ORGANIZACJA
Państwowa, ocho tnicza czy samorządowa?
Jaka straż pożarna?
Poszukując odpowiedzi na postawione
struowanie scenariuszy rozwoju straży pożarnej Oznacza to, że S
wiadczenie pracy zleconej,
w tytule pytanie, większoS
ć z nas i systemu ratowniczego z uwzględnieniem oto- które zleceniobiorca zobowiąże się wykonać
czenia, w jakim będą musiały działać w przy- w okreS
lonym czasie, pomimo S
wiadczenia
próbuje porównać nasze rozwiązania
szłoS
ci. Bez tego występuje bowiem niebezpie- w domu, nie będzie sprzyjać angażowaniu się
do tych, jakie wybrali nasi najbliżsi
czeństwo, iż zostanie zbudowany idealny system w działalnoS
ć ochotniczą. Potencjalny pracow-
sąsiedzi oraz inne kraje Europy
ratowniczy i idealna służba ratownicza na lata nik będący równoczeS
nie  swoim szefem
i S
wiata. Tymczasem z literatury
już minione, w ogóle niedostosowana do przy- i członkiem ochotniczej straży pożarnej będzie
szłych, czyli wciąż nowych uwarunkowań spo- dokonywać wyboru pomiędzy udziałem w akcji
przedmiotu, a także z doS
wiadczeń
łeczno-ekonomicznych i potrzeb ratowniczych. ratowniczej a dotrzymaniem terminu realiza-
zdo bytych podczas kontaktów
cji zlecenia i uzyskaniem niepomniejszonego
z przedstawicielami zagranicznych
Rozwój teleinformatyki a kryzys OSP
dochodu. Takie pomniejszenie dochodu może
straży pożarnych wynika, że nasz
Społeczeństwo polskie weszło obecnie w etap wynikać na przykład z kar spowodowanych
postindustrialny, który cechuje się zastępowa- opóx
nieniem wykonania zlecenia bądx
obniże-
model Państwowej Straży Po żarnej
niem produkcji dóbr trwałych koncentracją na nia jakoS
ci wykonania z powodu braku czasu
i krajowego systemu
wytwarzaniu i przetwarzaniu informacji. (poS
więconego na akcję ratowniczą). Innym
ratowniczo-gaS
niczego
W ostatnich latach nastąpił gwałtowny rozwój przykładowym wyborem będzie udział w akcji
jest niepowtarzalny i zadziwiający
technologii teleinformatycznych wraz ze zwię- ratow niczej albo przyjęcie kole jnego zlecenia
wszystkich, którzy go poznają. kszeniem szybkoS
ci przesyłania danych. Dzię- i powiększenie rocznego dochodu.
ki temu możemy mieć ciągły dostęp do baz da- Wymienione przyczyny będą istotnymi prze-
nych: instytucji, urzędów, szkół, oS
rodków na- szkodami w działalnoS
ci na rzecz ochotni-
       DARIUSZ WRÓBLEWSKI       
ukowych, biznesu itd. Ponadto każdy ma do- czych straży pożarnych.
ałkowita odmiennoS
ć polskiej straży stęp do S
wiatowych zasobów Internetu. Szacu-
ŁatwoS
ć i szybkoS
ć przemieszczania
państwowej i systemu ratowniczego, je się, że około 10 proc. z nich jest wartoS
cio-
vs. OSP
którego jest trzonem, od rozwiązań wa. Taka łatwoS
ć dostępu do różnych x
ródeł
przyjętych w Unii Europejskiej rodzi i zasobów informacji, nawet bez koniecznoS
ci
W ostatnich latach zwiększyły się możliwoS
ci
Cpytania o zasadnoS
ć utrzymania w ta- wychodzenia z domu sprawiła, iż wiele prac
szybkiego i taniego przemieszczania się na duże
kiej postaci zarówno służby, jak i systemu. można wykonywać w miejscu zamieszkania.
