HISTORIA WYBRANEGO ARCHIWUM PAC
STWOWEGO
1.HISTORIA ARCHIWUM PAC
STWOWEGO WE
WROCA
AWIU DO 1945 ROKU.
Archiwum państwowe we Wrocławiu powstało 30 X 1810 r. na mocy edyktu
sekularyzacyjnego. Do zadań tego archiwum należało zabezpieczenie bardzo dużej
ilości książek, dzieł sztuki oraz archiwaliów, które były w posiadaniu klasztorów na
Dolnym i Górnym Śląsku. Początkowo archiwum funkcjonowało z Uniwersytetem
Wrocławskim. Pierwszym kierownikiem archiwum był się profesor Johan B�sching.
W 1821 roku kierownictwo nad pracami w archiwum przejął profesor Gustav
Adolf Stenzel, który miał znaczący wpływ na działalność archiwum. Wówczas to
archiwum zostało usamodzielnione i oprócz przejmowania archiwaliów
poklasztornych otrzymało prawo do przejmowania wszelkich akt państwowych, jakie
powstawały na terenie całej prowincji. W latach 1822-1830 zasób archiwum
powiększył się 20 krotnie.
Kolejną ważną datą w historii archiwum był rok, 1835 ponieważ nadzór nad
archiwum objęło Nadprezydium Prowincji Śląskiej, co spowodowało zmianę
charakteru jego działalności. W związku z tym przejęciem archiwum zaczęło się
przekształcać z instytutu naukowego w instytucję administracyjno naukową. W 1867
roku nastąpiło włączenie Archiwum Prowincji Śląskiej do państwowej sieci
archiwalnej i zganiany nazwy na Archiwum Państwowe.
W związku z bardzo szybkim powiększaniem się zbiorów archiwalnych w 1906
roku został zbudowany nowy budynek dla potrzeb szybko rozwijającej się instytucji.
Jak na owe czasy budynek ten był bardzo nowoczesny i spełniał wszystkie wymogi jak
na tamte czasy. Został on całkowicie zniszczony podczas działań wojennych w latach
40 XX wieku.
W latach 1811-1945 byłe archiwum we Wrocławiu zgromadziło bardzo ważne
dokumenty historyczne Prowincji Śląskiej min. ponad 50 tys., dokumentów, 30 tysięcy
różnych ksiąg i 250 tysięcy woluminów. Przechowywane w Archiwum zbiory
charakteryzowały się zarówno merytoryczną, jak i formalną różnorodnością. Do
najcenniejszych i najstarszych dokumentów klasztornych należały dyplomy cesarskie,
papieskie, królewskie i książęce. Okazały był także dział ksiąg miejskich. Wiele z nich
zaopatrzone było w bogate i kolorowe iluminacje i rzadkie grafiki.
Duże znaczenie miały także księgi metrykalne, zarówno śląskich parafii
ewangelickich, jak i katolickich. Już w I połowie XIX w. przejmowano do zasobu
archiwalnego akta i dokumenty księstw śląskich. Wartościową część zasobu stanowiły
rozmaite zbiory i kolekcje, wśród nich m.in. spuścizny rodowe. Rzadki i cenny
materiał zawierał Zbiór Sfragistyczny, skompletowany z kolekcji tłoków i stempli
pieczętnych oraz pieczęci luz
nych.
Archiwalia póz
niejszego okresu obejmowały min:
- akta administracji państwowej i samorządowej
-instytucji wymiaru sprawiedliwości i notariatów, w tym sądów i prokuratur, -
-akta instytucji finansowych i urzędów katastralnych.
Osobne bogactwo zawartości reprezentował zgromadzony od II połowy XIX w. Zbiór
Kartograficzny, w skład, którego wchodziły mapy z obszaru Śląska i innych regionów
Prus oraz atlasy. Odrębną grupę archiwaliów stanowił Zbiór Fotografii.
W wyniku działań wojennych a w szczególności oblężenia Wrocławia wiele z
nich zostało bezpowrotnie zniszczonych. Władzom okupacyjnym pomimo starań
ewakuacyjnych archiwum, które rozpoczęły się już w roku 1942 nie udało się jednak
zabezpieczyć w całości zasobu. Wiele dokumentów spłonęło podczas pożaru budynku
w 1945 roku a wiele wywiezionych dokumentów zaginęło. Niestety nie jest możliwe
określenie, jakie straty poniosło archiwum. Można jedynie w przybliżeniu oszacować,
że utracono ok. 80% dokumentów pergaminowych oraz znaczną część zasobów
kartograficznych. Około 100 zasobów archiwalnych nie zachowało się w całości a
wiele innych przetrwało w stanie szczątkowym.
2. HISTORIA ARCHIWUM PAC
STWOWEGO WE
WROCA
AIU PO1945ROKU
Wraz z zakończeniem działań wojennych w 1945 roku rozpoczęła się akcja
ratowania zasobów archiwalnych. Ocalałe zbiory gromadzono w budynku przy ul.
Pomorskiej. Archiwum Państwowe we Wrocławiu zostało powołane do życia 17 XII
1946 roku.
2.1. DYREKTORZY ARCHIWUM PAC
STWOWEGO WE WROCA
AWIU.
Początkowo pracami nad ocaleniem i zabezpieczeniem zbiorów archiwum
kierował pełnomocnik oświaty mgr Józef Stojanowski (1945-1946). Jego następcą był
dr Michał Wąsowicz (1946-1953), który był jego pierwszym dyrektorem. Przyczynił
się on w bardzo dużym stopniu do ratowania i zabezpieczenia ocalałych archiwaliów.
