��Jak zbudowa
sektor gazu B
upkowego w Polsce? Uwarunkowania wydobycia i produkcji gazu ze z
r�deB
niekonwencjonalnych w kontek[
cie polityki energetyczno- klimatycznej UE Adam Czy|
ewski i PaweB
Z
wieboda* * Adam Czy|
ewski jest gB
�wnym ekonomist
PKN Orlen SA, PaweB
Z
wieboda jest prezesem demosEUROPA  Centrum Strategii Europejskiej. getycznej oraz w planowanym bilansie energe- Streszczenie tycznym kraju, W ostatnich dw�ch latach nast
piB
a prawdziwa re- wpisanie gazu B
upkowego w europejsk
po- wolucja na rynku gazu wskutek znacz
cego wzro- lityk
energetyczno-klimatyczn
i przekonanie stu wydobycia tego surowca ze z
r�deB
niekonwencjo- partner�w w UE o roli tego surowca w budowie go- nalnych w Stanach Zjednoczonych. UdziaB
gazu B
upko- spodarki niskoemisyjnej, wego w poda|
y gazu w USA stanowiB
1 procent w 2000 dokonanie wyboru modelu wykorzystania roku, ale obecnie wzr�sB
do 20 procent i ma osi
gn

gazu B
upkowego (centralizowany  zdecentrali- puB
ap 50 procent w perspektywie 2035 roku. W re- zowany) wraz z�niezb
dnym przygotowaniem in- zultacie spadB
y ceny i zmieniB
si
rachunek eko- frastrukturalnym, nomiczny wykorzystania gazu w gospodarce. zastosowanie rozwi
zaD
rozwojowych cha- W Polsce rozpocz
B
y si
pr�bne wiercenia, sB
u|

ce rakterystycznych dla sektora wysokich tech- ustaleniu jako[
ci zB
�|
oraz perspektyw ich eksploata- nologii, a nie wydobywczego, cji1. Je|
eli Polska chce wykorzysta
szans
, jak
uznanie firm z�sektora gazu B
upkowego jako stra- stanowi
potencjalnie bogate zasoby gazu B
up- tegicznych inwestor�w bran|
owych, kowego, musi przygotowa
si
do tego z�odpo- stworzenie re|
imu regulacyjnego w obszarze wiednim wyprzedzeniem. Potrzebna jest polska wydobycia, przesyB
u i dystrybucji gazu sprzyjaj
- strategia wykorzystania zasob�w gazu B
upkowe- cego jak najwi
kszej konkurencji, go. Najwa|
niejsze jej elementy powinny obejmowa
: zaanga|
owane podej[
cie do badania wpB
ywu uwzgl
dnienie perspektywy wzrostu znacze- wydobycia gazu B
upkowego na [
rodowisko nia gazu naturalnego w polskiej polityce ener- naturalne i prowadzenie staB
ego monitoringu, poB
o|
enie nacisku na rozw�j dost
pnych techno- logii i ich dostosowanie do warunk�w eksploatacji, 1 Obszerny raport na ten temat przygotowaB
PKN Orlen SA. zapewnienie stabilnych ram podatkowych opar- Raport przedstawia podstawowe informacje na temat gazu B
upkowego, opisuje amerykaD
skie do[
wiadczenia oraz tych na opodatkowaniu sprzeda|
y gazu, a nie pro- perspektywy rozwoju poszukiwaD
i wydobycia gazu dukcji, oraz utworzenie funduszu kapitaB
owego, w kt�rym niekowencjonalnego w Polsce. Raport jest dost
pny na stronie: lokowane byB
yby [
rodki z�eksploatacji zB
�|
gazowych, http://www.orlen.pl/PL/CentrumPrasowe/Publikacje/ Documents/gaz_lupkowy_www.pdf. WrzesieD
2010 1 przygotowanie do wykorzystania polskich do- z jedn
czwart
popytu UE w 2008 roku. r�wnolegle [
wiadczeD
w ramach globalnej ekspansji wy- daB
y o sobie zna
skutki nadprodukcji gazu lnG, dobycia gazu B
upkowego, kt�ry miaB
zasili
rynek p�B
nocnoamerykaD
ski. zainicjowanie na wczesnym etapie kampanii in- W 2010 roku dost
pno[

gazu LNG wzrosB
a o 50 pro- formacyjnej na temat wydobycia gazu ze cent w por�wnaniu z�2008 rokiem4. Produkcja w Katarze, z
r�deB
niekonwencjonalnych. [
wiatowej pot
dze gazu LNG, pozostaje opB
acalna, ale rosyjski Gazprom musiaB
odB
o|
y
na trzy lata realizacj
Raport zawiera szereg rekomendacji dla polskiego projektu sztokmaD
skiego z�uwagi na zmiany w sytuacji rz
du. Argumentuje na rzecz r�wnolegB
ego z�po- rynkowej. Firma przewidywaB
a w roku 2008, |
e ceny szukiwaniem zB
�|
podj
cia przygotowaD
re|
i- gazu w Europie ulegn
potrojeniu do okoB
o 1500 USD za mu prawno-ekonomiczno-instytucjonalnego dla 1000 metr�w sze[
ciennych, r�wnolegle ze wzrostem cen produkcji gazu B
upkowego w Polsce. ropy. Z�uwagi na spadek cen do 350 USD w 2009 roku, Gazprom zacz
B
renegocjowa
umowy z�gB
�wnymi od- biorcami gazu, uwzgl
dniaj
c elementy cen spotowych. Gazowy przeB
om W 2000 roku gaz B
upkowy stanowiB
1 procent poda- GAz zE z
r�dEB
niEkonWEncJonAlnych |
y gazu w Stanach Zjednoczonych. Obecnie wynosi W kr�tkim czAsiE zrEWolUcJonizoWAB
20 procent i mo|
e wzrosn