odległoS
ci dzięki rozbudowie autostrad, szybkich
W związku z tym teza, iż straż pożarna wzorem MożliwoS
ć ta daje wymierne korzyS
ci w rela- kolei i tanich linii lotniczych. Wszystko to spra-
innych państw europejskich powinna być samo- cjach pracodawca  pracownik. Pracodawcą
wiło, że zmienił się model pracownika. Pracow-
rządowa i ochotnicza, wydaje się być słuszna może być każdy, kto ma do zlecenia pracę i może
nik stał się bardziej mobilny i przemieszcza się
i oparta na solidnych przesłankach. za nią zapłacić, zaS
pracownikiem może być każ- w poszukiwaniu pracy. Mieszkańcy terenów wiej-
Należy jednak rozważyć, w jakich uwarun- dy, kto zechce ją wykonać za okreS
lone wynagro- skich i miast, dotychczas związani z miejscem
kowaniach kształtowała się zachodnia straż dzenie. Warto podkreS
lić, że pracownikiem bę- swego zamieszkania, uzyskali możliwoS
ć łatwe-
pożarna. dzie tylko w okresie wykonywania tej pracy.
go przemieszczania się i podjęcia pracy w miej-
Otóż była ona budowana w modelu gospodarki W związku z tym dla pracodawcy nie ma znacze- scach odległych. Przemieszczaniu się ludnoS
ci
tworzonej przez zakłady przemysłowe. Oznacza- nia, komu jest zlecana praca: liczy się termino- służy również możliwoS
ć swobodnego przekra-
ło to, iż lokalne społecznoS
ci koncentrowały się woS
ć, jakoS
ć wykonania i niskie koszty wytwo- czania granic państw i podejmowania legalnej
wokół oS
rodków przemysłowych. Niejednokrotnie rzenia. Z kolei pracownik może podjąć zlecenia
i atrakcyjnej pod względem płacowym pracy po-
było zasadne, aby zakłady te same tworzyły z całego S
wiata, pracować w miejscu zamieszka- za granicami kraju. Szansa taka już powstała
i utrzymywały straże pożarne. Z uwagi na to, iż nia i w trybie przez siebie ustalonym, jeżeli tylko
dzięki otwarciu rynków pracy państw Unii Euro-
mobilnoS
ć społeczna była znacznie mniejsza niż będzie w stanie wykonać pracę i otrzyma za jej
pejskiej dla obywateli państw członkowskich.
obecnie, ludzie poszukiwali pracy w bezpoS
red- wykonanie satysfakcjonujące wynagrodzenie.
Można założyć, że w przyszłoS
ci proces ten bę-
niej okolicy zamieszkania. Te warunki sprzyjały Widzimy, że obecne bezpoS
rednie relacje po- dzie się nasilać i typowe będą częste zmiany
kształtowaniu modelu straży pożarnych ochotni- między pracodawcą i pracownikiem zostaną
miejsc zamieszkania i miejsc pracy nie tylko
czych i samorządowych. Było to również uzasad- zastąpione relacjami na odległoS
ć  pracownicy
w obrębie powiatu, województwa czy kraju, ale
nione z punktu widzenia oszczędnoS
ci S
rodków będą S
wiadczyli pracę (wytwarzanie informa- również w wymiarze międzynarodowym.
publicznych (budżetów poszczególnych państw). cji) w miej scach zamieszkania dla odległych
Oznacza to, że przyszły mieszkaniec samo-
Państwo rozkładało odpowiedzialnoS
ć za ratow- pracodawców, wykorzystując technologie tele- rządu terytorialnego i potencjalny członek
nictwo i jego koszty na samorządy. One zaS
two- informatyczne do komunikowania się z nimi
ochotniczej straży pożarnej będzie mieszkań-
rzyły ratownictwo adekwatnie do własnych po- i przekazywania im efektów swojego trudu.
