plik


ÿþZestawy startowe Mój pierwszy wzmacniacz Wiele osób chciaBoby praktycznie zainteresowa si elektronik Podano w nim podstawowe wiadomo[ci o schematach, ukBa- i budowa rozmaite ukBady, ale wydaje im si, |e jest to bardzo dach i podzespoBach elektronicznych. trudne. Rzeczywi[cie, osignicia wspóBczesnej elektroniki Zachcono do budowy prostego, bardzo u|ytecznego wzmac- przyprawiaj dzi[ o zawrót gBowy, a zajrzenie do wntrza nowo- niacza akustycznego. czesnego telefonu komórkowego, magnetowidu, czy kompute- Komplet elementów wzmacniacza wraz z pBytk bdzie ra mo|e utwierdzi w przekonaniu, |e elektronikami mog by mo|na kupi w sieci handlowej AVT. Dla pocztkujcych tylko ludzie z ogromn wiedz i umiejtno[ciami. przygotowano tak|e dwa  zestawy startowe (taDszy oraz Nic bardziej bBdnego! dro|szy) zawierajce niezbdne narzdzia i miernik uniwer- Ka|dy, kto ma szczere chci, mo|e zaj si elektronik, jako salny (multimetr). Zestawy te zostan zaprezentowane piknym hobby. szczegóBowo za miesic. Na pocztek wcale nie trzeba wielkiej wiedzy. Nie potrzeba te| Wszystkie wspomniane zestawy mog si sta znakomitym ani specjalnych umiejtno[ci, wystarczy kilka podstawowych prezentem dla starszych i mBodszych, których chcieliby[cie za- narzdzi (lutownica, pinceta, szczypce boczne) oraz jakikolwiek razi elektronicznym hobby. Pomy[lcie, kogo ze swoich bliskich miernik uniwersalny. chcieliby[cie obdarowa. W nastpnym numerze EdW znaj- Niniejszy dwucz[ciowy artykuB przeznaczony jest przede dziecie specjalny kupon promocyjny, uprawniajcy do zamówie- wszystkim dla osób, które chciaByby rozpocz fascynujc nia takich zestawów. przygod z elektronik, a nie wiedz od czego zacz. ednym z najbardziej u|ytecznych peBni wszystkie elementy, jednak bardzo który pokazuje wszystkie elementy (w po- ukBadów elektronicznych jest wzmac- wa|ne jest, by byBy one poBczone dokBad- staci symboli) i sposób ich poBczenia. Zu- Jniacz akustyczny. nie tak, jak to przewidziaB konstruktor ukBa- peBnie pocztkujcym musz wic powie- WBa[nie od takiego wzmacniacza warto du. Wszelkie pomyBki po wBczeniu napi- dzie teraz par sBów na temat schematu zacz sw elektroniczn twórczo[. cia zasilajcego spowoduj albo bBdne ideowego oraz zasad rysowania schematów Do uruchomienia i wykorzystania ukBa- dziaBanie ukBadu, albo brak jakiegokolwiek ideowych. du nie jest potrzebna |adna wcze[niejsza dziaBania, albo nawet nieodwracalne uszko- Aby nie pogubi si w mnóstwie ele- wiedza  wszystkie potrzebne informacje dzenie niektórych elementów. mentów i poBczeD, oraz wprowadzi po- zawarte s w artykule. Dlatego zawsze nale|y zwraca szcze- rzdek przy rysowaniu schematów, wpro- góln uwag na poprawno[ monta|u. wadzono standardowe symbole elementów Schemat ideowy W elektronice podstawow pomoc elektronicznych i ogólne zasady rysowania Schemat ideowy swojego wzmacniacza przy analizie i wykonywaniu ukBadu nie s schematów. znajdziesz na rysunku 1. Zmontowany wcale jego fotografie, tylko schematy i wy- Dla uBatwienia przygotowaBem ci [ci- ukBad pokazany jest na fotografiach. kaz elementów. Bdziesz miaB do czynienia gawk z symbolami elementów oraz foto- {eby wykona ukBad elektroniczny, z dwoma rodzajami schematów: ideowymi grafiami, jak wygldaj w rzeczywisto[ci. trzeba odpowiednio poBczy (zlutowa) i monta|owymi. Znajdziesz j na rysunku 2. Na fotogra- pewn ilo[ elementów: rezystorów (zwa- W zasadzie do zmontowania prostego fiach zobaczysz, jak takie elementy na- nych potocznie opornikami), kondensato- ukBadu wystarczy schemat monta|owy prawd wygldaj. Zapoznaj si wic z ele- rów, diod, tranzystorów, ukBadów scalo- i wykaz elementów. mentami i ich symbolami. nych, a czsto tak|e innych podzespoBów. Ale, jak si szybko przekonasz, w elekt- Sprawa symboli elementów jest wa|na, Niekoniecznie trzeba wiedzie, jak rol ronice najwa|niejszy jest schemat ideowy, a wygld tych symboli jest ustalony przez ELEKTRONIKA DLA WSZYSTKICH 8/97 47 Pierwszy krok P i e r w s z y k r o k Rys. 1a. Schemat ideowy ukBadu. Polsk Norm. Co ciekawe, symbole u|y- Bczca na schemacie ideowym koDcówki wane w ró|nych krajach ró|ni si midzy tych elementów wskazuje, i| s one poBczone sob w pewnych szczegóBach, dlatego (przewodem, [cie|k pBytki drukowanej). w obcojzycznych zródBach mo|na spotka Zapamitaj raz na zawsze, |e je[li inne symbole elementów (niektóre poda- w punkcie zbiegu linii wystpuje kropka, Bem ci tak|e dla informacji  nie stosuj ich to te linie s poBczone. Je[li dwie linie jednak na swoich schematach). (poBczenia) krzy|uj si na schemacie, ale Popatrz