IRLANDIA
Irlandia, Republika Irlandii (Éire, Poblacht na hÉireann, peÅ‚na nazwa angielska to
jedynie Ireland, co ma podkreślać dążenia zjednoczeniowe z Irlandią Północną) 
państwo w Europie Zachodniej, członek Unii Europejskiej. Zajmuje większość terytorium
wyspy o tej samej nazwie.
Spis treści
" 1 Kalendarium
" 2 Podział administracyjny
" 3 Demografia
" 4 Geografia
" 5 Ustrój polityczny
" 6 Religia
" 7 Wojsko
" 8 Gospodarka
" 9 Przemysł
" 10 Rolnictwo
" 11 Surowce naturalne
" 12 Transport
" 13 Charakterystyczne potrawy
" 14 Oświata
" 15 Sport
" 16 Zobacz też
" 17 Linki zewnętrzne
Kalendarium
VI tysiąclecie p.n.e. - najwcześniejsze ślady ludzkiej bytności, pierwsi mieszkańcy
szmaragdowej wyspy budujÄ… megalityczne budowle takie jak Newgrange (podobno
najstarsza znana budowla w Europie) i Loughcrew
" 500-200 p.n.e. - najprawdopodobniej wtedy na wyspÄ™ dotarli Celtowie
" 430-490 - prawdopodobnie w tych latach na wyspie działał święty Patryk, któremu
przypisuje siÄ™ chrystianizacjÄ™ Irlandii
" ok. 700 - Irlandia była podzielona na 150 tzw. małych królestw, całą wyspą rządzili
ze wzgórza Tara arcykrólowie, którym formalnie podlegali królowie prowincji,
regionów i małych królestw
" 795 - początek najazdów wikingów na Irlandię
1
" ok. 800 - prawdopodobna data ukończenia Book of Kells, jednego z
najpiękniejszych manuskryptów
" 841 - wikingowie założyli Dublin
" 1014 - bitwa pod Clontarf, w której arcykról Brian Boru zwyciężył wikingów; kres
wikińskiej dominacji
" 1155 - król Anglii Henryk II Plantagenet uzyskał zgodę papieża Hadriana IV,
Anglika, prawdopodobnie w formie bulli Laudabiliter (jej autentyczność jest
kwestionowana), na najazd na IrlandiÄ™
" 1169 - w Irlandii wylÄ…dowali za zgodÄ… Henryka II Anglonormanowie poproszeni
przez jednego z lokalnych królów o pomoc
" 1172 - Henryk II przybył z armią do Irlandii, która uznała jego zwierzchnictwo; w
ciągu stu lat Anglonormanowie podbili znaczną część wyspy
" 1271 - początek celtyckiej odnowy (gaelic recovery) podczas której Irlandczycy
odzyskali znaczną część utraconych ziem
" 1315 - na zaproszenie niektórych irlandzkich władców na wyspę przybył ze
Szkocji wraz z wojskiem Edward Bruce; koronowany królem Irlandii próbował w
krwawej kampanii podbić wyspę; zginął w 1317
" ok. 1430 - król Anglii sprawował władzę tylko nad Dublinem i okolicami (tzw. Pale -
Palisada)
" koniec XV wieku - Tudorzy rozpoczęli powolny podbój Irlandii
" 1541 - większość irlandzkich wielmoży uznała Henryka VIII królem Irlandii; nie
uznali go jednak głową Kościoła i pozostali przy katolicyzmie
" 1580 - rebelia irlandzkich katolików
" 1593-1603 - wojna dziesięcioletnia, której kulminacyjnym punktem była bitwa pod
