośli są praktycznie ochrzczeni.
Obrzęd z całą strukturą utrzymuje się do Soboru Trydenckiego, który ujednolicił obrzędy liturgii
(1617 Paweł IV).
Pisma NT nie zawierają co prawda samego rytuału chrztu, ale części znajdujemy pod koniec
Ewangelii św. Mateusza, czy podczas udzielania chrztu przez Apostołów (por. Dz 2,37-41), lub
diakonów (por. Dz 8,12)
W czasach apostolskich chrztu udzielano w każdy dzień i w każdym miejscu. Kazania misyjne do
dorosłych wygłaszali sami Apostołowie, a pouczenie było krótkie, sposób udzielania chrztu  prosty.
4. CELEBRACJA SAKRAMENTÓW ŚWI
TYCH (KKK art. 1210, Kompendium KKK
250)
Sakramenty ustanowione przez Chrystusa. Jest ich 7:
1. Chrzest
2. Bierzmowanie
3. Eucharystia
4. Pokuta
5. Namaszczenie chorych
6. Kapłaństwo
7. Małżeństwo
Istniały dwa podziały sakramentów:
1. Po soborze Trydenckim (1545-1563)
a) umarłych: chrzest, pokuta, ostatnie namaszczenie
b) żywych: bierzmowanie, eucharystia, małżeństwo, kapłaństwo
1. Po soborze Watykańskim II, choć dziś się go nie stosuje.
a) wtajemniczenia chrześcijańskiego: chrzest, bierzmowanie, eucharystia.
b) uzdrowienia: pokuta, namaszczenie
c) komunii i posłania wiernych: święceń kapłańskich i małżeństwa
Ostatnie namaszczenie po soborze Watykańskim II zostało przemianowane na namaszczenie
chorych i może być udzielanie wielokrotnie.
3
Realizacja sakramentów
Przygotowanie sakramentów
Rys. 1. Proces udzielania sakramentów.
Realizacja sakramentów dokonuje się przez cały czas, po jego przyjęciu. Jest on polepszany.
5. CHRZEST DOROSA
YCH I DZIECI
1. Poprzez zanurzenie
2. Trzykrotne polanie wodą z wezwaniem Trójcy Świętej.
Chrzty narodów: Litwy, Rusi jak opisuje to x. Czarniecki  poprzez pokropienie.
Sobór Trydencki ujednolicił liturgię wydając dekret o księgach liturgicznych, wspominając o polaniu
wodą głowy dziecka, tak by spłynęła po skórze3.
Chrzest został określony jako sakrament powrotu do Boga. Do udzielania sakramentu
znajdujemy zachętę w Dz 2,38; Rz 6,6nn; Ef 5,26, a u św. Justyna znajdujemy również kąpiel
nawrócenia.
Chrzest staje się początkiem przymierza z Bogiem i samym życiem dla Boga (por. Rz 6,11).
Ochrzczony powraca do Boga, lub też współumiera z Chrystusem, jawiąc się również jako nowe
stworzenie przez współzmartwychwstanie. Samo życie chrześcijańskie staje się niejako
realizacją chrztu, który otrzymał.
RYTUAA
CHRZTU ŚWI
TEGO
1. Obrzęd przyjęcia dzieci lub dorosłych.
2. Liturgia przyjęcia dzieci lub dorosłych.
3. Liturgia sakramentu.
4. Zakończenie obrzędu chrztu.
Ad 1.
a) wejście procesyjne do kościoła,
b) powitanie przez prezbitera bądz
diakona u wejścia.
Ad 2.
a) przejście do ambony i rozpoczęcie liturgii słowa.
b) modlitwa z egzorcyzmem poprzez włożenie rąk na głowę kandydatów.
Ad. 3.
a) obrzęd sakramentu przy chrzcielnicy.
b) chrzest przy obecności wspólnoty
Ad. 4.
3
Rituale Romanum  1614 r  Księga rytuału sakramentów świętych.
4
sakramentów
Obrzęd
a) modlitwa za nowoochrzczonych
b) zakończenie obrzędu
Z Katechizmu Kościoła Katolickiego 1210-1321
Przygotowanie chrztu polegało na nauce i poście kandydata. Katecheza opierała się na wyjaśnianiu
dwóch dróg: życia i śmierci.
Sakrament chrztu:
- to brama życia duchowego,
Przez chrzest:
- zostaliśmy wyzwoleni od grzechu,
- odrodzenie jako Synowie Boży,
- staliśmy się członkami Chrystusa,
- zostaliśmy wszczepieni w Kościół i stajemy się uczestnikami jego posłania.
1. Jak jest nazywany sakrament chrztu?
a) gr. Baptisio,
b) obmycie odradzające o odnowienie w Duchu Świętym,
c) oświecenie,
d) pieczęć Ducha Świętego.