do 50 procent w perspek- [
WiAtoWy rynEk tEGo sUroWcA. tywie 2035 roku5. W rezultacie konsumpcja gazu w stanach zjednoczonych w sektorze elektro- Jeszcze w latach 2007-2008 w amerykaD
skiej deba- energetyki mo|
e podwoi
si
do 2035 roku. Ozna- cie nie przywi
zywano do tego surowca istotnego zna- cza to zmian
paradygmatu w zakresie perspektyw czenia. Uwa|
ano, |
e krajowe zasoby s
ograniczone, rozwoju rynku energii, kt�ra znajdzie odzwierciedlenie a USA b
d
musiaB
y importowa
gaz LNG. Dzi
ki in- po stronie wyboru technologii wytwarzania energii dla nowacyjnym metodom szczelinowania hydraulicznego zaspokojenia rosn
cego popytu oraz wymiany wyczer- i horyzontalnego wiercenia pojawiB
y si
ogromne panych mocy produkcyjnych. Gaz ziemny, charak- mo|
liwo[
ci dost
pu do gigantycznych zB
�|
, ukrytych teryzuj
c si
zawarto[
ci
w
gla wynosz
c
mniej ni|
w naturalnych B
upkach ilastych oraz ubitych piaskach. poB
ow
zawarto[
ci w w
glu kamiennym, mo|
e by
W Stanach Zjednoczonych nowe zB
o|
a gazu natural- tak|
e istotnym czynnikiem przyspieszaj
cym nego powi
kszyB
y baz
surowcow
o ponad ponad 31 transformacj
w kierunku gospodarki niskoemi- miliard�w metr�w sze[
ciennych, czyli o wi
cej ni|
caB
- syjnej. Energia elektryczna produkowana z�gazu po- kowity wolumen zasob�w zidentyfikowanych przez US winna by
postrzegana jako scenariusz przej[
ciowy, Energy Information Administration zaledwie dwa lata umo|
liwiaj
cy stopniowe dochodzenie do peB
nej re- temu2. Nic dziwnego, |
e The Economist pisaB
niedaw- dukcji zale|
no[
ci od paliw kopalnych. no, i|
zdaniem tych, kt�rzy s
w awangardzie gazowej rewolucji, b
dzie ona zasadniczym zwrotem w bitwie AmerykaD
ska Agencja Ochrony Z
rodowiska (US EPA) z�CO2, zagrozi dominacji w
gla w wytwarzaniu ener- ropocz
B
a przed paroma miesi
cami ocen
wpB
y- gii elektrycznej oraz, poprzez dramatyczn
redukcj
wu [
rodowiskowego gazu B
upkowego w ramach wpB
yw�w eksporter�w ropy i konwencjonalnego gazu, dwuletniego projektu. Dyskusja na ten temat w Eu- postawi geopolityk
energetyczn
na gB
owie.3 ropie jest znacznie mniej zaawansowana, co odzwier- ciedla r�|
nic
w zaawansowaniu rozwoju sektora. R�wnolegle ze wzrostem wydobycia gazu w Stanach W Stanach Zjednoczonych znajduje si
milion szyb�w, Zjednoczonych, recesja spowodowaB
a zaB
amanie po- w kt�rych prowadzone jest szczelinowanie hydrau- pytu na [
wiatowych rynkach. WedB
ug IEA, konsump- liczne6. Nieuchronnie wi
c skala dost
pnych do[
wiad- cja w 2009 roku spadB
a o 3 procent, a w Europie czeD
jest znacz
co wi
ksza. o 7 procent. W opinii IHS Global Insight, doprowa- dziB
o to do nadwy|
ki gazu w granicach 110 miliar- d�w metr�w sze[
ciennych w tym roku, r�wnoznacznej 4 The Economist, ibid. 5 Fueling North America s Energy Future, IHS Cambridge Energy Research Associates, 2010. 2 Fueling North America s Energy Future, IHS Cambridge Ener- 6 Mike Smith, executive director, US Interstate Oil and Gas Com- gy Research Associates, 2010. pact Commission cited in  Shale gas promises , American Inves- 3 An unconventional glut, The Economist, 11 marca 2010 roku. tor, May 2010. 2 W zakresie opB
acalno[
ci wydobycia do[
wiad- nozy m�wi
ce, |
e potencjalne zB
o|
a gazu B
upkowego czenia amerykaD
skie s
obiecuj
ce. W Stanach znajduj
si
na gB

boko[
ciach od 1200 2500 m w p�B
- Zjednoczonych eksploatacja zB
�|
B
upkowych charak- nocnej cz
[
ci tego pasa i do 2500 4500 metr�w w jego teryzuje si
ni|
szym kosztem, ni|
wydobycie z wi
k- cz
[
ci poB
udniowej, daj
podstaw
do twierdzenia, |
e szo[
ci konwencjonalnych zB
�|
gazu naturalnego. W prawdopodobieD
stwo znalezienia w Polsce du- rezultacie [
redni koszt wydobycia gazu ziemnego |
ych ilo[
ci gazu B
upkowego jest wysokie. Skala spadB
z okoB
o 212 USD na tysi
c metr�w sze[
ciennych oczekiwaD
jest odzwierciedlona w szybko rosn
cej licz- do mniej ni|
177 USD na tysi
c metr�w sze[
ciennych. bie koncesji na pozyskanie w
glowodor�w ze zB
�|
nie- W przypadku gazu B
upkowego w ramach jednego od- konwencjonalnych (do 21 sierpnia byB
o ich 70)7. Tere- wiertu projektuje si
znaczn
liczb
horyzontalnych ny poszukiwaD
obejmuj
11% powierzchni Polski, czyli szyb�w, dzi
ki czemu uzyskiwana jest wi
ksza ilo[

37 000 kilometr�w kwadratowych8. gazu z�mniejszej ilo[
ci lokalizacji. Niemniej jednak pewno[

co do tego, czy Polska koszt wydobycia w Polsce zwi
ksz
trudno[
ci ma gaz B
upkowy i jak du|
e s
jego zasoby, po- w dost
pie do sieci energetycznej. ZatB
aczanie jawi si
dopiero za kilka lat. W trakcie badaD
po- wody pod ci[
nieniem w procesie wydobycia gazu B
up- tencjaB
u wydobywczego zostanie okre[
lony charakter kowego wymaga du|
ej ilo[
ci energii, co mo|
e powo- ewentualnych zB
�|
oraz tempo wydobywania gazu dowa
problemy z�dost
pem, zwB
aszcza w p�B
nocnej i stopieD
niezb
dnej stymulacji tego procesu. Nale|
y Polsce. przy tym pami
ta
, |
e ka|
de zB
o|
e jest inne i wy- maga indywidualnego podej[
cia. St
d te|
w Sta- AmerykaD
skie z
r�dB
a por�wnuj
ekonomi
pro- nach Zjednoczonych zyskowno[

odwiert�w jest oce- dukcji gazu niekonwencjonalnego do dziaB
alno- niana oddzielnie. [
ci przemysB
owej, a nie tradycyjnego wydoby- cia, bior
c pod uwag
istniej
ce ryzyka w B
aD
cuchu W czasie poszukiwaD
gazu B
upkowego i dokumentacji dostaw. Dzi
ki wy|
szej efektywno[
ci mo|
na osi
gn

jego zasob�w nale|
y zaj

si
drugim istotnym wi
ksz
redukcj
koszt�w. Dla wykorzystania poten- czynnikiem, kt�ry, obok technologii, b
dzie de- cjaB
u gazu B
upkowego istniej
istotne bariery po stro- cydowa
o opB
acalno[
ci produkcji. tym czynni- nie rachunku ekonomicznego, konfiguracji systemu kiem jest przyszB
y efektywny popyt. Wi
za
si
wytwarzania oraz wymog�w niezawodno[
ci dostaw, to b
dzie z odpowiednim dostosowaniem przyszB
ej struktury systemu transportowego oraz przyszB
ego struktury sektora energetycznego do zu|
ycia dodat- ksztaB
tu polityki klimatycznej. kowych ilo[
ci gazu. Je[
li aktualne szacunki zasob�w gazu B
upkowego po- tworzenie popytu twierdz
si
cho
by w jednej czwartej minimalnych na gaz B
upkowy poziom�w, na polskim rynku mo|
e pojawi
si
dodatkowo okoB
o 3 miliard�w metr�w sze[
cien- PoszUkiWAniom zB
�|
GAzU mUsi toWArzy- nych gazu z�B
upk�w. Takiej dodatkowej ilo[
ci gazu szy
WizJA zAGosPodAroWAniA JEGo PodA|
y. nie wchB
onie nieprzygotowana uprzednio gospodar- ka. Efektywnym potencjalnym odbiorc
du|
ych Wydobycie gazu B
upkowego b
dzie miaB
o bar- ilo[
ci dodatkowego gazu mo|
e by
tylko ener- dzo istotne znaczenie dla ksztaB
tu rynku energe- getyka i eksport. Jednak plany rozwoju polskiej tycznego oraz realizowanych obecnie projekt�w energetyki do 2030 roku nie uwzgl
dniaj
po stronie w obszarze bezpieczeD
stwa energetycznego. poda|
y gazu B
upkowego. Tym bardziej, nie ma plan�w W chwili obecnej nie ma pewno[
ci, czy parametry eko- eksportu polskiego gazu. Maj
c na uwadze dB
ugi cykl nomiczno-[
rodowiskowe umo|
liwi
znacz
ce wydoby- realizacji inwestycji w energetyce, si
gaj
cy 10 lat, cie gazu niekonwencjonalnego w Europie. Polska po- plany budowy elektrowni gazowych, uwzgl
d- siada podobne formacje geologiczne do tych, kt�re za- niaj
ce lokalizacj
zB
�|
gazu B
upkowego, nale- owocowaB
y produkcj
gazu B
upkowego w Stanach Zjed- noczonych. RozlegB
e zB
o|
a B
upk�w skalnych, rozci
ga- 7 www.wyborcza.pl 21 sierpnia 2010 j
ce si
od wybrze|
a, mi
dzy SB
upskiem a GdaD
skiem, 8 Gaz B
upkowy. Podstawowe informacje, raport PKN ORLEN SA w kierunku Warszawy, a|
po Lublin i Zamo[