cem  chwilowym , obecnym w miejscu zamie-
trzeb i możliwoS
ci finansowych. Wobec tego można założyć, że dla tych praco- szkania tylko podczas noclegu, weekendów,
Wynika z tego, że model straży pożarnych in- wników pojęcie oS
miogodzinnego dnia pracy
a w krańcowym przypadku  wyłącznie podczas
nych państw europejskich był determinowany straci swoją ważnoS
ć, ponieważ osoby podej- urlopów. W związku z tym ochotnicze straże po-
specyfiką S
rodowiska społeczno-ekonomiczne- mujące pracę u różnych pracodawców będą
żarne zostaną w znacznym stopniu osłabione.
go. R
rodowiska, które odeszło już w przeszłoS
ć. same organizowały i ustalały tryb swojej pra- Z powyższego wynika, że jedynymi stale obe-
Można przyjąć, że przy obecnym tempie zmian cy i odpoczynku, adekwatnie do potrzeb przyję- cnymi mieszkańcami mniejszych miejscowoS
ci
już okres pięcioletni tworzy odrębny etap historii. tego zlecenia i własnych możliwoS
ci. W tych
będą osoby w wieku emerytalnym, ale pod wa-
Przy modelowaniu systemu ratowniczego i jego okolicznoS
ciach nieważny będzie normatyw
runkiem, iż zostanie im zagwarantowany od-
podmiotów konieczne jest zatem budowanie wi- czasu pracy; liczyć się będzie dotrzymanie ter- powiedni poziom bezpieczeństwa i ewentualne-
zji społeczno-ekonomicznej przyszłoS
ci i kon- minu i jakoS
ci jej wykonania.
go dostępu do pomocy medycznej.
34 10/2007
ORGANIZACJA
W przyszłoS
ci będzie się nasilało również sprawne ochotnicze straże pożarne, których były minione Mistrzostwa R
wiata w Piłce Noż-
dążenie do obcowania z przyrodą, wyrażające funkcjonowanie w przyszłoS
ci będzie zagrożone. nej w Niemczech, na które kierowano zagrani-
się masowymi przeprowadzkami mieszkań ców Rozpatrzmy więc zawodową samorządową czne siły porządkowe).
miast na tereny podmiejskie i wiejskie, przy jed- straż pożarną. Kolejną kwestią wymagającą rozstrzygnię-
noczesnym zachowaniu pracy w metropoliach. Utrzymywanie i rozwój takiej formacji bę- cia jest współpraca międzynarodowa, jeżeli
Może więc oni staną się potencjalnymi członka- dzie związane z ponoszeniem kosztów na jej wyżej wymienione przedsięwzięcie współorga-
mi ochotniczych straży pożarnych? Wypada funkcjonowanie. Będą one obejmować koszty nizuje kilka państw.
założyć, że do suburbiów przeprowadzą się stałe (wynagrodzenie, energia, utrzymanie
Konkluzje końcowe
głównie urzędnicy, kadra menedżerska i pracow- strażnic, sprzętu ratowniczego itd.) i koszty
nicy sfery usług zainteresowani wypoczynkiem zmienne ponoszone w toku interwencji ratowni- W związku z wyżej zdefiniowanymi problemami
na łonie natury, ale bez koniecznoS
ci angażowa- czych i udziału w długotrwałych akcjach ratow- rodzi się zasadnicze pytanie: czy model służb
nia się w lokalne inicjatywy społeczne, takie jak niczych. Można założyć, że dążąc do minimali- samorządowych i opartych na organizacjach
uczestnictwo w akcjach ratowniczych. Ponadto zacji kosztów utrzymania straży, samorządy ochotniczych w nowych warunkach społeczno-
obecnie członkostwo w ochotniczych strażach będą podejmowały działania zmierzające do ra- -ekonomicznych będzie wystarczający do prze-
pożarnych jest tradycją rodzinną, z dumą prze- cjonalizacji kosztów stałych i ograniczania ko- prowadzenia skutecznych i sprawnych działań
kazywaną z ojca na syna, a nowi mieszkańcy sztów zmiennych tylko do koniecznych. Dlatego ratowniczych i tym samym do dostarczenia po-
tych terenów będą żyli raczej poza tym kręgiem działania ratownicze generujące głównie ko- mocy w odpowiednim miejscu i czasie?