teraz na schemat ideowy Twoje- nie ma tam kropki  poBczenia midzy ob- go Pierwszego Wzmacniacza pokazany na wodami nie ma. PokazaBem ci to na rysun- rysunku 1. Zauwa|, |e wszystkie rezystory kach 3a i 3b, zawierajcych fragmenty s ponumerowane: od R1...R11. W ozna- schematów ideowych. Dodatkowo na ry- czeniu rezystora zawsze wystpuje litera R. sunku 3c znajdziesz sposób rysowania nie Tak samo kondensatory, niezale|nie, czy s stosowany ju| w praktyce  starsi elektro- to kondensatory staBe, czy elektrolityczne, nicy czasem z przyzwyczajenia tak wBa[nie maj w oznaczeniu liter C (od ang. Capa- zaznaczaj brak poBczenia. Ty stosuj tylko citor). Potencjometry oznaczane s liter P, sposoby z rysunków 3a i 3b. a potencjometry monta|owe niektórzy Odszukaj teraz na rysunku 1 kondensa- Rys. 1b. oznaczaj liter P, a inni PR, bo potencjo- tor C6. Czy ma on by poBczony z baz metry monta|owe nazywamy potocznie pe- tranzystora T1 i z kondensatorem C1? tak|e pod wzgldem wagi, ale przede erkami. Diody oznaczane s liter D. W na- Oczywi[cie |e nie, poniewa| w miejscu wszystkim byBo to doprowadzenie ujemne- szym ukBadzie wystpuje tylko jedna dioda, skrzy|owania linii nie ma kropki. Ujemna go napicia zasilajcego. WystarczyBo do- i na dodatek jest to dioda [wiecca, po- elektroda (nó|ka) kondensatora C6 jest po- Bczy element do któregokolwiek punktu wszechnie nazywana LEDem (od ang. Bczona tylko z rezystorami R4 i R5. Chy- metalowej podstawy, by uzyska poBcze- Light Emmiting Diode). Czsto oznacza si ba jest to dla ciebie oczywiste? nie z ujemnym biegunem zasilania, czyli diody [wiecce nie liter D, tylko LED. Charakterystycznym zwyczajem przy ry- wBa[nie z mas elektryczn ukBadu. Je[li Tranzystory oznaczamy liter T, ale na Za- sowaniu schematów ideowych jest te| sto- potem mierzono w ukBadzie jakie[ napi- chodzie powszechnie stosuje si oznaczanie sowanie pewnych, powiedzmy  skrótów. cia, zwykle byBy to napicia midzy mas liter Q. UkBady scalone oznaczane s US Na przykBad, zamiast rysowa wszyst- a danym punktem. albo U. W literaturze angielskojzycznej kie poBczenia za pomoc linii Bczcych Nie zawsze metalowa obudowa  masa  spotyka si tylko oznaczenia U oraz IC (od poszczególne elementy, wprowadzamy poBczona jest z ujemnym biegunem napi- ang. Integrated Circuit  ukBad scalony). umowne symbole. Najcz[ciej spotyka si cia zasilajcego. Na przykBad w telekomuni- O ile sposób rysowania symboli rezysto- symbol masy. Pojcie masy ma swoje ko- kacji od dziesitków lat masa jest Bczona do rów, kondensatorów, diod i tranzystorów jest rzenie w urzdzeniach lampowych, gdzie dodatniego bieguna napicia zasilajcego. [ci[le ustalony, o tyle symbole ukBadów sca- lampy i Bczówki lutownicze mocowane Biegunowo[ nie jest wic tu istotna. lonych (z wyjtkiem ukBadów cyfrowych, lo- byBy mechanicznie na blaszanej podstawie Dzi[ rzadko stosuje si metalowe pod- gicznych) rysujemy ró|nie, wedBug potrzeb. zwanej chassis (czytaj: szasi). Ta metalowa stawy czy nawet metalowe obudowy. Czy Nie ma te| specjalnych zasad numeracji podstawa byBa poBczona z ujemnym bie- w urzdzeniu zmontowanym na pBytce dru- elementów, ale dobr zasad jest trzymanie gunem gBównego napicia zasilajcego. Ta kowanej i umieszczonym w plastikowej si ogólnych reguB. Zauwa|, |e numeracja metalowa podstawa byBa te| czsto uzie- obudowie, mo|na mówi o masie? rezystorów wzrasta od lewej strony rysun- miana, czyli Bczona z rurami wodocigo- Tak! ku do prawej. Pozwala to Batwiej zlokalizo- wymi lub innymi zakopanymi w ziemi Cho nie ma tam fizycznie |adnej meta- wa element na schemacie ideowym. przedmiotami metalowymi. lowej, blaszanej masy, jeden z biegunów Podstawowe elementy ju| znasz  teraz pa- W takim urzdzeniu lampowym metalo- napicia zasilajcego oraz wszystkie poB- r sBów o poBczeniach. Jest oczywiste, |e linia wa podstawa rzeczywi[cie byBa  mas , czone z nim obwody nazywa si obwodem 48 ELEKTRONIKA DLA WSZYSTKICH 8/97 Pierwszy krok P i e r w s z y k r o k a) b) c) Rys. 3. Zaznaczanie poBczenia i braku poBczenia poziom kresk, rysowan zawsze jako oznaczenie masy. Oprócz oznaczeD i skrótów podanych na rysunku 4 spotkasz te| inne oznaczenia, na przykBad skróty V+, V-, czy U+, U-, czy jeszcze inne. Musisz zapamita, |e taki skrótowy sposób rysowania obwodów zasilania sto- sujemy tylko po to, by nasze schematy by- By czytelniejsze  by nie zawieraBy pltani- ny linii. W praktyce na schematach byBoby najwicej linii przedstawiajcych obwody zasilania  dlatego wBa[nie linie zasilania s najcz[ciej rysowane z u|yciem wspo- mnianych