, oraz prog- str. 7-8, http://www.orlen.pl/PL/CentrumPrasowe/Publikacje/ Documents/gaz_lupkowy_www.pdf. 3 |
y konstruowa
ju|
teraz9. Ju|
teraz nale|
y tak|
e procent11. Dzi
ki inicjatywie udziaB
ten ma si
utrzy- konstruowa
plany przesyB
u gazu za granic
10. Op�z
- ma
na poziomie ok. 44 procent zu|
ycia w UE. Do- nianie decyzji kreuj
cych przyszB
y popyt na dodatko- kument stwierdza jednocze[
nie, |
e  wa|
ny element wy gaz do czasu, gdy pojawi si
produkcja gazu, ge- planu dziaB
ania dotycz
cego bezpieczeD
stwa ener- neruje ryzyko niedostatecznego popytu i grozi, |
e wy- getycznego i solidarno[
ci energetycznej UE powinny dobycie gazu B
upkowego nie b
dzie opB
acalne. Wa- stanowi
wszelkiego typu opB
acalne dziaB
ania, jakie runkiem koniecznym ograniczenia tego ryzyka i opB
a- mo|
na podj

w celu wspierania rozwoju i wykorzy- calno[
ci produkcji gazu B
upkowego jest zmiana para- stania wB
asnych zasob�w . dygmatu, dotycz
cego perspektyw rozwoju polskiego i europejskiego rynku energii. Komisja odnotowaB
a tak|
e w strategicznym przegl
- dzie wi
ksze zainteresowanie wydobyciem wewn
trz- nych rezerw ropy naftowej i gazu  oraz niekonwencjo- 1. Rekomendacja: nalnych surowc�w energetycznych, o ile jest to mo|
- Polski rz
d powinien zleci
opracowanie liwe z zachowaniem zasady zr�wnowa|
onego rozwo- strategii bezpiecznego i efektywnego zago- ju . OceniB
a, |
e niekonwencjonalne surowce prze- spodarowania krajowych zasob�w gazu B
up- B
o|

si
na czterokrotny wzrost rezerw gazu na kowego, by mie
gotowe rozwi
zania w mo- obszarze UE. Komisja zadeklarowaB
a w�wczas roz- mencie rozpocz
cia rzeczywistej produk- pocz
cie dyskusji na berliD
skim forum paliw kopal- cji. strategia powinna przewidywa
rosn
- nych12 po[
wi
conej  wyborowi dodatkowych [
rodk�w, c
rol
gazu naturalnego w polskim bilansie jakie mo|
na podj

na szczeblu wsp�lnotowym i kra- energetycznym, a tak|
e dokonywa
wyboru jowym (zwB
aszcza w ramach partnerstwa z Norwe- scentralizowanego lub zdecentralizowanego gi
), aby zwi
kszy
opB
acalny i zgodny z wymogami modelu wykorzystania gazu ze z
r�deB
nie- ochrony [
rodowiska dost
p do wB
asnych zasob�w pa- konwencjonalnych. liw kopalnych w UE . BerliD
skie forum jest wa|
n
platform
dyskusji na te- Gaz B
upkowy a europejska mat roli paliw kopalnych w kontek[
cie zmian klima- tycznych, bezpieczeD
stwa dostaw i zewn
trznego wy- polityka energetyczno- miaru polityki energetycznej. Komisja Europejska trak- -klimatyczna tuje je jako element  strukturalnego dialogu na te- mat perspektyw paliw kopalnych. Doroczne Forum ma trzEbA PrzEkonA
instytUcJE EUroPEJskiE miejsce w paz
dzierniku w Berlinie, jego gospodarzem i PAD
stWA czB
onkoWskiE, |
E GAz B
UPkoWy jest niemieckie Ministerstwo Gospodarki i Technologii, JEst PotrzEbny dlA rEAlizAcJi cEl�W Poli- a Dyrekcja Generalna ds. Energii Komisji Europejskiej tyki EnErGEtyczno-klimAtycznEJ UE. funkcjonuje jako sekretariat Forum. W ramach  Drugiego strategicznego przegl
du sy- 2. Rekomendacja: tuacji energetycznej Komisja Europejska poB
o|
yB
a nacisk na optymalne wykorzystanie wB
asnych Polska powinna aktywnie posB
ugiwa
si
ar- zasob�w energetycznych UE. PrzypomniaB
a, |
e gumentem o strategicznej roli gazu ze z
r�- przed uruchomieniem inicjatywy  20-20-20 przewi- deB
niekonwencjonalnych dla wypeB
nienia dywano spadek udziaB
u energii wyprodukowanej celu optymalnego wykorzystania zasob�w w UE z�obecnego 46 procent B

cznego zu|
ycia do 36 wB
asnych UE, jaki stawia si
w europejskiej polityce energetycznej. du|
e znaczenie ma tak|
e aktywny udziaB
w berliD
skim forum pa- 9 Jeden z pierwszych w Polsce projet�w budowy elektrowni liw kopalnych. gazowych jest realizowany przez PKN Orlen SA. 10 W sB
owniku gazowym odr�|
nia si
usB
ug
przesyB
u od usB
ugi dystrybucji. PrzesyB
u gazu dokonuje si
ruroci
gami trans- 11 Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, portowymi pod wysokim ci[
nieniem z kraju do kraju (ruroci
- Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-SpoB
ecznego oraz giem Przyjaz
D
, ruroci
giem jamalskim). W Polsce za przesyB
Komitetu Region�w. Drugi strategiczny przegl
d sytuacji gazu odpowiada Gaz System. Dystrybucja to dostawa gazu energetycznej. Plan dziaB
ania dotycz
cy bezpieczeD
stwa do finalnych odbiorc�w pod niskim ci[
nieniem. UsB
ug
dystry- energetycznego i solidarno[
ci energetycznej UE. RozdziaB
2.5. bucji [
wiadcz
lokalni operatorzy, jak np. PGNiG czy EWE. 12 http://ec.europa.eu/energy/oil/berlin/index_en.htm 4 Gaz ze z
r�deB
niekowencjonalnych nie funkcjo- st
pnych 15 latach oraz spadek rachunk�w za ener- nuje w chwili obecnej w polityce energetyczno- gi
przed koD
cem 2020 roku. Z�kolei w raporcie  The klimatycznej UE jako znacz
ce z
r�dB
o redukcji Energy Revolution Greenpeace sugeruje, |
e energia emisji gaz�w cieplarnianych. W najnowszym do- ze z
r�deB
odnawialnych mo|
e pokry
92 procent caB
- kumencie, dokonuj
cym analizy mo|
liwo[
ci wykro- kowitego zu|
ycia energii w UE oraz 97 procent ener- czenia poza 20-procentow
redukcj
gaz�w cieplar- gii elektrycznej w 2050 roku. nianych, komisja Europejska kB
adzie nacisk na re- wolucj
w obszarze zielonych technologii, zwi
ksze- komisarz ds. energii G�nther oettinger, kt�- nie efektywno[
ci energetycznej, ale nie wspomina ry byB
obecny na prezentacji raportu Greenpeace u, o potencjale zwi
zanym z�wydobyciem gazu ze daB
do zrozumienia, |
e kE rozwa|
a wykonalno[