2. Chrzest w ekonomii zbawienia.
a) zapowiedzi w Starym Przymierzu,
- Duch unosi się ponad wodami,
- Noe,
- woda z
ródlana  życie,
- przejście przez Morze Czerwone,
- przejście przez Jordan.
3. Celebracja sakramentu chrztu.
a) wtajemniczenie
b) mistagogia celebracji,
4. Przyjęcie chrztu
- chrzest dzieci  widoczna darmowość daru Ducha Świętego,
- chrzest dorosłych  nauczanie w kręgach misyjnych.
5. Kto może udzielić chrztu?
- biskup,
- prezbiter,
- diakon,
- świecki katecheta lub każdy kto musi to czynić w razie konieczności.
6. Konieczność chrztu
- Pan Jezus stwierdza, ze chrzest jest konieczny do zbawienia,
- Kościół nie zna innego środka do osiągnięcia zbawienia,
- chrzest krwi  męczennicy,
- chrzest  pragnienie.
7. A
aska chrztu
- oczyszczenie z grzechów,
- nowe narodzenie w Duchu Świętym.
5
6. CHRZEST A BIERZMOWANIE  WSPÓLNOTA SAKRAMENTÓW
Sakramenty inicjacji chrześcijańskiej: chrzest, bierzmowanie, eucharystia.
Związek z okresem Wielkanocnym. Najlepszy czas chrztu to Wigilia Paschalna, choć może być
udzielany w Niedziele, jako dzień pamiątki zmartwychwstania.
Triduum Paschalne trwa do II niedzieli Wielkanocy.
Najlepszy czas bierzmowania to Niedziela Zesłania Ducha Świętego, gdyż ten sakrament pochodzi od
Ducha Świętego. Wtedy to apostołowie otrzymali dar języków i zstąpił na nich Duch Święty.
Chrzest jest początkiem drogi chrześcijańskiej, a bierzmowanie staje się dopełnieniem.
Jeśli przez chrzest człowiek staje się świątynią Boga, to przez bierzmowanie następuje konsekracja
tego miejsca. Brak bierzmowania powoduje utratę pełni chrześcijańskiej.
7. SAKRAMENT BIERZMOWANIA
Sakrament bierzmowania powinien odbywać się podczas Mszy Świętej, choć nie ma takiego
obowiązku, tak jak i inne sakramenty. Bierzmowanie jednak jest zarezerwowane dla biskupa diecezji,
a w wyjątkowych sytuacjach bierzmowania może udzielić proboszcz parafii za zgodą biskupa.
Jak wcześniej wspomniano, bierzmowanie jest dopełnieniem drogi chrześcijańskiej. Podczas Mszy
Świętej celebrans (biskup) i koncelebrujący, jak również wszyscy księża parafii biorą udział w
modlitwie zsyłającej Ducha Świętego na nowobierzmowanych. Drugi równie ważny znak obrzędu, to
namaszczenie olejem krzyżma. Ten sam olej używany jest podczas chrztu i sakramentu kapłaństwa.
Daje to wyraz jedności sakramentów.
8. SAKRAMENT EUCHARYSTII
Eucharystia jest ściśle związana z Paschą, czyli przejściem. Pan Jezus ustanowił ją w Wielki Czwartek
podczas Wieczerzy z uczniami. Pascha była ofiarą krwawą, na pamiątkę bowiem zabijano baranki.
Pamiątka Triduum jest ofiarą bezkrwawą.
Pascha, czas wspominający przejście Żydów przez morze Czerwone, ale i wyjścia z niewoli Egipskiej.
Czas wyjścia z Egiptu prawdopodobnie zbiegał się z przejściem zimy w wiosnę.
Czasy kananejskie Od Exodusu do Triduum 14 Nissan
Pascha prehistoryczna Pascha izraelska początek Z czasem Paschy zbiega się
dyktowana przez warunki przemian wewnętrznych Triduum Paschalnego
natury.
W Piśmie świętym znajdujemy texty o:
- rozdzieleniu chrztu i bierzmowania  Dz 8, 4-25,
- zakaz przyjmowania eunuchów (teraz nieaktualne)  Pwt 23, 2-9, bo: Dz 8, 26-40.
9. ŚWI
TA W KOŚCIELE KATOLICKIM
Święta dzielą się na:
- święta właściwe  obecne są dwa lub trzy czytania podczas mszy świętej. Kolor szat: biały, poza
czasem wspomnienia Męki Chrystusa, apostołów i ewangelistów
- uroczystości  m.in. niedziela, trzy czytania, kolor biały lub wg okresu liturgicznego.
- wspomnienia: obowiązkowe lub dowolne. Dwa czytania (zawsze). Kolor zależny od okresu. W
przypadku wspomnienia męczenników: kolor szat czerwony.
6
Struktura Mszy Świętej w oparciu o OWMR.