skrótów. W tym miejscu od razu wspomn ci jeszcze o rysowaniu zamiast wielu linii, tak zwanych szyn, zwanych BUSami (od ang. Bus). Zamiast rysowa poBczenia, jak na rysunku 5a, wykorzystujemy bardziej przejrzysty sposób pokazany na rysun- ku 5b. Przypomina to wizk przewodów. Rys. 2. Zcigawka z oznaczeniami elementów {eby nie zgubi si w pltaninie przewo- dów, poszczególne linie wchodzce masy. Zazwyczaj ujemny biegun napicia potkasz symbol masy (krótk grub pozio- w skBad wizki czy te| szyny, oznaczamy zasilajcego traktuje si jako mas. Obec- m kresk), a tak|e skrót GND umieszczo- tak zwanymi etykietami (na rysunku 5b s nie czsto stosuje si ukBady zasilane na- ny pod koDczc lini. GND to powszech- to etykiety D0...D7 oraz E1). Linie i punk- piciem symetrycznym. Wtedy mas sta- nie stosowany skrót oznaczajcy mas ty oznaczone na schemacie ideowym tak nowi obwód doBczony do punktu wspól- (ang. GrouND). sam etykiet maj by ze sob poBczone. nego obu zródeB zasilania. Zapamitaj wic raz na zawsze,|e Jeszcze dalej idce uproszczenie stosuje- Wikszo[ napi mierzy si potem wszystkie punkty i linie oznaczone symbo- my przy rysowaniu schematów, gdzie wy- midzy t mas a danym punktem. lem masy (i ewentualnie skrótem GND) stpuj ukBady cyfrowe. Wtedy z reguBy Mo|na powiedzie, |e obwód masy jest w rzeczywisto[ci maj by ze sob poB- jakby obwodem wspólnym dla caBego ukBa- czone. du. Zazwyczaj przewody lub [cie|ki obwo- Oprócz skrótu GND, bardzo czsto spo- du masy s grubsze od pozostaBych. W wie- tkasz skróty VCC, VEE, VSS, VDD  s lu wypadkach nie wystarczy jakkolwiek po- one stosowane w programach komputero- Bczy ze sob wszystkie punkty, które ma- wych do rysowania schematów i oznaczaj j by doBczone do obwodu masy  trzeba obwody napi zasilania. Na rysun- przestrzega pewnych zasad. Ten temat wy- ku 4 zobaczysz cz[ciej spotykane ozna- kracza jednak poza ramy artykuBu. czenia linii zasilania. Rys. 4. Sposoby oznaczania poBczenia Na niemal wszystkich schematach, tak- Do napi zasilajcych stosuje si z szyn zasilania |e na naszym rysunku 1, wielokrotnie na- zwykle inne oznaczenia, ni| krótk grub ELEKTRONIKA DLA WSZYSTKICH 8/97 49 Pierwszy krok P i e r w s z y k r o k tam literki k lub M.) lepiej przy a) a) rezystorach o warto[ciach rzdu omów pisa du| liter R. Wtedy jest jasne, |e 33R to 33&!. Elektro- nicy rozmiBowani w skrótach id jeszcze dalej  je[li w zapisie wy- stpuje przecinek, to nie pisz go, a w jego miejsce wstawiaj liter k, M albo R. Rozszyfrujemy kilka takich dziwolgów: b) 2R2 = 2,2&! 5k11 = 5,11k&! =5110&! 1M5 = 1,5M&! = 1500k&! b) Analogicznie sprawa si ma z warto[ciami pojemno[ci. Jed- nostka podstawowa  farad (F)  jest jednostk bardzo du|, i war- to[ci praktycznie stosowanych c) kondensatorów wyra|amy w: Rys. 5. Sposób rysowania poBczeD wielo- mikrofaradach (µF), nanofaradach przewodowych (nF) i pikofaradach (pF). 1 mikrofarad = 1µF = 1000nF w ogóle nie zaznaczamy na schemacie = 1000000pF ideowym obwodów zasilania takich ukBa- 1nF = 1000pF dów scalonych. PrzykBad znajdziesz na ry- Czasami warto[ du|ych kon- d) sunku 6. Czternastonó|kowy ukBad scalony densatorów elektrolitycznych CMOS 4011 zawiera cztery bramki NAND w obwodach zasilania podaje si (rysunek 6a). Kostka jest zasilana napi- w milifaradach (mF): ciem doBczanym do przeciwlegBych nó|ek 1 farad = 1F = 1000mF (nr 7 i nr 14). Na schemacie ideowym bar- = 1000000µF dzo rzadko znajdziesz te koDcówki. Nie Ale cz[ciej, nawet przy du- e) szukaj wic koDcówek zasilania ukBadów |ych pojemno[ciach wyra|a si cyfrowych na schemacie ideowym. Oczy- warto[ w mikrofaradach. Przy- wi[cie musz one by podBczone, ale my kBadowo pisze si zwykle 2200µF liczymy na inteligencj analizujcego ten zamiast 2,2mF schemat (czyli twoj) i zamiast rysowa Na schematach pomija si schemat tak jak na rysunku 6b, czy 6c, ry- oczywi[cie literk F  oznaczenie Rys. 6. Ró|ne sposoby rysowania schematów z sujemy schemat 6d. Je[li korzystamy z pro- farada. ukBadami cyfrowymi gramów komputerowych do rysowania Std zapis: schematów (i projektowania pBytek druko- 47n = 47nF wanych), umieszczamy na schemacie ideo- 2n2 = 2,2nF Niekiedy w przypadku ukBadów wyso- wym symbole (VCC, GND, VDD, VSS), 6p8 = 6,8pF kiej czstotliwo[ci, pomija si literk p, bo jest to konieczne do utworzenia listy po- p7 = 0,7pF przy kondensatorach staBych. Mo|na wic BczeD, czyli tak zwanej netlisty  wtedy nie spotkasz natomiast na schemacie ozna- spotka schematy, gdzie warto[ kondensa- schemat wyglda, jak na rysunku 6e. czenia 22µ, dlatego |e zawarta jest tutaj tora staBego nie zawiera |adnej litery: Oprócz skrótów w oznaczaniu obwo- grecka litera µ. 15 = 15pF dów zasilania, stosuje si pewne uprosz- Zamiast µ zawsze pisze si liter u  za- 33 = 33pF czenia przy oznaczaniu warto[ci elemen- pamitaj to raz na zawsze! W przypadku cewek i dBawików nie za- tów. PrzykBadowo podstawow jednostk Std: wsze pomija si oznaczenie jednostki pod- rezystancji (oporno[ci) jest om, oznacza si 2u2 = 2,2µF stawowej  henra (H). Czsto warto[ za- go greck liter &!. 