Poznań, 30 XI 2006
Aleksandra Lorenc  Steinmec
Alicja Zaremba
CENTRUM CBT KRAKÓW
KRAKOWSKI OŚRODEK TERAPII
 NAWET JAŚ ZROBIA
BY TO LEPIEJ...
czyli o agresji nie wprost w relacji
dorosły - dziecko
Agresja (łac. aggresio  napaść) -
- w psychologii określenie na
zachowanie ukierunkowane
na zewnątrz lub do wewnątrz,
mające na celu
spowodowanie szkody
fizycznej lub psychicznej
Zapobieganie agresji w szkole Poznań, 30 XI 2006
Każde działanie przynoszące
szkodę innej żywej istocie jest
agresją. Jest to wyrządzanie
krzywdy (intencjonalne lub nie)
fizycznej bądz
psychicznej.
A. H. Bus (1961)
Zapobieganie agresji w szkole Poznań, 30 XI 2006
Dorośli często krzywdzą dzieci
niezamierzenie, nie zdając
sobie z tego nawet sprawy, a
nieraz  paradoksalnie 
uważając, że robią to dla ich
dobra.
Zapobieganie agresji w szkole Poznań, 30 XI 2006
Prawda oczywista
Przebieg relacji dorosły 
dziecko zależy i może być
modelowany przez dorosłego.
Zapobieganie agresji w szkole Poznań, 30 XI 2006
Krzywdzenie dzieci niejako
 przy okazji jest tym co
rozumiemy pod pojęciem
agresji  nie wprost .
Zapobieganie agresji w szkole Poznań, 30 XI 2006
Dlaczego
tak się dzieje?
Zapobieganie agresji w szkole Poznań, 30 XI 2006
FRUSTRACJA
Stan emocjonalny powstający w
sytuacji utrzymującej się
niemożności zaspokojenia potrzeb,
zrealizowania celu, piętrzenia się
trudności, zagrożenia; nasilenie
frustracji może prowadzić do
agresywnych zachowań.
Słownik Psychologiczny 1979
Zapobieganie agresji w szkole Poznań, 30 XI 2006
Definicja agresji z Encyklopedycznego
Słownika Psychiatrii (1978)
wiąże agresję z pojawieniem
się takich stanów
emocjonalnych jak:
rozdrażnienie
niezadowolenie
napięcie
gniew
Zapobieganie agresji w szkole Poznań, 30 XI 2006
i rzadziej:
zagrożenie
strach
lęk
Zapobieganie agresji w szkole Poznań, 30 XI 2006
Praktyka terapeutyczna wskazuje,
że można tu jeszcze dodać:
zniecierpliwienie
złość
bezradność
zawiść / zazdrość
rozczarowanie
poczucie winy
Zapobieganie agresji w szkole Poznań, 30 XI 2006
Agresja nie wprost w relacji
dorosły  dziecko to
nieumiejętnie wyrażona
frustracja istotnych dla
dorosłego potrzeb
Zapobieganie agresji w szkole Poznań, 30 XI 2006
Agresja:
fizyczna
słowna
Agresja:
bezpośrednia
przemieszczona
Zapobieganie agresji w szkole Poznań, 30 XI 2006
Agresja fizyczna -
- obejmuje zachowania
napastliwe i destrukcyjne,
mające za przedmiot rzeczy lub
osoby, które wskutek ataku
ulegają uszkodzeniu /
zniszczeniu lub doznają szkody
/ krzywdy
Zapobieganie agresji w szkole Poznań, 30 XI 2006
Agresja słowna (werbalna)
przybiera formę wypowiedzi
napastliwych, szkodzących lub
poniżających, skierowanych do
osoby będącej przedmiotem
agresji i występujących w jej
obecności (grożenie, straszenie,
odpędzanie)
Zapobieganie agresji w szkole Poznań, 30 XI 2006
Agresją werbalną są też
wypowiedzi mające wyrządzić
przykrość lub szkodę osobie
stanowiącej przedmiot agresji,
skierowane do osób trzecich, a nie
bezpośrednio do osoby, której
dotyczą (wypowiedzi napastliwe,
krzywdzące, poniżające,
 poza plecami )
Zapobieganie agresji w szkole Poznań, 30 XI 2006
Agresja bezpośrednia 
skierowana na osobę lub rzecz
wywołującą uczucie wrogości.