z
r�deB
niekonwencjonalnych. Podstawowym me- scenariusza uwzgl
dniaj
cego 100-procentowy chanizmem osi
gni
cia wy|
szego celu redukcji emisji udziaB
energii ze z
r�deB
odnawialnych. UznaB
, |
e ma by
system ETS za po[
rednictwem stopniowej re- zeroemisyjny system energetyczny w UE jest wyko- dukcji puli pozwoleD
na emisj
przeznaczonych na au- nalny w sensie  technicznym i  finansowym . St
d kcje. Raport przewiduje ograniczenie ilo[
ci dost
pnych te|
wstrzemi
z
liwo[

komisji Europejskiej zwi
- pozwoleD
o 15 procent w okresie 2013-2020. System zana z�perspektywami wykorzystania gazu niekon- benchmarkingu ma z�kolei promowa
firmy dokonuj
- wencjonalnego wynika przede wszystkim z�mo|
- ce najwi
kszego post
pu w poprawie swoich parame- liwego wpB
ywu wydobycia na scenariusz budo- tr�w technologicznych w zakresie ilo[
ci emisji13. wy zeroemisyjnej gospodarki w perspektywie 2050 roku. Fabrizio Barbaso, zast
pca Dyrektora stosunek komisji Europejskiej do gazu ze z
r�- Generalnego ds. Energii w Komisji Europejskiej, m�wiB
deB
niekonwencjonalnych jest wstrzemi
z
li- w trakcie konferencji MSZ i Ambasady USA na temat wy tak|
e z�uwagi na rosn
c
rol
przypisywa- gazu B
upkowego, kt�ra odbyB
a si
w Warszawie w dniu n
w perspektywie roku 2050 energii ze z
r�- 8 kwietnia, |
e nie nale|
y podejmowa
 przedwcze- deB
odnawialnych. W ostatnich miesi
cach opu- snych dziaB
aD
, kt�re mog
wyrz
dzi
wi
cej szkody blikowano szereg raport�w oceniaj
cych mo|
liwo- ni|
dobrego w dB
u|
szym okresie czasu 14. Argumen- [
ci finansowo-techniczne radykalnego przej[
cia na tem u|
ywanym przez przedstawicieli Komisji Europej- energi
odnawialn
, co ma zwi
zek z�ponown
oce- skiej jest te|
cz
sto niewystarczaj
cy zakres do[
wiad- n
pakietu  20-20-20 oraz przygotowaniami do czeD
europejskich w zakresie wydobycia gazu niekon- skonkretyzowania scenariusza energetycznego do wencjonalnego w por�wnaniu z�do[
wiadczeniami Sta- roku 2050. Dyskusja nabiera intensywno[
ci, zwa- n�w Zjednoczonych. Zdaniem Dyrektora Barbaso, UE |
ywszy dB
ugoletni cykl eksploatacji obiekt�w ener- powinna szczeg�B
owo przeanalizowa
amerykaD
skie getycznych, co sprawia, |
e dzisiejsze decyzje in- do[
wiadczenia, zanim sformuB
uje w tej sprawie wB
a- westycyjne b
d
miaB
y bezpo[
rednie przeB
o|
enie sny pogl
d. na sytuacj
w roku 2050. 3. Rekomendacja: W przygotowanym w grudniu 2009 roku raporcie Friends of the Earth Europe oraz Stockholm Environ- Polski rz
d powinen zam�wi
raport na te- ment Institute argumentowano, |
e UE mo|
e zreduko- mat roli wydobycia i produkcji gazu ze z
r�- wa
emisje o 40 procent do 2020 roku, o 90 procent deB
niekonwencjonalnych w realizacji scena- w 2050 roku, co zostaB
oby osi
gni
te przy 90-pro- riusza redukcji gaz�w cieplarnianych w UE centowym udziale energii ze z
r�deB
odnawialnych. w perspektywie 2050 roku. raport powinien W kwietniu 2010 roku European Climate Foundation wskazywa
na rol
gazu naturalnego jako poparB
a scenariusz z�80-procentowym udziaB
em z
r�- technologii przej[
ciowej w budowie gospo- deB
odnawialnych, przewiduj
c podwojenie inwesty- darki zeroemisyjnej. cji kapitaB
owych w infrastruktur
energetyczn
w na- Polska powinna tak|
e wprowadzi
kwesti
gazu B
upkowego na forum rady ds. Energii UE- -UsA ze szczeg�B
owym programem dyskusji. 13 Communication from the Commissio to the European Parliament, the Council, the European Economic and Social Committee and the Committee of the Regions  Analysis of options to move beyond 20 % greenhouse gas emission reductions and assessing the risk of carbon leakage. Bruksela, 26 maja 2010 roku. 14 Cited in American Investor, May 2010. 5 wchB
on

tak
ilo[

gazu bez radykalnej zmiany Gaz niekonwencjonalny obecnego paradygmatu polityki energetycznej w polskim bilansie i bezpieczeD
stwa energetycznego kraju. energetycznym 4. Rekomendacja: WydobyciE GAzU B
UPkoWEGo oznAczA, |
E ElEktroEnErGEtykA b
dziE intEnsy- Gaz ze z
r�deB
niekonwencjonalnych powinien WniE PrzEstAWiA
si
nA GAz. zosta
uwzgl
dniony w polskiej polityce ener- getycznej i klimatycznej jako czynnik umo|
li- Polska polityka energetyczna przewiduje wiaj
cy zapewnienie wi
kszego bezpieczeD
- wzrost zapotrzebowania na energi
. Zapotrze- stwa energetycznego oraz ograniczenie emi- bowanie na energi
pierwotn
ma wzrosn

z�93,2 sji gaz�w cieplarnianych. dotychczasowy pa- Mtoe w 2010 roku do 118,5 Mtoe w 2030 roku15. Zu|
y- radygmat  z powodu ceny gazu i uzale|
nie- cie gazu ma wzrosn

o ok. 40 procent, udziaB
w
gla nia gospodarki od jego importu trzeba ogra- kamiennego spadnie o 16,5 procent, a brunatnego nicza
wzrost popytu na gaz powinien ust
- - o 23 procent. pi
miejsca nowemu: ekonomicznie opB
acalne wydobycie istotnych wolumen�w gazu krajo- W dokumencie  Polityka energetyczna Polski wego uzasadnia rozw�j energetyki opartej do 2030 roku nie przewidziano wykorzysta- na gazie i eksport gazu. nale|
y z�odpowied- nia krajowych z
r�deB
gazu niekonwencjonalne- nim wyprzedzeniem podj

dziaB
ania kreuj
- go. Przy zapotrzebowaniu na gaz ziemny w wysoko[
ci ce popyt na gaz B
upkowy ze zB
�|
europejskich okoB
o 14 miliard�w metr�w sze[
ciennych i krajowym w kraju i za granic
. wydobyciu gazu na poziomie okoB
o 4 miliard�w me- tr�w sze[
ciennych rocznie Polska importuje obecnie Najwi
kszym wyzwaniem w procesie zmiany para- ponad 70 procent zu|
ywanego gazu. Poniewa|
priory- dygmatu jest planowanie dB
ugofalowego rozwo- tetem (paradygmatem) polityki energetycznej i bez- ju polskiej energetyki w warunkach niepewno- pieczeD
stwa energetycznego Polski jest ograniczanie [
ci, zwi
zanych z�ocen
ekonomicznie opB
acal- zu|
ycia gazu z�importu, w zaB
o|
eniach polityki ener- nego potencjaB
u produkcji gazu z polskich zB
�|
getycznej Polski zaprojektowano tak
konfiguracj
B
upkowych. Je[
li ocena b
dzie zbyt optymistyczna przyrostu mocy produkcyjnych w energetyce, kt�ra i przyczyni si
do budowy zbyt wielu elektrowni gazo- minimalizuje przyszB
y popyt na gaz z importu. Zgod- wych, wzro[
nie ryzyko braku gazu i pojawi si
trwaB
a nie z�tym projektem polska energetyka w 2030 roku potrzeba dodatkowego importu, zwi
kszaj
ca zale|
- b
dzie zu|
ywa
okoB
o 2 miliard�w metr�w sze[
cien- no[