47u = 47µF wiera oznaczenie uH (mikrohenr), mH (mi- Jest to jednostka niewielka, wic prak- u22 = 0,22µF = 220nF lihenr) czy H (henr). tycznie stosowane rezystory maj warto[ci u1 = 0,1µF = 100nF. Tyle o skrótach. wyra|one w kiloomach (1 kiloom = 1k&! W przypadku kondensatorów elektroli- Dobrze narysowany schemat powinien = 1000&!) i megaomach (1megaom = 1M&! tycznych (zobacz rysunek 2 i fotografie) ponadto uBatwia zrozumienie dziaBania = 1000000&!). nie podaje si ani literki µ, ani u, bo wiado- ukBadu. Dlatego na naszym rysun- Na schematach bardzo rzadko spotyka mo, |e nie ma kondensatorów elektroli- ku 1 sygnaBy przebiegaj od lewej strony si liter &!, choby dlatego |e programy tycznych o warto[ciach mniejszych ni| do prawej, dodatnia szyna zasilajca jest do rysowania schematów nie maj mo|li- 1µF. W przypadku takich kondensatorów narysowana u góry i prdy pByn  z góry wo[ci wprowadzania greckich liter. czsto podaje si natomiast napicie nomi- na dóB . Lini przerywan zaznaczyBem, Je[li wic napotkasz na schemacie war- nalne kondensatora. Std przy kondensato- które elementy montowane bd na pBytce to[ rezystora 2,7k  chodzi o rezystancj rach elektrolitycznych: drukowanej. PozostaBe elementy doB- 2,7k&!. Poniewa| generalnie nie piszemy 100 = 100µF czysz przewodami do punktów oznaczo- &!, wic warto[ rezystora na schemacie 4700 = 4700µF nych literami A...P. równa 15 oznacza 15&!. Aby unikn wt- 10/16 = 10µF/16V Cig dalszy w EdW 9/97. pliwo[ci (czy przypadkiem nie zabrakBo 100/100 = 100µF/100V Piotr Górecki 50 ELEKTRONIKA DLA WSZYSTKICH 8/97 Zestawy startowe 2163 Mój pierwszy wzmacniacz cz[ II Przedstawiamy drug cz[ artykuBu przeznaczonego dla osób, które chc dopiero zacz sw przygod z elektronik. W poprzednim numerze przedstawiony byB schemat ideowy i wiele informacji o zasadach rysowania schematów. Dzi[ opis monta|u i zasady identyfikowania elementów. Opis ukBadu GBównym podzespoBem jest scalony Ka|dy wzmacniacz wzmacnia sygnaBy cza wynosi okoBo 20 razy, co w zupeB- wzmacniacz mocy  element oznaczony elektryczne. Kostka TDA7056 ma wzmoc- no[ci wystarcza do wspóBpracy zarówno U1. Jest to znana ju| czytelnikom EdW nienie ustalone przez producenta wynosz- z popularnymi mikrofonami elektreto- kostka TDA7056. Dla pocztkujcego ce 40dB czyli 100 razy. Stukrotne wzmoc- wymi, jak i z mikrofonami dynamiczny- elektronika szczegóBy nie s wa|ne, powi- nienie, to do[ du|o, jak na wzmacniacz mi. Na rysunku 1 pokazano sposoby niene[ tylko wiedzie, |e kostka ta jest wy- mocy (w innych wzmacniaczach wzmoc- podBczenia ró|nych mikrofonów. We- jtkowo Batwa do wykorzystania, i pozwala nienie wynosi zazwyczaj 20...40 razy). j[ciem mikrofonowym jest punkt ozna- uzyska moc wyj[ciow do 3W, a w pew- Aby uzyska na gBo[niku odpowiednio czony B. Punkt A jest potrzebny tylko nych warunkach nawet wicej. du|y sygnaB, na wej[cie kostki TDA7056 przy wspóBpracy z mikrofonem elektre- Wyj[ciem kostki s nó|ki 6 i 8  do pun- (nó|ka nr 3) trzeba poda sygnaB o amplitu- towym trzykoDcówkowym. któw oznaczonych J, K podBczysz gBo[nik. dzie rzdu 40...150 miliwoltów Kondensator C5 filtruje obwód zasilania W zestawie AVT-2163B celowo nie prze- (0,04...015V). Umo|liwia to bezpo[redni i zapobiega samowzbudzeniu si wzmac- widziano gBo[nika  przecie| w ka|dym wspóBprac z ró|nymi zródBami sygnaBu, na niacza. Elementy R9 i C4 tworz dodatko- domu znajdzie si jaki[ gBo[nik od starego przykBad z wyj[ciem magnetofonu DECK, wy filtr zasilania dla przedwzmacniacza radia czy telewizora. odtwarzacza kompaktowego, radia czy wal- z tranzystorem T1. Do wzmacniacza mo|esz te| podBczy kmana. Dla takiego celu przewidziano we- Dioda [wiecca D1 i rezystor ogranicza- kolumn (tak potocznie nazywamy zesta- j[cia z punktami oznaczonymi C, D i O2. jcy prd stanowi tylko wskaznik wBcze- wy gBo[nikowe do lepszego sprztu audio). Dwa wej[cia (C i D) s na wypadek, gdyby nia zasilania. PodBczenie kolumny wcale nie jest przesa- na wzmacniacz podawany byB sygnaB ste- d, bowiem wzmacniacz ma w sumie bar- reofoniczny  sygnaBy z obu kanaBów