Kinsale; irlandzcy arystokraci ponieśli klęskę i w 1607 opuścili wyspę
" 1605 - poczÄ…tek kolonizacji Ulsteru przez prezbiterian ze Szkocji;
podporządkowanie prawne ludności Irlandii królowi Anglii i zniesienie celtyckich
praw
" 1641 - wybuch rebelii w Irlandii; rok póz
niej w Anglii wybuchła wojna domowa, co
pozwoliło wyspie uzyskać pewną niezależność
" 1649 - Oliver Cromwell przybył do Irlandii na czele swojej armii; masakra w
Drogheda; trzyletnia bezlitosna kampania przywraca angielską władzę na wyspie
" 1662 - parlament w Londynie uchwalił zbiór ustaw zwany kodeksem Clarendona,
który był skierowany przeciwko innowiercom (nieanglikanom); regulacje kodeksu
pogorszyły sytuację katolików
" 11 lipca (1 lipca) 1690 - bitwa nad rzeką Boyne, w której wojska protestanckiego
króla Anglii Wilhelma Orańskiego pokonały katolicką armię obalonego króla
Jakuba II. Północnoirlandzcy protestanci do teraz świętują w rocznicę zwycięstwa
(a dokładniej dzień po rocznicy, tj. 12 lipca)
" 1691 - ludność katolicka została pozbawiona wszelkich praw cywilnych i
ekonomicznych (m.in.: posiadania drogich koni, noszenia broni, uczenia w
szkołach)
2
" 1791 - powstało Towarzystwo Zjednoczonych Irlandczyków (Society of United
Irishmen), którego głównym ideologiem był Wolfe Tone. Celem stowarzyszenia
była walka o emancypację katolików irlandzkich, równe prawa wyborcze,
oderwanie Irlandii od Wielkiej Brytanii i utworzenie republiki
" 1798 - nieudane powstanie przeciwko brytyjskiej władzy
" 1 stycznia 1801 - wcielenie Królestwa Irlandii do Królestwa Wielkiej Brytanii;
powstało Królestwo Wielkiej Brytanii i Irlandii
" 1803 - kolejne nieudane powstanie
" 1829 - uchwalenie aktu o równouprawnieniu katolików - efekt działalności Daniela
O'Connella
" 1842 - utworzenie MÅ‚odej Irlandii
" 1846 - początek klęski głodu
" 1848 - nieudane powstanie MÅ‚odej Irlandii, tzw. Bitwa na grzÄ…dce kapusty w
ogrodzie wdowy McCormack
" 1849 - koniec klęski głodu, ale jeszcze przez dwa lata ludzie umierali wycieńczeni
głodem i chorobami; łącznie zmarło 1,5 miliona ludzi
" 1858 - w Nowym Jorku powstało Towarzystwo Feniańskie, będące przykrywką dla
Irlandzkiego Bractwa Rewolucyjnego (IRB)
" 1867 - nieudane powstanie zorganizowane przez fenian;
" 1870 - Izaak Butt zainicjował ruch Home Rule - autonomii dla Irlandii; przez 20 lat
trwały starania o uchwalenie Home Rule w brytyjskim parlamencie; przez
większość tego czasu kierował nimi Charles Stewart Parnell
" 1893 - powstała Liga Gaelicka mająca na celu "deanglizację irlandzkiego narodu".
" 1900 - powstała Zjednoczona Partia Irlandzka, na czele której stanął John Edward
Redmond; walka o uchwalenie Home Rule zaczęła się od nowa.