W 1946 roku dołączyli do niego dr Andrzej Dereń jego póz
niejszy dyrektor (1953-
1972) i mgr Aniela Stojanowska. Dr Andrzej Dereń był min. współtwórcą pomocy
ewidencyjnych w postaci inwentarzy archiwalnych akt Rejencji Wrocławskiej,
Rejencji Opolskiej, Wydziału Samorządowego Prowincji Śląskiej, Akt majątku
Hochbergów w Książu i wielu innych.. Kolejnymi dyrektorami w archiwum byli mgr
Agnieszka Kowalik (1972-1975).
Dr Jerzy Pobisz (1975-1988) przyczynił się do wzrostu rangi archiwum za jego
kadencji organizowano wiele konferencji naukowych i sesji poświęconych
problematyce kulturalnej społecznej i gospodarczej. Kolejnym dyrektorem archiwum
była mgr Helena Kudlo (1988-1990).
Obecnie na stanowisku dyrektora archiwum jest dr Józef Drozd (1990-2012).
Musiał się on zmierzyć z problemem zabezpieczania archiwaliów w związku z
powodzią, jaka nawiedziła Wrocław w 1997 roku. W akcję ratowania archiwów
zaangażowani byli archiwiści z innych archiwów państwowych. Dzięki ich
zaangażowaniu i ciężkiej pracy udało się zabezpieczyć zbiory archiwalne przed
zniszczeniem.
2.2. ŚIEĆ ARCHIWÓW NA DOLNYM ŚL
SKU.
W kolejnych latach nastąpił wzrost rozwoju sieci archiwów na Dolnym Śląsku.
W 1948 roku powołano Archiwum Akt Dawnych miasta Wrocławia. A w 1951 roku
archiwum to wraz z innymi archiwami miejskimi województwa wrocławskiego
zostało włączone do Wojewódzkiego Archiwum Państwowego we Wrocławiu. Taka
struktura organizacyjna państwowej sieci archiwalnej utrzymywała się do 1975 roku.
Archiwum we Wrocławiu podlegały następujące oddziały terenowe:
-Oddział Terenowy w Jeleniej Górze
- Oddział Terenowy w Legnicy
-Archiwum Powiatowe w Kłodzku
- Archiwum Powiatowe w Lubaniu
- Archiwum Powiatowe w Wałbrzychu
- Archiwum Powiatowe we Wrocławiu
W 1975 roku nastąpiła reorganizacja administracji państwowej w wyniku, czego
Oddział Terenowy w Jeleniej Górze został przekształcony z dniem 1 II 1976 w
samodzielną Jednostkę, która jest podporządkowana Naczelnej Dyrekcji Archiwów
Państwowych w Warszawie. Podlegała mu Ekspozytura w Lubaniu z zasobem po
byłym archiwum powiatowym.
Obecna struktura organizacyjna państwowej sieci archiwalnej na Dolnym Śląsku
ukształtowała się w latach 90 XX w. Archiwum w Jeleniej Górze straciło swoją
samodzielność i stało się Oddziałem Zamiejscowym Archiwum Państwowego we
Wrocławiu. Z dniem 30 IV 1992 roku została zlikwidowana Ekspozytura w Kłodzku.
Jej zasób archiwalny przejęła nowo utworzona Ekspozytura w Kamieniu
Ząbkowickim a także częściowo archiwum wrocławskie. 1V 1995 roku Ekspozytury
w Kamieńcu i Lubaniu zostały przekształcone w oddziały zamiejscowe. A 2003 roku
zlikwidowano Oddział Zamiejscowy w Wałbrzychu z siedzibą w Boguszowie
Gorcach. Na dzień dzisiejszy Archiwum Państwowe obejmuje zasięgiem swojego
działania obszar województwa dolnośląskiego. W skład struktury organizacyjnej
archiwum wrocławskiego wchodzą następujące oddziały zamiejscowe:
-Oddział w Jeleniej Górze
-Oddział w Kamieńcu Ząbkowickim
-Oddział w Legnicy
-Oddział w Lubaniu.
Archiwum we Wrocławiu wraz z oddziałami zamiejscowymi należy pod
względem zasobów do największych w Polsce. W jego zbiorach znajdują się
dokumenty o wielkiej wartości historycznej datowanej od 1175 roku. Cały zasób
archiwalny liczy ponad 4000 zespołów, które obejmują 1, 7mln. jednostek
archiwalnych w tym 64500 dokumentów, 8750 zbiorów kartograficznych. Do
najcenniejszych zbiorów, jakie są przechowywane w archiwum można zaliczyć
archiwalia powojenne takie jak akta instytucji administracji państwowej (np. Urzędu
Wojewódzkiego Wrocławskiego, Państwowego Urzędu Repatriacyjnego we
Wrocławiu), dokumenty partii i organizacji politycznych czy też akta niezliczonych
instytucji gospodarczych, zakładów przemysłowych, banków, instytucji nauki, oświaty
i kultury z terenu całego Dolnego Śląska.
LITERATURA:
http://www.ap.wroc.pl/ Historia Archiwum Wrocławskiego
http://www.ap.wroc.pl/200-lat-ap-wrocaw.html Wystawa 200 lat Archiwum
Państwowego we Wrocławiu