obyczajowym. szty zmienne i trudne do wczeS
niejszego osza- Moim zdaniem w przyszłoS
ci Europa stanie
Oznacza to, że wybór modelu straży pożar- cowania będą podejmowane w sytuacjach ko- przed koniecznoS
cią rozważenia modelu stra-
nej opartego na mieszkańcach będących człon- niecznych i w powiązaniu z uzasadnieniem eko- ży pożarnej jako służby państwo wej S
wiad-
kami straży ochotniczych może być rozwiąza- nomicznym. Można przypuszczać, że wszystkie czącej usługi ratownicze na terenie całego
niem ryzykownym i niegwarantującym prze- działania będą poprzedzane rachunkiem ko- kraju i współdziałającej w ramach wspólnoty
prowadzenia działań ratowniczych na odpo- sztów prowadzenia akcji i potencjalnych strat europejskiej.
wiednim poziomie. powstałych w wyniku zdarzenia niekorzystne- Nie można jednoznacznie stwierdzić, iż bę-
go. Być może częS
cią kosztów za te interwencje dzie to model jedyny, gdyż najprawdopodobniej
PrzyszłoS
ć OSP&
zostaną obciążeni sprawcy, a może ubezpieczy- zostanie zachowany również obecnie funkcjo-
Obecnie ochotnicze straże pożarne najsilniej- ciele. Podobny rachunek będzie towarzyszył nujący kształt straży pożarnej ochotniczej i sa-
sze są na terenach wiejskich i podmiejskich. prowadzeniu działań ratowniczych poza tere- morządowej, w szczególnoS
ci na terenach,
Migracja mieszkańców w poszukiwaniu pracy nem samorządu. Oznacza to, że jeS
li taka po- gdzie utrzymają się silne społecznoS
ci tradycy-
i pozostanie na tych terenach osób, które będą trzeba wystąpi, ktoS
będzie zobowiązany pokryć jne (a młodzież ich nie opuS
ci).
musiały dokonywać ciągłych wyborów pomię- te koszty. Trudno okreS
lić, kto to będzie  samo- Z wymienionych powodów wydaje się, że po-
dzy utratą przychodów a udziałem w akcjach rząd, sprawca, ubezpieczyciel, czy może pań- winniS
my zachować obecny model straży po-
ratowniczych sprawi, że częS
ć samorządów, stwo, ponieważ nie ma obecnie systemu (ratow- żarnej jako służby państwowej, ale jednoczeS
-
w których przestanie funkcjonować ochotni- niczego, prawnego i finansowego) opracowane- nie, dla zapewnienia akceptowalnego poziomu
cza straż pożarna, będzie pozbawiona możli- go na taką okolicznoS
ć. bezpieczeństwa i racjonalizacji jego kosztów,
woS
ci prowadzenia działań ratowniczych. Wydaje się jednak, że najpoważniejszy pro- wzmacniać ochotnicze straże pożarne (które
W związku z tym usługa ratownicza dla tych blem przyszłoS
ci to ponadgminne, ponadpowia- są kluczowym podmiotem ratowniczym w obec-
samorządów będzie musiała być kupowana od towe i ponadwojewódzkie działania ratowni- nie funkcjonującym KSRG) oraz wspierać roz-
innych samorządów albo od prywatnych pod- cze. Ich specyfika polega na koniecznoS
ci prze- wój samorządowych straży pożarnych. Wów-
miotów ra towniczych. Taka transformacja wy- prowadzenia i skoordynowania długotrwałych czas w razie osłabienia ochotniczych straży
magać będzie okresu przejS
ciowego, aby wy- akcji, na wykorzystaniu znacznych sił i S
rod- pożarnych i proble mów związanych z dyspono-
pracować mechanizmy zapewnienia usług ra- ków ratowniczych, zwykle przekraczających waniem jednostek samorządowych poza tery-
towniczych w nowych warunkach bez obniże- możliwoS
ci pojedynczych samorządów (bez torium samorządu będzie istniała służba zdol-
nia poziomu bezpieczeństwa. względu na szczebel). Przykładem są działania na do ratowania życia, zdrowia, mienia i S
rodo-
Tu należy sformułować pytanie: czy wszystkie podejmowane w związku z klęską żywiołową wiska bez względu na miejsce jego wystąpienia,
samorządy i/lub ich mieszkańcy będą w stanie lub katastrofą. a także w czasie i w zakresie koniecznym do
zapłacić za usługę ratowniczą? Ponadto: w jaki Warto również rozważyć potencjalny kon- jego likwidacji.