" 1905 - Arthur Griffith, czÅ‚onek Ligi Gaelickiej, zaÅ‚ożyÅ‚ organizacjÄ™ Sinn Féin (My
Sami); szybko kontrolę nad nią przejęli członkowie IRB
" 1912 - ustawa o Home Rule była coraz bliżej uchwalenia, protestanci z Ulsteru
utworzyli oddziały o nazwie Ochotnicy Ulsterscy, katolicy powołali Irlandzkich
Ochotników, a James Connolly utworzył socjalistyczną Armię Obywatelską
" 1914 - wybuch I wojny światowej; tysiące irlandzkich ochotników wstąpiły do
brytyjskiej armii (w Irlandii nie ma poboru do wojska), co popierało dowództwo
Irlandzkich Ochotników
" 23 kwietnia 1916 - powstanie wielkanocne, Pádraig Pearse (Patrick Pearse)
proklamował Irlandię niepodległą republiką; dwa tysiące powstańców
(republikanie z Irlandzkich Ochotników i członkowie Armii Obywatelskiej) stawiło
czoła brytyjskiej armii; większość mieszkańców Irlandii nie poparła powstania; po
6 dniach powstanie upadło; Brytyjczycy wykonali wyroki śmierci na 16
przywódcach powstania (m.in. na Pádraicu Pearsie i Jamesie Conollym);
społeczeństwo Irlandii zaczęło popierać powstańców i ich idee; zaczęły się
masowe aresztowania; Michael Collins (jeden z powstańców) przekształcił
Irlandzkich Ochotników w Irlandzką Armię Republikańską (IRA)
3
" 1918 - powstał nielegalny (z punktu widzenia Brytyjczyków) rząd irlandzki z
Eamonem de Valerą na czele (też jeden z powstańców)
" lato 1919 - początek wojny o niepodległość; IRA prowadziła wojnę partyzancką, a
Brytyjczycy odpowiedzieli terrorem
" lipiec 1921 - Michael Collins i Arthur Griffith podpisali traktat; powstała złożona z
26 hrabstw Irlandia (Wolne Państwo Irlandzkie), mająca status brytyjskiego
dominium (królowa brytyjska głową państwa), los 6 hrabstw północnych (Irlandia
Północna) miał być rozstrzygnięty w przyszłości
" kwiecień 1922 - wybuch wojny domowej między nieuznającą traktatu częścią IRA,
a wojskami Wolnego Państwa Irlandzkiego (czyli tą częścią IRA, która traktat
uznała)
" maj 1923 - IRA antytraktatowa uznała swoją porażkę; w wojnie domowej zginęło
około tysiąca ludzi, w tym Michael Collins; Artur Griffith zmarł w jej trakcie na
zawał
" wrzesień 1933- Utworzenie Fine Gael (Ród Irlandczyków). Jej przywódcą został
Eoin O'Duffy
" 18 czerwca 1936 - Zdelegalizowanie IRA
" 20 listopada 1936 - Sformowanie przez O'Duffego "Irlandzkiej Brygady" (Irish
Brigade), która wzięła udział w hiszpańskiej wojnie domowej po stronie gen.
Franco. Irlandczycy walczyli również po stronie Republiki. Rząd Irlandzki
natomiast ogłosił neutralne stanowisko wobec obu stron konfliktu
" 29 grudnia 1937 - wejście w życie konstytucji. Na jej mocy Wolne Państwo
Irlandzkie przekształca się w Irlandię, czyli przestaje być częścią Wielkiej Brytanii.
" 1949 - Irlandia oficjalnie przekształciła się w republikę
" 1959 - Eamon de Valera został prezydentem Irlandii. Funkcję tę sprawował do
1973
" 1973 - członek EWG
" 2002 - waluta euro
Podział administracyjny
Zobacz więcej w osobnym artykule: Podział administracyjny Irlandii.
Wyspa Irlandia dzieli się na 4 historyczne prowincje, a te na 26 hrabstw niezależnych od
jej podziału na Irlandię oraz Irlandię Północną.
Demografia
Średnia długość życia 75 lat (mężczyz
ni 73, kobiety 78)
" PKB: 37.822 $ na mieszkańca (nominalnie)
Geografia Najważniejsze miasta
4
o Dublin (ludność miasta 495.781, ludność aglomeracji 1.004.614)
o Cork (ludność miasta 123.062, ludność aglomeracji 186.239)
o Galway (ludność miasta 65.832, ludność aglomeracji 66.163)
o Limerick (ludność miasta 54.023, ludność aglomeracji 86.998)
o Waterford (ludność miasta 44.594, ludność aglomeracji 46.736)
Zobacz więcej w osobnym artykule: Miasta w Irlandii.