stereo Schemat monta|owy dzo dobre parametry, i jako[ dzwiku za- zostan zsumowane. Do regulacji gBo[no[ci Ogromn wikszo[ ukBadów elektro- le|y nie od wzmacniacza, tylko od doBczo- tego toru sBu|y potencjometr P2. nicznych wykonujemy z u|yciem pBytek nego gBo[nika. Dlatego dobrze jest podB- CzuBo[ wzmacniacza mocy TDA7056 drukowanych. KoDcówki elementów czy gBo[nik o mo|liwie dobrych paramet- jest jednak za maBa dla bezpo[redniej umieszczone s w otworach pBytki i nastp- rach, mo|liwie du|y, o mocy nie mniejszej wspóBpracy z mikrofonem. Dlatego zostaB nie przylutowane do punktów lutowni- ni| 1,5W i oporno[ci 8W lub wikszej. dodany prosty wzmacniacz z tranzystorem czych ([cie|ek). Krajowe gBo[niki oznaczane s nastpu- T1. Dla pocztkujcych szczegóBy budowy Pocztkujcy elektronicy czsto próbuj jco: oto przykBad GD12/10 16W to GBo[- tego wzmacniacza nie s wa|ne. Wystarczy zmontowa ukBad lub zaprojektowa pBytk nik Dynamiczny o [rednicy membrany wiedzie, i| wzmocnienie tego stopnia jest drukowan tak, by rozmieszczeniem ele- 12cm, o mocy 10W i oporno[ci 16W. Z ko- wyznaczone stosunkiem rezystancji poten- mentów przypominaB schemat ideowy. Mo- lei GD5/0,2 8W to GBo[nik Dynamiczny cjometru P1 i rezystora R6. |e to by uzasadnione tylko w przypadku o [rednicy 5cm, mocy 0,2W i oporno[ci Wzmocnienie stopnia = P1 / R6 bardzo prostych ukBadów. Ale ogólnie bio- 8W  taki maBy gBo[niczek nie nadaje si Przy podanych warto[ciach (10k&! rc jest to przyzwyczajenie wrcz szkodli- do naszego wzmacniacza. i 470&!) wzmocnienie przedwzmacnia- we. Najcz[ciej wykonany ukBad rozmiesz- ELEKTRONIKA DLA WSZYSTKICH 9/97 47 Pierwszy krok P i e r w s z y k r o k czeniem elementów niewiele przypomina si nim do czasu nauczenia si kodu kolo- 1µKa lub 1uK63 lub 1µ0K63 oznacza 1µF, schemat ideowy. rów na pami. SzczegóBy dotyczce ozna- tolerancja K=±10%, napicie 63V. Podobnie jest z pBytk przeznaczon do czania rezystorów podane s w EdW 2/96 Inne przykBady oznaczeD to: u1 250 co zmontowania naszego ukBadu. Schemat str. 56, 57 (archiwalne numery s jeszcze odpowiada 0,1µF=100nF 250V. Z kolei na- monta|owy znajdziesz na rysunku 7. O ile do nabycia drog przedpBaty). pis 0,22 400 oznacza 0,22µF 400V symbole elementów na schematach ideo- Praktycznym problemem przy identyfi- Kondensatory ceramiczne i niektóre wych s [ci[le okre[lone przepisami za- kacji rezystorów jest ustalenie, który pasek zagraniczne foliowe miewaj oznaczenia wartymi w normie, o tyle przy rysowaniu oznacza pierwsz cyfr, a który ostatni. zawierajce tylko trzy cyfry, np. 103, schematów monta|owych i projektowaniu W zasadzie pierwszy pasek powinien by 222, 471, 105, 330. Sprawa jest bardzo pBytek wystpuje du|a dowolno[. Ja mam umieszczony blisko koDca rezystora. Ró|- prosta: pojemno[ podana jest w pikofa- po prostu w swoim komputerze zaprojekto- nie to bywa w praktyce. Na pewno pasek radach; dwie pierwsze cyfry s znaczce, wane przez siebie rysunki obudów po- srebrny lub zBoty jest ostatni  oznacza to- trzecia oznacza ilo[ zer. Uwzgldniajc, szczególnych elementów. Inni maj wBasne lerancj. |e 1000pF = 1nF i 1000nF = 1µF otrzy- sposoby oznaczania elementów na pByt- Pomoc w identyfikacji jest fakt, |e mujemy: kach drukowanych. dwie pierwsze cyfry znaczce warto[ci 103 daje 10 000pF = 10nF musz pochodzi z tak zwanego sze- 222 daje 22 00pF = 2,2nF regu E24, czyli musz to by cyf- 471 daje 47 0pF = 470pF ry:10, 11, 12, 13, 15, 16, 18, 20, 22, 105 daje 10 00000pF = 1 000 000pF = 1µF 24, 27, 30, 33, 36, 39, 43, 47, 51, 56, 330 daje 33pF 62, 68, 75, 82 albo 91. W skrajnie SzczegóBy dotyczce oznaczania kon- trudnym przypadku rezystor trzeba densatorów podane s w EdW 5/96 na str. po prostu zmierzy omomierzem. 54, 55. Kondensatory elektrolityczne Diody. W przypadku ogromnej wik- (zwane potocznie elektrolitami) szo[ci diod mniejszej mocy, pasek (lub mo|na zidentyfikowa bez trudu, ba paski) umieszczone na plastikowej lub zawsze maj one napis zawierajcy szklanej obudowie wskazuje elektrod Rys. 7. Schemat monta|owy pojemno[ (w mikrofaradach) i na- ujemn, czyli katod. Dotyczy to zarówno picie pracy (np. 22/25 oznacza zwykBych, jak i szybkich diod prostowni- Cho na schemacie monta|owym wy- 22µF 25V; 47/100  47µF 100V; 100/6V3 czych, warikapów (czyli diod pojemno[- stpuj inne symbole, ukBad poBczeD musi  100µF 6,3V). Zdecydowanie najpopular- ciowych), diod Schottky ego (szotkiego), zgadza si ze schematem ideowym. niejsze s  elektrolity stojce . Dawniej jak i diod Zenera. SzczegóBy podane s na Identyfikacja elementów czsto stosowano