gospodarki od z
r�deB
zewn
trznych. Przy zbyt nych gazu wi
cej, ni|
zu|
ywa obecnie, B

cznie nieca- pesymistycznej ocenie, kt�rej kraD
cowym wa- B
e 3 miliardy metr�w sze[
ciennych. riantem jest czekanie ze zmian
strategii ener- getycznej do czasu uzyskania pewno[
ci, |
e gaz W bilansie energii pierwotnej w 2030 roku przewidu- jest w odpowiednich ilo[
ciach, ro[
nie ryzyko je si
zu|
ycie gazu ziemnego na poziomie nieznacznie tego, |
e wydobycie gazu nie b
dzie ekonomicz- przekraczaj
cym 20 miliard�w metr�w sze[
ciennych nie opB
acalne, bo ani w kraju, ani za granic
nie (o 6 miliard�w metr�w sze[
ciennych wi
cej, ni|
zu|
y- b
dzie na ten gaz popytu. wa si
obecnie). W celu dywersyfikacji z
r�deB
dostaw gazu w 2030 roku przewiduje si
dostawy LNG przez Trzeba podkre[
li
, |
e zmiana paradygmatu w Stanach terminal gazowy w Z
winouj[
ciu w wysoko[
ci 7,5 mi- Zjednoczonych i w Kanadzie dokonaB
a si
na gruncie liarda metr�w sze[
ciennych. Konfrontacja tych wielko- doskonale funkcjonuj
cego rynku gazu konwencjo- [
ci z potencjaB
em wydobycia gazu B
upkowego, ostro|
- nalnego, na kt�rym od dawna istniaB
a infrastruktura nie ocenianym na poziomie okoB
o 3 miliard�w me- przesyB
u i dystrybucji, a tak|
e odpowiedni parasol pra- tr�w sze[
ciennych rocznie (300 miliard�w metr�w sze- wa i regulacji, kt�ry wymagaB
tylko niewielkich zmian [
ciennych w ci
gu 100 lat, czyli od 10 do 20 procent w zwi
zku z�pojawieniem si
gazu B
upkowego. Po dru- szacowanych zasob�w) pokazuje, |
e trudno b
dzie gie, do zmiany paradygmatu doszB
o dopiero wtedy, gdy produkcja gazu ze zB
�|
niekonwencjonalnych sta- waB
a si
ekonomicznie opB
acalna. Wreszcie zmiana do- 15 Polityka energetyczna Polski do 2030 roku. ZaB

cznik 1  Prognoza zapotrzebowania na paliwa i energi
do 2030 roku. 6 tyczyB
a realnej a nie potencjalnej korzy[
ci, jak
jest Nadmiar gazu LNG, kt�ry wywiera obecnie presj
na poprawa bezpieczeD
stwa dostaw gazu. Je[
li rozw�j ceny i skutkuje ich znacz
c
redukcj
, prawdopo- sektora gazu B
upkowego w Polsce ma si
zakoD
- dobnie ust
pi w perspektywie 2014 roku. Niemniej czy
sukcesem, trzeba podj

wywa|
one ryzy- jednak amerykaD
ska Energy information Ad- ko stopniowej zmiany paradygmatu r�wnolegle ministration, statystyczne rami
resortu energii, z�rozwojem strony poda|
owej, tak, by wraz z poja- przewiduje, |
e z�niskimi cenami gazu b
dzie- wieniem si
krajowej produkcji gazu, mie
gotowe pro- my mieli do czynienia przez najbli|
szych kilka- jekty, generuj
ce popyt na ten gaz. dziesi
t lat16, co oznacza zwi
kszon
racjonalno[

konwersji elektroenergetyki w
glowej na gazow
. dzisiejsza sytuacja rynkowa jest jeszcze bar- dziej korzystna dla wzrostu roli gazu, ni|
wynika- najwi
kszy potencjaB
do wzrostu wykorzy- B
oby to z�zaB
o|
eD
przyj
tych w okresie prac nad  Poli- stania gazu naturalnego wyst
puje w ob- tyk
energetyczn
Polski do roku 2030 , z�uwagi na szarze elektroenergetyki. Elektrownie zasi- ukB
ad cen powstaB
y po ekspansji wydobycia gazu lane gazem maj
istotne zalety z�punktu widze- B
upkowego w stanach zjednoczonych. Po pierw- nia koszt�w przedsi
wzi
cia, czasu ich eksplo- sze, ceny ropy nie rosn
tak, jak si
tego spodziewano atacji oraz ni|
szych emisji gaz�w cieplarnianych w teorii peak oil, a ponadto ceny gazu oderwaB
y si
w por�wnaniu z�elektrowniami w
glowymi. Mog
od cen ropy w USA, a tak|
e w Europie. WzrosB
a tym by
wykorzystywane dla zapewnienia stabilno[
ci do- samym opB
acalno[

budowy elektrowni gazo- staw energii elektrycznej w sytuacji rosn
cego udzia- wych w takich krajach jak Polska, czego nie B
u energii wiatrowej (zmienno[

dostaw) i braku mo|
- uwzgl
dniono w zaB
o|
eniach pakietu 20-20-20, liwo[
ci jej skB
adowania. PeB
ne r�wnanie korzy[
ci za- kt�ry wytypowaB
technologicznych zwyci
zc�w w po- le|
y od rozwoju ram prawnych w odniesieniu do ska- staci biopaliw, energii wiatrowej, do kt�rych nast
p- li niezb
dnej redukcji gaz�w cieplarnianych oraz spo- nie doB

czono technologi
CCS. dziewanego rozwoju konkurencyjnych i komplemen- tarnych technologii, w tym CCS, energii j
drowej Wyzwaniem dla zbudowania znacz
cej roli dla i energii ze z
r�deB
odnawialnych. gazu B
upkowego na europejskim rynku energii b
dzie nadmiar zakontraktowanego gazu w ramach W obszarze transportu znaczne koszty infrastruktu- kontrakt�w dB
ugoterminowych oraz rozpocz
te inwe- ralne w poB

czeniu z�okresem czasu, jaki byB
by nie- stycje infrastrukturalne, sB
u|

ce importowi gazu z�Ro- zb
dny dla wymiany floty, stanowi
zasadniczy pro- sji, w tym za po[
rednictwem Gazoci
gu P�B
nocnego. blem dla zwi
kszenia roli gazu. najbardziej istotny Na rynku polskim dodatkowym wyzwaniem jest kon- wpB
yw na transport b
dzie rezultatem zwi
k- kurencja ze strony LNG. szenia wykorzystania gazu do produkcji ener- gii elektrycznej, z�kt�rej zasilane b
d
w przyszB
o- W Stanach Zjednoczonych podstawowym proble- [
ci samochody elektryczne. mem zwi
zanym z�wykorzystaniem gazu naturalne- go w produkcji energii jest brak adekwatnych spo- Generalnie, konsumpcja gazu ziemnego w Polsce na- sob�w reagowania na nagB
e wzrosty popytu lub le|
y do najni|
szych w UE i wynosi 361 metr�w sze- spadki dostaw. Sytuacja ta przekB
ada si
na znacz
- [
ciennych rocznie na mieszkaD
ca. Niemal 40 milio- ce i bardzo cz
sto trwaB
e wzrosty cen, kt�re osB
abiaj
n�w ton metrycznych w
gla jest wykorzystywanych racjonalno[