Agresja przemieszczona  skierowana
na obiekt zastępczy. Może być
skierowana na siebie  autoagresja.
Słownik Psychologiczny 1979
Zapobieganie agresji w szkole Poznań, 30 XI 2006
KOMUNIKACJA
INTERPERSONALNA
Jest to nawiązywanie i utrzymywanie
kontaktów międzyludzkich,
porozumiewanie się ze sobą, wymiana
poglądów i informacji. Proces ten
zachodzi nieustannie, każda sytuacja
społeczna wyzwala nadawanie
i odbieranie różnych informacji
i komunikatów.
Zapobieganie agresji w szkole Poznań, 30 XI 2006
Komunikacja pełni funkcje:
informacyjną
kontrolną
motywacyjną
Zapobieganie agresji w szkole Poznań, 30 XI 2006
Ciekawostki na temat
komunikacji:
Odbieranie informacji
7% informacji czerpiemy ze słów (treść)
38 % to głos (barwa, siła, intonacja)
55% to ekspresja mimiczna
Karol Darwin jako pierwszy zwrócił
uwagę na występowanie i
znaczenie komunikacji
niewerbalnej także w świecie
zwierząt
Zapobieganie agresji w szkole Poznań, 30 XI 2006
KOMUNIKACJA
werbalna (słowna)
niewerbalna (bezsłowna)
Zapobieganie agresji w szkole Poznań, 30 XI 2006
Słowa i zwroty, które ranią:
inwektywy: głupi, leń, oferma, osioł
porównania:
Nawet Jaś zrobiłby to lepiej
Tylko idioci tak postępują
Grzeczne dziewczynki tak nie robią
Zapobieganie agresji w szkole Poznań, 30 XI 2006
Słowa i zwroty, które ranią:
groz
by
Spotkamy się na języku polskim!
Porozmawiamy jak wróci ojciec!
Zobaczysz, ja ci pokażę!
oskarżenia
Jestem pewna, że to ty ukradłeś
No, jak zwykle Jaś Kowalski
Bo ty zawsze...
Bo ty nigdy...
Zapobieganie agresji w szkole Poznań, 30 XI 2006
Słowa i zwroty, które ranią:
pouczenia i kazania
Ja w twoim wieku
Z takimi ocenami to się nigdzie nie
dostaniesz
szyderstwa
Co ty robisz w tej klasie (szkole), w
ogóle co ty robisz w liceum?
No, ale się dzisiaj ubrałeś  chyba
wszyscy cię będą podziwiać
Zapobieganie agresji w szkole Poznań, 30 XI 2006
Słowa i zwroty, które ranią:
rozkazy:
Mów ciszej!
Stój spokojnie!
Nie pchaj się!
Milcz teraz!
Zapobieganie agresji w szkole Poznań, 30 XI 2006
Słowa i zwroty, które ranią:
żarty
Nie musisz zamykać okien, w tej
klasie nie ma orłów
Masz czoło nieskażone myślą
Masz oczy tęskniące za rozumem
Widzę jak się gonią twoje dwie szare
komórki i nie mogą się spotkać
Typowa blondynka
Zapobieganie agresji w szkole Poznań, 30 XI 2006
 Mowa ciała , czyli
komunikacja pozawerbalna:
mimika
spojrzenie
gesty
pozycja ciała
układ przestrzenny
dotyk
Zapobieganie agresji w szkole Poznań, 30 XI 2006
Nośniki agresji w komunikacji
niewerbalnej
mimika
brak wyrazu mimicznego,
 twarz  maska
lekceważące wygięcie ust
gniewne zmarszczenie brwi
wydymanie policzków
marszczenie czoła
brak uśmiechu
Zapobieganie agresji w szkole Poznań, 30 XI 2006
Nośniki agresji w komunikacji
niewerbalnej
spojrzenie
tzw.  zimne spojrzenie
unikanie kontaktu wzrokowego
lub przeciwnie:  świdrujące
spojrzenie
wznoszenie oczu  ku niebu
Zapobieganie agresji w szkole Poznań, 30 XI 2006
Nośniki agresji w komunikacji
niewerbalnej
gesty
wzruszanie ramionami
lekceważące machnięcie ręką
(jakby odpędzać natrętną muchę)