te|  elektrolity le|ce rysunku 8. W zestawach do samodzielnego monta- czyli z wyprowadzeniami osiowymi. Uwaga! W diodach produkcji byBego |u, spotykanych w handlu, wszystkie ele- W przypadku  elektrolitów nale|y zwró- ZSRR pasek zwykle wskazywaB anod. menty s pakowane do jednej torebki lub ci uwag na wBa[ciw biegunowo[  od- Diody LED ([wiecce). Rysunek 9 po- pudeBka  krótko mówic s pomieszane. wrotne wBczenie mo|e spowodowa wy- zwoli zidentyfikowa wyprowadzenia Powa|nym problemem, jaki napotykaj buch i rozerwanie kondensatora. W  elek- wikszo[ci diod [wieccych. Z reguBy pocztkujcy przy próbie zBo|enia ukBadu trolitach stojcych dBu|sza koDcówka za- dBu|sza koDcówka to anoda, czyli elektro- elektronicznego, jest trafne zidentyfikowa- wsze jest elektrod dodatni. Biegunowo[ da dodatnia. nie wszystkich elementów. Ka|da pomyBka jest te| zawsze wyraznie zaznaczona na Tranzystory. W starych tranzystorach mo|e oznacza niewBa[ciw prac ukBadu, obudowie. maBej mocy w metalowej obudowie np. a nawet mo|e spowodowa nieodwracalne Dotyczy to tak|e kondensatorów elek- BC107, BC147, BC527 jzyczek umiesz- uszkodzenia elementów. trolitycznych tantalowych. czony byB obok wyprowadzenia emitera Poni|sze wskazówki pozwol unikn Kondensatory foliowe te| nie sprawi (mo|e zauwa|yBe[, |e na moich pBytkach wielu stresów. kBopotów, bowiem maj zawsze podan na drukowanych zaznaczony jest taki jzy- Rezystory zazwyczaj oznaczane s za obudowie pojemno[, a dodatkowo litera- czek  jest to moje przyzwyczajenie sprzed pomoc barwnego kodu paskowego. Zna- mi kodowane s tolerancja i dopuszczalne lat). Dzi[ niemal wszystkie tranzystory ma- komit pomoc w identyfikacji rezystorów napicie pracy. PrzykBadowo napis na kon- Bej mocy maj obudowy plastikowe typu jest prosty przyrzd opisany w rubryce densatorze 4n7Jc oznacza: 4,7nF (litera TO-92. UkBad wyprowadzeD jest taki sam Drobne rady MacGyvera w EdW 4/97. n peBni rol przecinka), tolerancja J = ±5%, dla tranzystorów NPN jak i PNP. Na ry- Ka|dy pocztkujcy elektronik powinien napicie c = 160V. 22nMb oznacza 22nF, sunku 10a i b zobaczysz ich ukBad wypro- wykona sobie taki przyrzd i posBugiwa tolerancja M=±20%, napicie b=100V. wadzeD. Tranzystory [redniej mocy w obu- a) b) d) c) Rys. 8. Diody Rys. 10. Tranzystory Rys. 9. Diody LED 48 ELEKTRONIKA DLA WSZYSTKICH 9/97 Pierwszy krok P i e r w s z y k r o k dowach TO-126 standardowo maj ukBad wlutowaniem. Jednak ukBady scalone a) b) wyprowadzeD jak na rysunku 10c. Z kolei (zwBaszcza wykonane w technologii popularne tranzystory du|ej mocy w obu- CMOS) warto lutowa na samym koDcu, dowach TO-220 zawsze maj rozkBad wy- ze wzgldu na mo|liwo[ ich uszkodzenia. prowadzeD, jak na rysunku 10d. Tranzys- Dobrym przyzwyczajeniem jest lutowanie tory MOSFET z kanaBem N i P maj za- najpierw koDcówek zasilania, a potem po- wsze wyprowadzenia jak na rysunku 11. zostaBych nó|ek ukBadów scalonych. UkBady scalone. W przypadku wszys- W wielu zestawach dla amatorów ukBadów c) tkich ukBadów scalonych w typowych scalonych si nie lutuje, bowiem stosowa- obudowach dwurzdowych (tak zwa- ne s pod nie podstawki. UkBady scalone nych DIP), numeracja koDcówek jest nale|y wkBada do podstawek po zmonto- standardowa. Obudowa zawsze ma wy- waniu wszystkich innych elementów. cicie lub wgBbienie. Zasady numeracji Po zmontowaniu caBo[ci nale|y dokBad- takich ukBadów podane s na rysunku nie skontrolowa poprawno[ monta|u. 12 i dotycz wszelkich ukBadów w obu- Poniewa| bBd mo|e sBono kosztowa, Rys. 11. Tranzystory MOSFET dowach DIP o dowolnej liczbie nó|ek warto zawsze przed pierwszym wBcze- (taka sama zasada dotyczy miniaturo- niem zasilania da komu[ ukBad do spraw- wych ukBadów scalonych do monta|u dzenia poprawno[ci monta|u  inna osoba powierzchniowego). mo|e znalez bBdy, które my przegapimy, Inne ukBady scalone, w tym wzmacnia- bo czym[ si zasugerujemy. Innym dobrym cze mocy, maj ró|ne obudowy. Cho licz- sposobem jest odBo|enie ukBadu na jeden ba wyprowadzeD bywa ró|na, wszystkie dzieD i sprawdzenie go  [wie|ym okiem . wyprowadzenia znajduj si z jednej stro- Czsto wychodz wtedy na jaw ewidentne ny obudowy, a generalna zasada jest pomyBki. wspólna: je[li patrzy si na ukBad od strony Rys. 12. UkBady scalone w obudowie Do lutowania potrzebna jest lutownica DIP napisu, a nó|ki zwrócone s w dóB, wtedy o mocy 15...40W. Przy maBej mocy lutow- nó|ki nale|y liczy od strony lewej do pra- nicy nie spiesz si z lutowaniem, bo lutujc wej. Pokazuje to rysunek 13. Dotyczy to szybko kolejne koDcówki mo|esz dopro- tak|e naszego ukBadu