Motywy biblijne



Przedmiot: język polski
Autor: Bartosz Markiewicz

MOTYWY BIBLIJNE W LITERATURZE POLSKIEJ.

Drugim - obok Antyku rozumianego jako mitologia, literatura starożytna i historia - kształtującym literaturę europejską rożnych epok, w tym i literaturę polską, jest Biblia. Reminiscencje biblijne można często odnależć w treści utworów lub w ich tytułach. Np.: "Bramy raju" J. Andrzejewskiego to opowieść o wyprawach krzyżowych, lub "Drugie szczęście Hioba "Anny Kamieńskiej to tytuł zbiorku poetyckiego. Posłużę się jednak przykładami, które są mi bliższe.

W wierszu Jana Kochanowskiego, renesansowego poety, pt. : "Czego chcesz od nas Panie" widzimy wyrażnie nawiązanie do Księgi Rodzaju, a konkretnie do opisu stworzenia świata:


" [...] Tyś Pan wszytkiego świata, Tyś niebo zbudował
I złotymi gwiazdami ślicznieś uhaftował;
Tyś fundament założył nieobeszłej ziemi
I przykryłeś jej nagość zioły rozlicznemi.[...]"


Poeta sławi Boga za stworzenia pięknego i harmonijnego świata, w którym na wszystko jest czas i miejsce. Wydaje się jednak, że wiersz ma treść podwójną: apoteoza Boga jest jednocześnie renesansową pochwałą życia, jego ładu i uroku. Nie jest to świat grożny ani tajemniczy, ale pogodny, stworzony dla człowieka i bliski ludziom Renesansu Do tego samego motywu, ale dla innych celów i w innej funkcji, odwołał się żyjący trzy wieki póżniej, największy polski poeta
okresu romantyzmu, Adam Mickiewicz. W swojej "Odzie do młodości" zwraca się z apelem do młodych, aby budowali nowy, lepszy, pozbawiony egoizmu i zacofania świat. Budowanie owego
świata powinno przebiegać na kształt tworzenia świata przez Boga, który słowami "stań
się" wydobył go z ciemności. Zdaniem Mickiewicza ludzi mu współczesnych otaczała "głucha noc" a dopiero młodość i przyjażń winny wydobyć na światło dzienne świat ducha, a także podjąć wspólną walkę z samolubstwem i przesądami

Po powstaniu listopadowym powstaje wielki dramat romantyczny, III część "Dziadów", w której Mickiewicz rozważa (mimo że akcja toczy się wcześniej) narodowe perspektywy Polski i Polaków. Biblijne odwołania do Nowego Testamentu odnajdujemy przede wszystkim w widzeniu księdza
Piotra, w którym Polska jest porównana do ukrzyżowanego Chrystusa. Pojawia się tu romantyczny mesjanizm polski. Naród nasz - sugeruje autor - ma wielką dziejową misję do spełnienia, musi ponieść męczeńską śmierć z rąk trzech zaborców, aby zmartwychwstać, odzyskać wolność, odkupić winy swoje i innych narodów. Państwa europejskie również są stylizowane na wzór postaci biblijnych (np.: Francja - Piłat, który umył ręce). Motywy biblijne w III części "Dziadów" spełniają określoną funkcję. Miały one nie tyle wskazywać konkretną drogę do wyzwolenia, ile przekonać Polaków, że ich męczeństwo w dalszej perspektywie nie okaże się daremne, bo w ostateczności odrodzi Polskę i inne narody. Podobną rolę odegrały "Księgi narodu i pielgrzymstwa polskiego". Bohater tu jest bezimienny, zbiorowy, to właściwie ci pielgrzymi - tułacze, którzy muszą swoje przecierpieć. Pod względem formy, stylizacja na styl biblijny jest wyrażna. Tekst składa się z wersetów, np.: "Jesteście między cudzoziemcami jako rozbitkowie na brzegu cudzym. Onego czasu rozbił się okręt, wszakże część ludzi wypłynęła na brzeg cudzy".

Nawiązaniem do innego motywu jest tytuł jednej części Trylogii Henryka Sienkiewicza "Potop". Związek pomiędzy potopem Biblijnym a "potopem" szwedzkim polega na przetrwaniu: w Biblii ludzi wiernych Bogu, w powieści prawdziwych postaw patriotycznych i obywatelskich choćby "nawrócenie się" Kmicica).

W literaturze współczesnej odwołanie do motywu biblijnego widać w wierszu Wisławy Szymborskiej pt.: "Na wieży Babel". Historia wieży Babel i pomieszania ludziom języków przez Boga stała się dla autorki inspiracją do wyrażenia wnikliwych, głębokich refleksji dotyczących stosunków między ludżmi. Już sam tytuł sugeruje (do pewnego stopnia) istotę treści, czytelnik bowiem może się spodziewać, że będzie mowa o trudnościach w komunikacji między ludżmi. Wiersz można odczytać dwojako. Interpretacja pierwsza dotyczy niemożności zrozumienia między mężczyzną a kobietą, mimo bardzo intymnej sytuacji, w jakiej się znajdują. "Obcość w bliskości" - niby paradoks, a jednak rzeczywistość:


"Która godzina? - Tak jestem szczęśliwa,
i brak mi tylko dzwoneczka u szyi,
który brzęczał nad tobą, gdy śpisz.
- Więc nie słyszałaś burzy? Murem targnął wiatr,
wieża ziewnęła jak lew, wielką bramą
na skrzypiących zawiasach. - Jak to, zapominałeś?
Miałam na sobie zwykłą szarą suknię
spinaną na ramieniu - i natychmiast potem
niebo pękło w stubłysku. - Jakże mogła wejść [...] "


Ale wiersz może mieć jeszcze inny wymiar. Można więc go potraktować jako refleksję nad obcością
między ludżmi, już niezależnie od płci i konkretnej sytuacji. Obydwie interpretacje wydają się
uzasadnione. Ciekawym zabiegiem artystycznym jest forma pytań, na które padają nieadekwatne do nich odpowiedzi, a także układ graficzny (czcionka zwykła i kursywa).

Żywotność Biblii w różnych epokach kulturowych wydaje się być sprawą oczywistą. Życie jednak się zmienia, ewoluuje: zmieniają się realia polityczno - społeczne i obyczajowe, powstają nowe ideologie i cywilizacje. Dlatego też motywy biblijne służą różnym funkcjom, w zależności od wskazanych zmian, a także od osobowości, w tym zainteresowań twórców. Przetworzenia dawnych motywów są więc różne: od wykorzystania ich w odzwierciedleniu problemów politycznych i społecznych do filozoficznych, psychologicznych i moralnych.