inwestycji. Gaz ze z
r�deB
niekonwen- przez gospodarstwa domowe. W sytuacji, w kt�rej tyl- cjonalnych funkcjonuje w charakterze amorty- ko 26 procent polskich gospodarstw domowych ma zatora w postaci nowych, znacz
cych z
r�deB
dost
p do gazu ziemnego, mo|
liwo[
ci rozwoju tego dostaw, dzi
ki kt�rym mo|
liwa jest stosunko- segmentu rynku s
znacz
ce. wo szybka, w por�wnaniu z�tradycyjnymi z
r�- dB
ami, reakcja na zmiany w popycie. W poB

cze- Bilans energetyczny musi wypeB
nia
szereg kryteri�w, niu z�ekspansj
LNG oraz zdolno[
ci
skB
adowania gaz dotycz
cych poza fundamentalnymi kwestiami bez- B
upkowy oznacza zasadnicz
zmian
w kierunku od- pieczeD
stwa energetycznego, m.in. obci
|
enia podsta- zyskania r�wnowagi rynkowej i szybszych reakcji na wowego, okresowych wahaD
temperatury oraz mocy sygnaB
y poda|
owo-popytowe. szczytowej, a tak|
e zapewnienia stabilno[
ci sieci. Nie 16 An unconventional glut, The Economist, 11 marca 2010 roku. 7 istnieje technologia, kt�ra pozwalaB
aby na wypeB
nienie sowych, kt�re powstaB
y w tym celu, by realizowa
wszystkich tych cel�w przy najni|
szym koszcie. Pro- w przyszB
o[
ci zyski z rozwoju technologii wydobycia dukcja energii elektycznej z�gazu ma zasadni- gazu niekonwencjonalnego. cz
zalet
w postaci obni|
enia [
ladu w
glowego o wi
cej ni|
poB
ow
w por�wnaniu z�w
glem Na pocz
tku lat 80. ub. wieku powstaB
y takie firmy, oraz bardzo niskiej emisji dwutlenku siarki, tlen- jak Chesapeake Energy, East Resources, XTO Energy k�w azotu oraz innych cz
steczek w relacji do czy EOG. Jedn
z�pierwszych takich firm zaB
o|
yB
Geor- innych paliw kopalnych. Dzi
ki temu cz
[
ciowe za- ge Mitchell, kt�ry wsp�lnie z�grup
swoich in|
ynie- st
powanie w
gla gazem, jako podstawowego z
r�dB
a r�w rozwin
B
technologie eksploatacji B
upk�w na polu energii elektrycznej, mo|
e w istotny spos�b wpisa
si
Barnett w P�B
nocnym Teksasie. Pionierskie wiercenia, w wypeB
nienie cel�w redukcji emisji. rozpocz
te w 1981 roku, przyniosB
y efekty dopiero na pocz
tku lat 90. George Mitchell, nazywany ojcem Niemniej jednak nawet transfer technologiczny gazu B
upkowego, w 2002 roku sprzedaB
swoj
firm
w kierunku gazu nie zapewni realizacji cel�w Mitchell Energy & Development firmie Devon z�Okla- polityki klimatycznej w perspektywie roku 2050 homa City za 3,5 miliarda dolar�w w got�wce i udzia- bez zasadniczego wzrostu produkcji energii ze B
ach17. Dzisiaj Devon Energy Corp. jest jednym z�naj- z
r�deB
odnawialnych lub energii j
drowej. Ozna- wi
kszych graczy na amerykaD
skim rynku gaz B
upko- cza to, |
e planowanie wykorzystania gazu B
upkowego wego. du|
e giganty nie byB
y strategicznie przy- powinno i[

w parze z�przypisaniem zwi
kszonej roli gotowane do podj
cia wyzwania i je po prostu CCS i energii odnawialnej. zlekcewa|
yB
y. Nie byB
y zainteresowane rozwojem zupeB
nie nowych obszar�w dziaB
ania, skoro na swoich dotychczasowych wychodzily zupeB
nie niez
le. ksztaB
t rynku, wyb�r modelu rozwoju sektora dzisiaj [
wiatowi giganci naftowi i gazowi s
ju|
bardzo aktywni na rynku gazu niekonwencjo- PotrzEbnE s
dEcyzJE, WEdB
UG nalnego, gB
�wnie dzi
ki wartym miliardy dolar�w JAkiEGo schEmAtU b
dziE W PolscE transkacjom fuzji i przej

. ExxonMobil w 2009 roku rozWiJAnA ProdUkcJA GAzU B
UPkoWEGo. przej
B
za 41 miliard�w dolar�w sp�B
k
gazowo-g�rni- cz
XTO, kt�rej gB
�wnymi aktywami s
tereny konce- W UsA i w kanadzie, krajach b
d
cych od dawna syjne z zasobami gazu B
upkowego w Stanach Zjedno- producentami du|
ych ilo[
ci gazu konwencjonalnego czonych. XTO nale|
aB
a do pionier�w gazu B
upkowego, i zu|
ywaj
cymi gaz w du|
ych ilo[
ciach, istnieje do- rozpoczynaj
cych wiercenia na pocz
tku lat 80. Kolej- skonale rozwini
ty rynek tego surowca i infra- ny gigant, brytyjsko-holenderski koncern Royal Dutch struktura przesyB
u i dystybucji, a tak|
e odpo- Shell rozpocz
B
odwierty na niekonwencjonalnych zB
o- wiedni parasol prawa i regulacji, kt�ry wyma- |
ach gazu w Szwecji. Z kolei norweski Statoil utworzyB
gaB
tylko niewielkich zmian w zwi
zku z�pojawieniem sp�B
k
join venture z�kolejn
amerykaD
sk
pioniersk
si
gazu B
upkowego. W Polsce w praktyce od pod- firm
Chesapeake Energy Corp., posiadaj
c
zB
o|
e staw trzeba b
dzie stworzy
sprawnie funkcjo- Marcellus, jedno z najbardziej bogatych w gaz B
upko- nuj
cy krajowy rynek gazu, uwzgl
dniaj
cy za- wy obszar�w Stan�w Zjednoczonych. Na wsp�B
prac
soby ze z
r�deB
niekonwencjonalnych. z Chesapeake zdecydowaB
si
r�wnie|
francuski Total, inwestuj
c we wsp�lne przedsi
wzi
cie 2,25 miliar- Z
ledz
c histori
rozwoju sektora gazu B
upkowego da dolar�w. Podobne dziaB
ania podejmuj
potentaci w USA i w Kanadzie, mo|
na B
atwo dostrzec wi
ksze po[
r�d operator�w technologicznych bran|
y nafto- podobienstwo tego sektora do przemysB
u wy- wej: Schlumberger i Baker Hughes, kt�re przej
B
y sokich technologii ni|
do przemysB
u wydobyw- (odpowiednio za 11 miliard�w i 5 miliard�w dolar�w) czego, do kt�rego nale|
y wydobycie gazu kon- firmy posiadaj
ce technologi
wydobywania gazu wencjonalnego. O powstaniu i rozwoju sektora gazu niekonwencjonalnego. B
upkowego w Stanach Zjednoczonych i Kanadzie nie przes
dziB
y tradycyjne wielkie firmy energetyczne, wydobywaj
ce rop
i gaz konwencjonalny, ale maB
e, niezale|
ne firmy, wspierane przez inwestor�w finan- 17 The Father Of Shale Gas, Jesse Bogan, 16 lipca 2009, www.forbes.com. 8 Czynnikiem sprzyjaj
cym rozwojowi produkcji gazu duje bardzo wysoka oczekiwana stopa zwro- B
upkowego jest budowanie gospodarki innowacyj- tu w przypadku powodzenia projektu oraz ni- nej. Do[
wiadczenie amerykaD
skie podpowiada, |
e fe- skie statystyczne prawdopodobieD
stwo suk- nomen gazu B
upkowego to przede wszystkim zjawi- cesu. Kluczem skuteczno[
ci jest ocena ryzyka biz- sko technologiczne (a nie geologiczne), kt�re dojrze- nesowego. Wysok
oczekiwan
stop
zwrotu do- waB
o powoli i pocz
tkowo w maB
o spektakularny spo- strzegaj
wszyscy gracze. Natomiast ka|
dy gracz s�b. Technologie, dzi
ki kt�rym wydobycie staB
o si
indywidualnie ocenia prawdopodobieD
stwo sukce- ekonomicznie opB
acalne (wiercenie poziome oraz hy- su i podejmuje ryzyko na podstawie wB
asnej wiedzy drauliczne kruszenie skaB
), byB
y znane i stosowane od i intuicji. Udaje si
to tylko niekt�rym. Dlatego te|
dziesi
cioleci. Jak w przypadku ka|
dych przeB
omowych potencjaB
sektora wysokich technologii i gospo- odkry
i wynalazk�w, post
p w technologii produkcji darki innowacyjnej tkwi w tym, by graczy, kt�- gazu B
upkowego ma ksztaB
t krzywej S. Po dB
ugim okre- rzy chc
[
wiadomie podj