 stop dłonią  ucinanie kontaktu
wymachiwanie palcem przed
nosem (grożenie palcem)
spoglądanie na zegarek
tupanie nogą
Zapobieganie agresji w szkole Poznań, 30 XI 2006
Nośniki agresji w komunikacji
niewerbalnej
pozycja ciała
sposób stania lub siedzenia podczas
rozmowy
odwracanie się bokiem do
rozmówcy
napieranie na rozmówcę, zmuszanie
go do cofania się
Zapobieganie agresji w szkole Poznań, 30 XI 2006
Nośniki agresji w komunikacji
niewerbalnej
dotyk
wpijanie palców w ramię
rozmówcy
dotykanie wskazującym
palcem w pierś (kłucie w pierś
rozmówcy)
niecierpliwe poklepywanie
Zapobieganie agresji w szkole Poznań, 30 XI 2006
Nośniki agresji w komunikacji
niewerbalnej
układ przestrzenny
pochylanie się nad siedzącym
napieranie całym ciałem
przekraczanie granic
zagarnianie terytorium
Zapobieganie agresji w szkole Poznań, 30 XI 2006
Sygnały niewerbalne mogą
wzmacniać przekaz słowny,
sprzyjają też lepszemu i
pełniejszemu zrozumieniu
przekazu. Pozwalają
dookreślić treść przekazywaną
słowami
Zapobieganie agresji w szkole Poznań, 30 XI 2006
Jasność komunikacji zależy
od zgodności pomiędzy
przekazem słownym i
bezsłownym. Zgodność
komunikatów powoduje
wzmocnienie przekazu
Zapobieganie agresji w szkole Poznań, 30 XI 2006
Komunikacja to wymiana
różnorodnych treści:
informacji
pojęć
idei
emocji
za pomocą symboli tworzonych przez:
słowa
dz
więki
obrazy
dotyk
inne (np. zapach)
Zapobieganie agresji w szkole Poznań, 30 XI 2006
Agresja jest przeważnie
zachowaniem wyuczonym,
które powstaje poprzez
obserwację agresywnych form
zachowań, naśladowanie,
bezpośrednie doświadczanie i
powtarzanie
(A. Bandura, R. Walters, 1968)
Zapobieganie agresji w szkole Poznań, 30 XI 2006
Trzy  szkoły agresji :
dom rodzinny
szkoła
media
Zapobieganie agresji w szkole Poznań, 30 XI 2006
Agresja pośrednia (cicha) 
 będąca brakiem reakcji w
sytuacji agresywnej lub
brakiem wzmocnienia wtedy,
gdy powinno ono być; jest
równie bolesna jak każda inna,
ponieważ nie można się
włączyć, współdziałać, ani
bronić w interakcji
Zapobieganie agresji w szkole Poznań, 30 XI 2006
Agresja relacji 
 polegająca na wykluczeniu
kogoś z grupy, przedstawieniu
siebie w lepszym świetle,
narzucaniu swojej woli,
budowaniu swojego poczucia
wartości kosztem innych
Zapobieganie agresji w szkole Poznań, 30 XI 2006
Dzieci ze specyficznymi
problemami edukacyjnymi są
przewrażliwione i szczególnie
wyczulone na zachowania
dorosłego.  Potknięcie
dorosłego odbierają zawsze
personalnie do siebie
Zapobieganie agresji w szkole Poznań, 30 XI 2006
Jak sobie radzić z
emocjami
prowadzącymi do
agresji nie wprost?
Zapobieganie agresji w szkole Poznań, 30 XI 2006
szybka, realistyczna ocena
sytuacji
naturalny opis w miejsce
pejoratywnej oceny
asertywność
samoświadomość
 zaczarowane czynności na
opanowanie gniewu i złości
Zapobieganie agresji w szkole Poznań, 30 XI 2006
używanie języka  ja
unikanie słów  nie ,  ty zawsze ,
 ty nigdy ,  ty jak zwykle
wyrażanie oczekiwań (pozytywny
wzorzec), a nie zakazów
wsparcie
Zapobieganie agresji w szkole Poznań, 30 XI 2006