" Położenie
o Dostęp do Morza Irlandzkiego, Morza Celtyckiego, Oceanu Atlantyckiego,
a od Wielkiej Brytanii oddziela ją Kanał Św. Jerzego.
o Powierzchnia nizinna
o Dł. wybrzeża 1.448 km
o Dł. granicy z Irlandią Północną (częścią Zjednoczonego Królestwa) 360 km
o Najwyższy punkt Carrantuohill 1.041 m. n.p.m.
o Najniższy punkt Ocean Atlantycki 0 m.
o Najdłuższa rzeka Shannon 259 km
o NajwiÄ™ksze jezioro Loch Coirib 176 km²
" Klimat
o Umiarkowanie ciepły (jest wynikiem przepływającego niedaleko ciepłego
prądu z Zatoki Meksykańskiej
o Niskie amplitudy rocznych temperatur
o Wysoka wilgotność powietrza oraz częste opady deszczu
Ustrój polityczny
5
Patron Irlandii - św. Patryk
Irlandia to demokracja parlamentarna. Jej system prawny jest oparty na prawie
zwyczajowym i ustawodawstwie uchwalanym przez parlament zgodnie z konstytucjÄ….
Przepisy Unii Europejskiej mają moc prawną w Irlandii. Konstytucja irlandzka, przyjęta 29
grudnia 1937, opisuje formę rządu oraz definiuje władzę i funkcje Prezydenta, obu izb
parlamentu (Oireachtas) oraz rządu. Definiuje także strukturę i władzę sądu oraz opisuje
podstawowe prawa obywatelskie. Akt Republiki Irlandii z 1948 zerwał ostatnie formalne
związki z Wielką Brytanią. Irlandia odzyskała niepodległość w 1921.
Prezydent jest głową państwa i jest wybierany w wyborach bezpośrednich na kadencję,
która trwa 7 lat. Ta sama osoba może być prezydentem tylko dwukrotnie. Bierne prawo
wyborcze przysługuje obywatelom, którzy ukończyli 35 lat. Od 1997 prezydentem Irlandii
jest Mary McAleese. Obowiązkiem prezydenta jest stanie na straży konstytucji oraz
oficjalne reprezentowanie narodu. Niemal wszystkie uprawnienia przyznawane mu przez
konstytucjÄ™ wykonuje on za radÄ… rzÄ…du.
Taoiseach (premier) stoi na czele rzÄ…du i jest mianowany przez prezydenta na wniosek
Dáil Éireann (izba niższa parlamentu). Taoiseach nominuje innych czÅ‚onków rzÄ…du
(ogółem nie mniej niż siedmiu i nie wiÄ™cej niż piÄ™tnastu), których musi zaakceptować Dáil
6
Éireann. Nominuje także jednego czÅ‚onka rzÄ…du, zwanego Tánaiste, który peÅ‚ni funkcjÄ™
wicepremiera. Bertie Ahern jest premierem Irlandii od czerwca 1997, a Michael McDowell
peÅ‚ni funkcjÄ™ Tánaiste.
W irlandzkim parlamencie sÄ… dwie izby:
" Dáil Éireann jest izbÄ… niższÄ…, wybieranÄ… w wyborach bezpoÅ›rednich. Zasiada
w niej 166 posłów. Jest odpowiedzialna za uchwalanie ustaw. Jej członkowie są
wybierani w wyborach proporcjonalnych i powszechnych. Nie występuje pojęcie
kadencyjności, Ustawa Wyborcza mówi tylko o przyznaniu parlamentowi
pełnomocnictw na okres 5 lat. Cztery główne partie polityczne reprezentowane w
Dáil Eireann to: Fianna Fáil (Å»oÅ‚nierze Przeznaczenia) i Progressive Democrats
(Progresywni Demokraci) (które obecnie tworzą koalicję rządową wraz z Partią
Zielonych oraz kilkoma posłami niezależnymi) oraz Fine Gael (Plemię Gaelów)
i Labour Party (Partia Pracy);
" Seanad Éireann jest izbÄ… wyższÄ… i posiada głównie rolÄ™ doradczÄ…. Z jej 60
członków, 11 jest nominowanych przez Taoiseacha, natomiast reszta jest
wybierana, w 5 kuriach opierających się na określonych grupach społeczno-
zawodowych oraz przez absolwentów Narodowego Uniwersytetu Irlandii
i Uniwersytetu w Dublinie.