ryzyko doj[
cia do sie inicjowania i eksperymentowania na niewielk
ska- du|
ych zysk�w na bazie swojego indywidualne- l
(w Stanach Zjednoczonych punktem wyj[
cia byB
sto- go pomysB
u, byB
o wielu. sunkowo niewielki grant Departamentu Energii w wy- soko[
ci 169 milion�w dolar�w w latach 80.), nast
pu- Historia Mitchella pokazuje, |
e droga do sukcesu mo|
e je przyspieszony wzrost produkcji, powi
zany z r�wnie trwa
nawet 10 lat i w tym czasie ponosi si
same kosz- szybkim spadkiem koszt�w (faza obecna), po czym na- ty. Takie wyzwania mo|
na podejmowa
tylko w gospo- st
puje faza nasycenia i stabilizacji produkcji na wyso- darce, w kt�rej tworz
si
wi
zi interesu i wsp�B
pracy kim poziomie i dalszy powolny spadek koszt�w (przy- pomi
dzy biznesem (ryzyko), kapitaB
em (finansowanie) szB
o[

gazu B
upkowego). i [
wiatem nauki (pomysB
). Proces tworzenia gospodarki innowacyjnej nie jest procesem technologicznym. to Strategia wykorzystania zasob�w gazu B
upkowego proces budowania kapitaB
u spoB
ecznego, pojmo- w polskiej elektroenergetyce mo|
e przebiega
zar�w- wanego jako sie
wi
|

ca r�|
ne aspekty kapitaB
u ludz- no wedB
ug scenariusza scentralizowanego z�du- kiego (umiej
tno[

oceny ryzyka biznesowego, umie- |
ymi obiektami produkcji energii oraz sieci
gazoci
- j
tno[

generowania finansowania, umiej
tno[

czer- g�w transportowych, a tak|
e wedB
ug scenariusza pania pomysB
�w z�dorobku wiedzy naukowej, umiej
t- zdecentralizowanego polegaj
cego na lokalnych no[

ich rozwoju i wdro|
enia) na drodze wsp�B
pracy instalacjach i transporcie gazu. w realizacji zaB
o|
onych cel�w. Problemem, kt�ry trze- ba pokona
, by przyst
pi
do gry, jest finansowanie. 5. Rekomendacja: ceny usB
ug wiertniczych w Polsce rosn
, co jest sektor gazu B
upkowego ma cechy przemysB
u spowodowane ograniczon
ilo[
ci
firm wyko- wysokich technologii, a nie przemysB
u wy- nuj
cych tego typu usB
ugi. Mo|
e si
to przyczyni
dobywczego, i tak powinien by
traktowa- do spowolnienia prac poszukiwawczych oraz docelo- ny. my[
l
c o tworzeniu warunk�w dla rozwo- wo eksploatacyjnych. ceny odwiert�w w Polsce s
ju sektora gazu B
upkowego w Polsce, nale|
y okoB
o dwukrotnie wy|
sze ni|
w stanach zjed- wyB

czy
firmy w nim dziaB
aj
ce spod regu- noczonych: odwiert na gB
eboko[

3 tysi
cy me- lacji dotycz
cych g�rnictwa i przemysB
u wy- tr�w kosztuje od 6 do 7 milion�w dolar�w. Jeden dobywczego i zastosowa
wzorce stymulo- zabieg szczelinowania to koszt ponad miliona dola- wania rozwoju, pochodz
ce z�do[
wiadczeD
r�w. Samych szczelinowaD
trzeba wykona
10-15 na sektora high-tech. 1 kilometr odwiertu poziomego. Dlatego wa|
ne jest, rz
d powinien zleci
analiz
bilansu korzy- by rz
d podejmowaB
wysiB
ki regulacyjne sB
u|

ce uB
a- [
ci z�realizacji scentralizowanego oraz zde- twieniu prowadzenia prac wydobywczo-poszukiwaw- centralizowanego scenariusza wykorzysta- czych. Ponadto, na obecnym etapie rozwoju sektora nia gazu B
upkowego, a nast
pnie podj

na gazu B
upkowego nie nale|
y go traktowa
jako z
r�dB
a tej podstawie stosowne decyzje dotycz
ce dochodu dla bud|
etu oraz nie obci
|
a
podatkami do rozwoju infrastruktury przesyB
owej. czasu rozpocz
cia realizacji dostaw rynkowych. o opB
acalno[
ci ekonomicznej projekt�w bizne- sowych z�zakresu wysokich technologii decy- 9 Z analizy historycznej najwa|
niejszych decyzji prawnych 6. Rekomendacja: i regulacyjnych podj
tych przez amerykaD
sk
Federal Wa|
nym instrumentem rozwoju sektora high- Energy Regulatory Commission (FERC) od 1935 roku18 tech s
bezpo[
rednie inwestycje zagranicz- wynika, |
e w tym celu trzeba oddzieli
usB
ug
przesyB
u ne, kt�re B

cz
przepB
yw know-how z�napB
y- i dystrybucji od usB
ugi sprzeda|
y gazu i do usB
ugi sprze- wem kapitaB
u. obydwa elementy s
niezb
d- da|
y gazu dopu[
ci
nie tylko producent�w, ale r�wnie|
ne do rozwoju sektora gazu B
upkowego w Pol- niezale|
ne podmioty prywatne (tzw. marketer�w), kt�- sce. rz
d powinien traktowa
firmy, w tym rzy b
d
kupowa
gaz od niezale|
nych producent�w zagraniczne, inwestuj
ce w sektor gazu B
up- i dostarcza
go sieci
dystybucji indywidualnym odbior- kowego w analogiczny spos�b, w jaki traktu- com, pB
ac
c wB
a[
cicielom sieci za usB
ug
. taka struk- je strategicznych inwestor�w bran|
owych. tura sektora gazu B
upkowego sprzyja konkuren- cji na etapie produkcji, logistyki oraz sprzeda|
y. Najszybciej doprowadzi do powstania rynku gazu i ceny konkurencja w sektorze rynkowej, pozbawionej renty monopolistycznej. Wszel- rozW�J WydobyciA GAzU B
UPkoWEGo kie podatki nakB
adane przez paD
stwo b
d
dotyczy
zAlE|
y W WyJ
tkoWym stoPniU od silnEJ w r�wnej mierze wszystkich uczestnik�w rynku i  wpB
y- konkUrEncJi W sEktorzE. waj
c na poziom ich aktywno[
ci  nie zakB
�c
konkurencji. Z�uwagi na to, |
e ka|
de pole gazowe jest unikalne, Na ekonomiczn
opB
acalno[