LITURGIA
LITURGIA
EUCHARYSTYCZNA
SA
OWA
Obrzędy Liturgia Modlitwa
Modlitwa
Przygotowanie Obrzędy
Komunia
wstępne słowa powszechna
darów Eucharystyczna
zakończenia
Liturgia słowa dzieli się na trzy podstawowe części:
Liturgia eucharystyczna dzieli się na cztery podstawowe części:
1. Obrzędy wstępne: od znaku krzyża i pozdrowienia wiernych do
1. Przygotowanie darów do modlitwy nad darami.
kolekty.
2. Modlitwa Eucharystyczna od pozdrowienia:  Pan z Wami do
2. Od komentarza do pierwszego czytania (I czytania) do końca homilii
doksologii, czyli słów  Przez Chrystusa z Chrystusem w Chrystusie& 
lub kazania.
3. Komunia od wstępu do wezwania modlitwy Pańskiej do Modlitwy po
3. Od Wyznania wiary do modlitwy kończącej modlitwę wiernych.
komunii.
4. Aż do rozesłania, czyli słów:  Idz
cie w pokoju Chrystusa .
Sama Modlitwa Eucharystyczna dzieli się na osiem mniejszych części:
a) Dziękczynienia w prefacji,
b) Aklamacji,
c) Epiklezy,
d) Opowiadania o ustanowieniu kapłaństwa i konsekracji,
e) Anamnezy,
f) Ofiarowania,
g) Modlitwy wstawienniczej,
h) Końcowej doksologii.
10. SAKRAMENT POKUTY
Sakrament Pokuty historia dzieli na trzy głowne części:
1. Okres apostolski  wstęp
2. Pokuta kanoniczna  niepowtarzalna (II  VII w)(publiczna)
Akcent na
3. Pokuta taryfowa  VII  XI w
pokutę
4. Pokuta powtarzalna  XII  do dzisiaj
Ad 2
Do spowiedzi po chrzcie tylko raz można było przystąpić.: Hermas, Tertulian
Pokuta trwała kilka lat, co powodowało, że niektórzy umierali bez odpuszczenia grzechów. Zdarzało
się również, że odkładano pokutę na okres tuż przed śmiercią.
Od II wieku Hermas w  Pasterzu proponuje wywód scholastyczny, gdzie uważa, że pokuta to jakby
drugi chrzest i gładzi ona wszystkie grzechy, prócz tego pierworodnego.
Św. Cyprian wspomina o umiarkowanej pokucie. Proponuje pokutę publiczną.
Św. Augustyn o pokucie gdzie nieekskomunikowani sami poddają się karze.
Pokutnicy dzieleni byli na kilka grup:
a) flentes (płaczący), ci prosili o wstawiennictwo wchodzących do świątyni,
b) audientes (słuchający), ci musieli opuścić świątynię przed liturgią eucharystyczną,
c) tredentes (klęczący, pokutujący) cały czas klęczeli,
d) prostrates (leżący krzyżem).
Pokutujący nie mogli zajmować stanowisk eksponowanych: nie mogli być: urzędnikami, żołnierzami,
kapłanami, itp.
Ad 3
Mnisi zaproponowali spowiedz
, wg danej księgi, w której zawarto obliczenia co do wartości
przewinienia. Tu powstaje podniesienie i przyjmowanie komunii duchowej, co zaproponował
św. Tomasz z Akwinu. Gdy nie ma się czystego serca, to komunia duchowa, mogła być przyjęta w
miejsce tej fizycznej.
Pierwsze podniesienie hostii datuje się na rok: 1200 r. od XIV w istnieje podniesienie kielicha.
Praktyka pokutna
J 3,6-9   Każdy kto trwa w Nim, nie grzeszy&  i 1J 1,8  Jeśli mówimy, że nie mamy grzechu to
sami siebie oszukujemy , stały się podstawą pokuty kanonicznej. Sakrament pokuty staje się więc
spowiedzią świętą.
Czas pokuty, zależał od wielkości grzechu. Z czasem karę za grzechy, można było zamienić na
jałmużnę, a potem na współpokutę, gdzie pokuta skracała się w zależności od liczby pokutujących za
jednego.
Ad 4
Spowiedz
święta ważniejsza jest niż sama pokuta. Można również uwzględnić twierdzenie, że sama
spowiedz
jest już pokutą, gdyż przez samo podjęcie decyzji o prośbę o wybaczenie i ukajanie swego
serca, jak Syn Marnotrawny, staje się niejako pokutą w spowiedzi.
W historii spowiedzi odnotowujemy fakt, że penitentowi zadawano pytania, ten odpowiadał. Teraz
sam penitent wypowiada słowa spowiedzi. Sobór Laterański IV 1215 wprowadził spowiedz
u swojego
proboszcza. Sobór Trydencki wspominał o władzy sędziowskiej księży podczas spowiedzi.
W 1973 dzięki Ordo penitentiae wprowadzono nowy współczesny system spowiedzi.
Forma rozgrzeszenia ma charakter trynitarny. W formule znajdujemy charakter paschalny
i pastoralny.