Samorządy lokalne są administrowane przez 114 władz lokalnych, które są
odpowiedzialne, między innymi, za: mieszkalnictwo i budownictwo, transport drogowy
i bezpieczeństwo, kanalizację, inicjatywy dotyczące rozwoju i kontrolę nad nimi,
rekreację, ochronę środowiska, rolnictwo, edukację i pomoc społeczną. Samorząd
lokalny jest finansowany częściowo przez rząd centralny a częściowo przez lokalne
z
ródła, w tym lokalne podatki.
Intercity-train
7
Religia Stanisław Grzybowski "Historia Irlandii", Wrocław 1998
katolicy - 88,4% anglikanie - 2,9% prezbiterianie - 0,52% muzułmanie - 0,49% metodyści
- 0,25% żydzi - 0,2% wyznawcy innych religii ok. 3%.
Wojsko
Armia Irlandzka posiada 8.500 zawodowych żołnierzy i 13.000 rezerwowych. Tak mała
ilość wojska jest spowodowana neutralnością Irlandii (np. nie jest członkiem NATO).
Pomimo to Irlandia jest zaangażowana w misjach pokojowych.
Gospodarka
Najważniejszymi gałęziami gospodarki irlandzkiej są przemysły:
" elektroniczny i informatyczny
" chemiczny i farmaceutyczny
" metalurgiczny
" poligraficzny
8
" włókienniczy
Szeroko świadczone są usługi w zakresie:
" handlu elektronicznego
" telekomunikacji
" oprogramowania komputerowego
" nowoczesnych usług finansowych
Rozwój gospodarki przebiega dwutorowo - z jednej strony bowiem zachęca się do
rozwoju prywatnej inicjatywy, z drugiej zaś - zostawia podstawowe gałęzie gospodarki,
oraz usługi mające kluczowe znaczenie dla kraju. Mimo to Irlandia jest jednym z
najszybciej rozwijających się gospodarczo państw unijnych. W latach 1987-1997 wzrost
gospodarczy sięgał 6% w stosunku rocznym. Obecnie Irlandia, obok Norwegii i
Szwajcarii, jest krajem o najwyższym poziomie rozwoju gospodarczego w Europie.
Gospodarka jest ściśle uzależniona od handlu, a główni partnerzy to Wielka Brytania,
Niemcy, Francja i Stany Zjednoczone.
Przemysł
Fenomenem irlandzkiej gospodarki na skalę światową był silny rozwój przemysłu
wysokich technologii, który przyczynił się do wzrostu gospodarczego na poziomie 15,8%
rocznie. Inwestycje w różnego rodzaju gałęzie przemysłu tego kraju wynikały ze
strategicznego położenia Irlandii (przyczółek amerykańskich inwestorów interesujących
siÄ™ rynkiem europejskim).
Szybki rozwój Irlandia zawdzięcza pomocy Unii Europejskiej, długoletnim zwolnieniom
podatkowym, a także stosunkowo taniej sile roboczej. Przyniosło to korzyści przede
wszystkim ośrodkom regionalnym, gdzie przemysł oparty jest głównie na przetwórstwie
płodów rolnych. Rozwinął się przemysł zbożowo-młynarski, mleczarski, browarnictwo
oraz produkcja wysoko procentowych alkoholi - whisky.