TDA7056. wadzi do zbytniego wychBodzenia grota Cewki i dBawiki. W przypadku cewek i do powstania lutów sBabej jako[ci. Tem- zwBaszcza w obudowie ekranujcej podaje peratura grota powinna by rzdu 300°C. si typ, a nie parametry. Parametry nale|y Zaopatrz si we wBa[ciwy lut. To co po- Rys. 13. UkBady scalone mocy odczyta z odpowiedniego katalogu. tocznie nazywamy cyn jest w rzeczywis- Proste jest tylko odczytanie warto[ci to[ci stopem cyny z oBowiem, a zawiera (indukcyjno[ci) dBawików. Oznaczane s Praktyka wykazuje, |e pocztkujcy dodatkowo tak zwany topnik. Ze wzgldu one kodem barwnym, podobnie jak rezys- najcz[ciej odwrotnie wlutowuj diody, na zawarto[ trujcego oBowiu, jak naj- tory: dwie cyfry znaczce oraz liczba zer. kondensatory elektrolityczne, ukBady mniej miej do czynienia z lutem (dawniej Odczytana warto[ wyra|ona jest w mikro- scalone i tranzystory mocy w obudowie zawodowe lutowaczki pracowaBy w rka- henrach. Poniewa| dBawiki takie produko- TO-220. wiczkach wBa[nie ze wzgldu na oBów). wane s zazwyczaj z tolerancj ±20%, Wiele elementów dwukoDcówkowych Cho tak zwana cyna ma w [rodku top- w oznaczeniu wystpuj tylko trzy paski mo|na montowa dowolnie. Kierunek wB- nik, zaopatrz si w kawaBek kalafoni- (kropki). Nietrudno te| zorientowa si, czenia nie gra wtedy |adnej roli. Do takich i  ten topnik znakomicie pomo|e ci pobie- które dwie kropki przedstawiaj cyfry zna- niebiegunowych elementów nale| midzy li cyn koDcówki przewodów. Nie wdy- czce  w 20-procentowym szeregu E6 innymi: chaj oparów kalafonii podczas lutowania  mog wystpowa jedynie warto[ci majce rezystory (oporniki), kondensatory sta- dziaBaj zdecydowanie dra|nico na drogi pierwsze cyfry równe 10, 15, 22, 33, 47 al- Be, dBawiki, rezonatory kwarcowe, bez- oddechowe. bo 68. Uwzgldniajc, |e 1000µH = 1mH pieczniki, warystory Oprócz kalafoni u|ywa si w elektroni- (1000mH = 1H) otrzymujemy: ce ró|nych aktywniejszych topników. Je[li czerwony-czerwony-brzowy to 221 czyli Monta| i uruchomienie miaBby[ kBopoty z pobieleniem jakiego[ za- 22 0µH = 220µH Po zidentyfikowaniu i przygotowaniu [niedziaBego przewodu miedzianego lub |óBty-fioletowy-czerwony to 472 czyli elementów nale|y zmontowa je na pBytce koDcówki drutu nawojowego, wykorzystaj 47 00µH = 4700µH = 4,7mH drukowanej. Niektórzy wkBadaj wszystkie znany nie tylko w[ród amatorów bardzo brzowy-czarny-czarny to 100 czyli 10µH elementy w otwory pBytki, a nastpnie po aktywny topnik w postaci... tabletki aspiry- kolei lutuj wszelkie wyprowadzenia do ny. Nie wdychaj tylko powstajcych opa- Biegunowo[ punktów lutowniczych i [cie|ek. Sam czs- rów. Przy montowaniu elementów w ukBa- to stosuj ten sposób. Do lutowania nie u|ywaj grubej cyny. dzie nale|y mie na uwadze, |e niektóre Ale pocztkujcym nale|y raczej pole- Nie chodzi tu tylko o [rednic, ale i fakt, |e musz by odpowiednio spolaryzowane. ci stopniowe lutowanie kolejnych elemen- czsto gruba cyna jest przeznaczona do Nie mo|na ich montowa odwrotnie, a za- tów. Na pewno na pocztek na pBytce trze-  nieelektronicznych zastosowaD i nie za- wsze zgodnie z oznaczeniami na schema- ba wykona zwory, czyli poBczenia prze- wiera topnika, albo zawiera niewBa[ciwy tach ideowym i monta|owym. wodem (o ile takie zwory wystpuj). Na- topnik. Do takich elementów nale|: stpnie mo|na lutowa kolejne elementy, Od|aBuj par zBotych i zaopatrz si wszelkie diody, kondensatory elektroli- zaczynajc od najni|szych, czyli le|cych w  elektroniczn cyn o [rednicy tyczne (zwykBe i tantalowe), tranzystory, rezystorów. Rozpoczcie monta|u od ele- 0,5...1mm. tyrystory, triaki, baterie, akumulatory oraz mentów najni|szych daje pewno[, |e nie Przy lutowaniu pBytka powinna le|e ukBady scalone. wysun si one z otworów pBytki przez elementami do doBu. Zapamitaj raz na za- ELEKTRONIKA DLA WSZYSTKICH 9/97 49 Pierwszy krok P i e r w s z y k r o k wsze, |e nale|y grza lutownic nie [cie|- Ka|dy ukBad elektroniczny musi by za- Wykaz elementów W y k a z e l e m e n t ó w ki, nie cyn, tylko koDcówk lutowanego silany. Twój wzmacniacz bdzie zasilany Rezystory R e z y s t o r y elementu. Po jej rozgrzaniu (czyli po 1...2 z baterii, akumulatorów lub zasilacza sie- R1: 2,2&! sekundach grzania nó|ki) nale|y dotkn ciowego. yródBo zasilania doBczysz do R2, R3, R7, R8, R10, R11: 10k&! R4, R5: 100k&! koDcówki elementu lutem cynowym  ka- punktów oznaczonych O, P R6: 470&! waBek lutu stopi si i spBynie po koDcówce Musisz bardzo uwa|a przy podBcza- R9: 1k&! na punkt lutowniczy, tworzc pewne poB- niu zródBa zasilania  plus baterii (zasila- P1, P2: 