sposób zapewnić usługę ratowniczą dla osób flikt interesów: jeżeli jeden samorząd w nor- Pytanie: jaka straż pożarna  państwowa,
podróżujących, turystów i transportu towarów? malnych warunkach dostarczałby usługi rato- ochotnicza, czy samorządowa? nadal pozosta-
Kto zapłaci za akcję ratowniczą z ich udziałem? wnicze również dla samorządów sąsiednich, je otwarte.
Warto zaznaczyć, że w podobnej sytuacji znaj- to czy w warunkach klęski żywiołowej w rów- Kiedy powstała Państwowa Straż Pożarna
dą się nie tylko ochotnicze straże pożarne, ale nej mierze i adekwatnie do (obiektywnych) po- i krajowy system ratowniczo-gaS
niczy, stwo-
również inne ochotnicze organizacje ratownicze. trzeb będzie chronił zarówno swój teren, rzyliS
my, jako straż pożarna, rozwiązania,
Z powyższych rozważań wynika, że obecny jak i teren innych samorządów, czy wystąpi które wyprzedziły Europę o 20  30 lat. Dlate-
paradygmat oparcia bezpieczeństwa na orga- konflikt interesów i przedłożenie bezpieczeń- go i tym razem straż pożarna stoi przed kolej-
nizacjach społecznych należy pod dać gruntow- stwa własnego terenu i jego mieszkańców nad nym wyzwaniem i zarazem niepowtarzalną
nej weryfikacji ze względu na niebezpieczeń- interesy pozostałych? szansą stworzenia modelu służby i systemu
stwo utraty dyspozycyjnoS
ci bądx
utraty człon- Kolejnym problemem są zdarzenia o chara- ratowniczego na kolejne dwie, trzy dekady.
ków tych organizacji na skutek ich przemiesz- kterze masowym, takie jak: olimpiady, igrzy- Modelu, który zapewni bezpieczeństwo nie-
czania się albo zmiany charakteru S
wiadcze- ska, mistrzostwa o randze i charakterze mię- zbędne do dalszego niezakłóconego i zrów-
nia pracy i relacji pracodawca  pracownik. dzynarodowym. Czy samorządy mające jedynie noważonego rozwoju naszego S
rodowiska,
własne służby ratownicze i ochotnicze organi- gospodarki i społeczeństwa, w którym żyją
& i samorządowych straży pożarnych
zacje ratownicze będą zdolne do zabezpiecze- nasze rodziny i my sami.
Rozważania te pozwalają przyjąć założenie, że nia tych wydarzeń pod względem operacyj-
samorządy będą zmuszone utrzymywać straże nym? Wiemy, że na takie przedsięwzięcie przy-
Mł. bryg. dr inż. Dariusz Wróblewski jest pracownikiem
pożarne zdolne do prowadzenia działań ratow- gotowują się całe państwa, niekiedy prosząc
Centrum Naukowo-Badawczego Ochrony Przeciwpożarowej,
niczych w miejscach, gdzie obecnie działają również o pomoc zagraniczną (przykładem www.cnbop.pl
10/2007 35