Rolnictwo
Rolnictwo pozostaje jedną z najważniejszych gałęzi gospodarki. Jest ono wysoko
zmechanizowane i daje zatrudnienie 9,5% ludności. Produkcja wołowiny i mleka stanowi
58% ogółu produkcji rolnej. Olbrzymią większość w rolnictwie stanowią małe
gospodarstwa rolne. Powierzchnia przeznaczona pod uprawy rolnicze jest niewielka, za
to wysoce produktywna. Głównymi roślinami uprawnymi są zboża, buraki cukrowe i
ziemniaki. Olbrzymie obszary łąk i sprzyjający klimat pozwalają na całoroczny wypas
zwierzÄ…t.
9
Surowce naturalne
Zasoby surowców naturalnych w Irlandii są niewielkie. Irlandia posiada złoża cynku i
ołowiu, które odkryto na początku lat 90. XX w. Wydobywa się przede wszystkim gips,
rudy cynku (164 tys. t. rocznie) i ołowiu (45 tys. t. rocznie).
Transport
Strategiczne znaczenie ma transport samochodowy. Irlandia ma gęstą sieć dróg, które
często nie są jednak w najlepszym stanie. Sieć dróg obejmuje 92.327 km, z czego tylko
ok. 280 km majÄ… standard autostrady (marzec 2007). W ostatnich latach prowadzona jest
rozbudowa, i modernizacja autostrad na wielu odcinkach w całym kraju. Sieć kolejowa
ma dł. 1.944 km.
Najważniejszymi portami handlowymi są Dublin i Cork, a morska żegluga handlowa liczy
150 statków. Największym portem morskim jest Dublin, zaś przewozy transatlantyckie
obejmujÄ… przede wszystkim Cork. Przystanie promowe w Dublinie, Dun Laoghaire oraz
Rosslare zapewniają połączenia z głównymi portami Wielkiej Brytanii. Zbudowana w
XVIII i XIX w., a następnie modernizowana sieć kanałów służy przede wszystkim do
przewozu towarów, lecz ma także znaczenie turystyczne.
Międzynarodowe porty lotnicze w Dublinie, Cork, Knock oraz Shannon są znane także
jako strefy wolnocłowe. Irlandia ma 40 lotnisk krajowych i międzynarodowych.
Połączenia transatlantyckie obsługiwane są przez Shannon i Knock, zaś europejskie
przez Kerry, Cork, Dublin, Galway i Sligo. W poł. 1990 wszystkie lotniska obsługiwały
około 10,5 mln pasażerów.
W Irlandii obowiÄ…zuje ruch lewostronny.
Charakterystyczne potrawy
Najbardziej znanym daniem irlandzkim jest rodzaj gulaszu z jagnięciny lub baraniny.
Mięso dusi się z ziemniakami, cebulą, marchewką, porem i kaszą jęczmienną. Od XIX
wieku ziemniaki są podstawą diety Irlandczyków. Tradycyjny gulasz irlandzki podaje się z
kluseczkami robionymi z Å‚oju.
Oświata
Charakteryzuje ją silny wpływ Kościoła katolickiego na program nauczania, rzadko
spotykany obecnie w krajach europejskich.
Zobacz więcej w osobnym artykule: Oświata w Irlandii.
Sport [edytuj]
10
Brak znaczących osiągnięć (mała liczba ludności). Tylko w niektórych dyscyplinach,
głównie w Rugby reprezentacja narodowa gra w pucharze 6 narodów i odnosi w nim
sukcesy. Mieszkańcy interesują się przede wszystkim "sportami narodowymi" (hurling,
futbol gaelicki) i lokalnymi rozrywkami.
Zobacz też [edytuj]
" geografia i polityka
o Irlandia Północna
o hymn państwowy
o Herb Irlandii
o Flaga Irlandii
o WÅ‚adcy Irlandii
o Premierzy Irlandii
o Prezydenci Irlandii
" historia
o Odrodzenie Irlandzkie w literaturze
o Atlas historyczny
o Irlandia prehistoryczna
o Angielscy władcy Irlandii
" inne
o Uniwersytety w Irlandii
o Hurling
o Åšniadanie irlandzkie
o claddagh ring
11