10k&! czenie. Pokazuje to fotografia. cza) doBczysz do punktu oznaczonego P. Kondensatory: K o n d e n s a t o r y : C1, C2, C3: 220nF Je[li si pomylisz, a zródBo C4: 100µF/16V zasilania bdzie mie du| C5: 470µF/16V wydajno[ prdow, C6: 10µF/16V P ó B p r z e w o d n i k i : wzmacniacz scalony U1 PóBprzewodniki: D1: LED ziel. 3mm mo|e ulec uszkodzeniu. T1: dowolny pnp np. BC 558 Do punktów J, K doBcz U1: TDA 7056 przewodami gBo[nik. Prze- PozostaBe: P o z o s t a B e : wody powinny by jak naj- M1  mikrofon elektretowy dBu|sze  kilka metrów, |e- by[ potem mógB umie[ci gBo[nik w innym pomiesz- Zestaw startowy czeniu i nie miaB kBopotów Poniewa| w naszym piknym kraju na- z samowzbudzeniem. le|aBoby wiele osób  zarazi elektronik , Je[li zakupisz zestaw dziaB handlowy AVT przygotowaB zestaw AVT-2163, otrzymasz w nim startowy dla elektroników hobbystów Niedopuszczalne jest lutowanie przez dwukoDcówkowy mikrofon elektretowy. Wy- (AVT-700). roztapianie cyny na grocie i przenoszenie tej konaj na pBytce zwor X-Y i doBcz mikrofon SkBad zestawu AVT-700 pBynnej cyny na miejsce poBczenia. Prze- do punktów B i O1. KoDcówka poBczona Miernik cyfrowy (z osprztem) cie| ty nie lutujesz rynien, tylko delikatne z metalow obudow mikrofonu powinna by Lutownica amatorska 40W/220V elementy elektroniczne. WBa[nie w taki spo- doBczona do punktu O1. Odsysacz cyny+zapasowa koDcówka sób powstaj tak zwane  zimne luty , czyli DoBcz przewodami potencjometry. odsysacza miejsca niepewnego kontaktu, które z cza- Przy pokrcaniu pokrtBem potencjometru C|ki boczne sem powoduj przerwy w pracy urzdzenia. w prawo gBo[no[ powinna wzrasta. Je[li Fiolka cyny Du|ym bBdem jest tak|e lutowanie po- jest odwrotnie zamieD skrajne przewody. Srebrzanka okoBo 1m legajce na grzaniu lutownic cyny w miej- UkBad nie wymaga uruchomiania, od ra- Przewód monta|owy okoBo 1m scu poBczenia. zu powinien pracowa. Przy pierwszym Cena zakupu zestawu okoBo 49,50 PLN Jeszcze raz ci powtarzam  masz grza wBczeniu (jeszcze bez gBo[nika), midzy koDcówk elementu, po nagrzaniu dotkn dodatni biegun baterii, a punkt P. mo|esz Blankiet wydrukowany na stronie 89 koDcówki cyn i stopi tyle lutu, |eby po- wBczy amperomierz  pobór prdu nie umo|liwi Batwe zamówienie zestawu star- wstaBo poBczenie o wklsBych [ciankach. powinien przekracza 10mA  typowo wy- towego i (lub) kompletu elementów WBa[ciwe i niewBa[ciwe luty zobaczysz na nosi on 6mA. Je[li co[ byBoby nie w po- wzmacniacza dla siebie albo w formie rysunku 14. rzdku, mo|esz sprawdzi napicia staBe miBego prezentu dla przyjacióB. Zwró uwag, |eby raczej nie wyko- (DC  Direct Current) podane na rysunku Piotr Górecki rzystywa starej, przegrzanej cyny, odzys- 1 i szuka bBdu  w okolicach gdzie na- kanej z odsysacza. Taka przegrzana cyna picie jest niewBa[ciwe. zwykle nie zawiera ju| topnika i nie gwa- Wzmacniacz mo|esz wykorzysta rantuje mocnego poBczenia. w dowolny sposób  zarówno przy wyko- Postaraj si te| o rodzaj odpornej gbki do rzystaniu mikrofonu jak i do wspóBpracy Konkurs K o n k u r s Konkurs K o n k u r s czyszczenia grota lutownicy (gbka powinna z walkmanem, radiem czy magnetofonem. OgBaszam te| konkurs  do czego wyko- by stale wilgotna). Czsto tak gbk mo|na Proponuj ci przeprowadzenie kilku rzystam (wykorzystaBem) wzmacniacz dosta w sklepach gospodarstwa domowego. eksperymentów z ró|nymi przetwornikami Z czasem wykonasz lub kupisz sobie  zamiast mikrofonu wBcz (drugi) gBo[nik AVT-2163 wygodn podstawk pod lutownic. i sprawdz, jak zachowa si on w roli mik- Przez dwa miesice czasu po ukazaniu Nie bój si panicznie przegrzania elemen- rofonu. Je[li masz pod rk, podBcz do si tego numeru EdW mo|esz przysBa do tów. Je[li wykonanie jednego lutu bdzie wej[cia (punkty B, O1) sBuchawk telefo- trwaBo 2...4 sekund, niczego nie przegrzejesz. niczn, wkBadk gramofonowa, membran redakcji pomysB ciekawego i praktyczne- Podane wskazówki pozwol ci popra- piezo, cewk i sprawdz, jak zachowuj si go wykorzystania wzmacniacza. List wnie zmontowa pBytk. one w roli mikrofonu lub czujnika. o objto[ci co najwy|ej jednej strony po- winien by skierowany na adres: Redak- cja EdW skr. poczt. 134 Warszawa. Na ko- percie koniecznie powinien znalez si dopisek  Mój pierwszy wzmacniacz . Najciekawsze pomysBy zostan nagrodzo- ne interesujcymi ksi|kami. Rys. 14. PrawidBowe i nieprawidBowe luty 50 ELEKTRONIKA DLA WSZYSTKICH 9/97

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Mój pierwszy wzmacniacz (na układzie TDA7056), cz 1
pierwszy wzmacniacz 1

więcej podobnych podstron