Wyróżnia się następujące główne odmiany teorii rozwoju społecznego:
• marksistowską (uwzględniającą determinizm ekonomiczny),
• „konfliktową".
Determinizm: stanowisko filozoficzne. według
którego wszystkie zdarzenia są jednoznacznie i całkowicie wyznaczane przez okoliczności i warunki, u jakich występują.
Determinizm ekonomiczny (najdobitniej głoszony przez K. Marksa) był poglądem, według którego ludzkie zachowania i ich wzory oraz struktura społeczna są uwarunkowane przez czynniki ekonomiczne (Marksowskie „byt kształtuje świadomość").