produkcji gazu B
upkowe- a ka|
da gospodarka ma swoje wB
asne ograniczenia (g
- go skB
adaj
si
nie tylko zasoby i technologia wy- sto[

zaludnienia, urbanizacja, dost
p do wody, regu- dobycia. to tak|
e system regulacji, kt�re spra- lacje klimatyczne), nie mo|
na wyB

cznie bazowa
wi
, |
e wydobycie b
dzie bezpieczne i efektywne. To na eksploatacji dost
pnych technologii. trzeba infastruktura niezb
dna do produkcji gazu, oczysz- je rozwija
i dostosowywa
do warunk�w, w ja- czania, przesyB
u i sprzeda|
y ostatecznym odbiorcom. kich b
d
eksploatowane. W tym procesie pojawi
Poniewa|
sektor gazu B
upkowego jest sektorem wyso- si
inne technologie, z�kt�rymi nale|
y eksperymento- kich technologii, to tak|
e ochrona wB
asno[
ci intelek- wa
na wB
asn
rek
, chroni
je patentami i zar�wno tualnej, niezb
dna w procesie adaptacji istniej
cych stosowa
, jak i sprzedawa
innym. W tym celu trze- i rozwoju nowych technologii. Wreszcie to rynek ba wyj[

poza definiowanie sektora gazu B
upkowego i cena rynkowa, bo bez ceny rynkowej nikt nie b
dzie jako cz
[
ci przemysB
u wydobywczego i uzna
, |
e jest chciaB
produkowa
, budowa
gazoci
g�w, oczyszcza
to katalizator budowania gospodarki opartej na wie- gazu i ostatecznie nikt gazu nie nab
dzie. Cena to dzy, kt�ry mo|
e by
impulsem rozwojowym tak|
e najwi
ksze wyzwanie polityczne. w innych obszarach. Wymaga to szerszego spojrze- nia i podziaB
u r�l pomi
dzy sektorem prywat- 7. Rekomendacja: nym i sektorem publicznym, zgodnie z zasad
, |
e sektor prywatny bierze na siebie ryzyko biznesowe, regulacje tworz
ce rynek gazu w Polsce trze- a rol
paD
stwa jest ograniczenie ryzyka regulacyjne- ba dostosowa
do specyfiki sektora gazu B
up- go poprzez tworzenie warunk�w rozwoju infrastruktu- kowego, kt�ry jest sektorem wysokich tech- ry przesyB
owej i dystrybucyjnej oraz budowanie zde- nologii, najsprawniej rozwijaj
cym si
w wa- centralizowanego rynku gazu. runkach silnej konkurencji. Projektuj
c rynek gazu, trzeba oddzieli
usB
ug
przesyB
u (do Cech
wyr�|
niaj
c
sektor wysokich technologii jest granicy kraju) i dystrybucji (do indywidual- to, |
e po stronie poda|
y znajduje si
du|
a liczba nie- nych odbiorc�w) od usB
ugi sprzeda|
y gazu. do zale|
nych firm. o sukcesie gazu B
upkowego w sta- usB
ugi sprzeda|
y gazu trzeba dopu[
ci
nie tyl- nach zjednoczonych zdecydowaB
o pojawienie ko producent�w, ale tak|
e niezale|
ne podmio- si
po stronie poda|
y wielu niezale|
nych ope- ty prywatne (tzw. marketer�w), kt�rzy b
d
rator�w, co sprawiB
o, |
e dopiero na etapie doj- kupowa
gaz od niezale|
nych producent�w rzaB
ej produkcji rynkowej rozpocz
B
si
proces i dostarcza
go sieci
dystybucji finalnym od- konsolidacji sektora. Warto skorzysta
z�tego do- biorcom, pB
ac
c wB
a[
cicielom sieci za usB
ug
. [
wiadczenia. Je[
li tak, to do struktury poda|
y trze- 18 Major Legislative and Regulatory Actions (1935  2008) ba dostosowywa
zar�wno przesyB
, jak i dystrybucj
. http://www.eia.doe.gov/oil_gas/natural_gas/analysis_publica- tions/ngmajorleg/ngmajorleg.html. 10 z�licencj
na wydobycie tak, aby firma prowadz
ca sprzyjaj
cy re|
im prawny badania mogB
a niemal automatycznie uzyskiwa
po- zwolenie na wydobycie po przedstawieniu niezb
dnej rol
PAD
stWA JEst PrzEdE Wszystkim dokumentacji. W celu uzyskania pozwolenia na wydo- stWorzEniE EfEktyWnEGo systEmU bycie, inwestorzy musz
otrzyma
szereg zg�d, w tym rEGUlAcJi orAz sPrAWnych instytUcJi od Urz
du G�rniczego, Ministerstwa Z
rodowiska oraz rEGUlAcyJnych. lokalnego samorz
du. Problemem jest bardzo cz
sto konieczno[

uzyskania odr
bnego pozwolenia samo- Ameryka P�B
nocna dowiodB
a, |
e wydobycie gazu B
up- rz
du lokalnego na ka|
dy indywidualny odwiert, co kowego jest mo|
liwe i ekonomicznie opB
acalne. Istnie- w przypadku ilo[
ci kilkudziesi
ciu lub setek odwiert�w j
dost
pne technologie wydobycia. Jednak ich imple- wymaganych przy produkcji gazu B
upkowego mo|
e mentacja na innym gruncie ni|
amerykaD
ski, wyma- by
problemem i wymaga uproszczenia. ga pokonania wielu barier, z kt�rymi gospodarka USA ju|
sobie poradziB
a lub kt�re w gospodarce tej nie wy- stany zjednoczone maj
unikaln
w skali [
wiata st
powaB
y tak intensywnie, jak w Europie czy w Polsce. konstrukcj
prawa wB
asno[
ci do zasob�w natu- do pierwszej grupy barier nale|
y spos�b regu- ralnych. WB
a[
ciciel gruntu jest wB
a[
cicielem zasob�w lacji sektora wydobycia, przesyB
u i dystrybucji naturalnych pod gruntem do j
dra Ziemi. Poza Stanami gazu (w Ameryce P�lnocnej dalece zdecentralizowany Zjednoczonymi powszechne jest rozwi
zanie, zgodnie i zliberalizowany, w Europie i w Polsce silnie scentra- z kt�rym to paD
stwo jest wB
a[
cicielem zasob�w natu- lizowany i pod kontrol
paD
stwa). drug
grup
ba- ralnych. PaD
stwowa wB
asno[

zasob�w daje mo|
liwo[

rier stanowi gospodarka wodna, ochrona [
rodo- posiadania jednego centrum regulacji, co zdecydowa- wiska i nastawienie spoB
eczne. Przy stosowanych nie uB
atwia konstruowanie i implementacj
regulacji technologiach bariery tego rodzaju podnosz
koszty dotycz
cych gospodarki zasobami wody czy ochron
i wpB
ywaj
negatywnie na biznesow
opB
acalno[

pro- [
rodowiska. Z�powodu ryzyka regulacyjnego mo|
e sta- dukcji gazu. Im mniej zb
dnych koszt�w dla biznesu, nowi
utrudnienie w pozyskaniu kapitaB
u. Dlatego na tym wi
ksza szansa na ekonomiczny sukces projektu regulatorze sektora gazu B
upkowego spoczywa wydobycia gazu B
upkowego. wyj
tkowa odpowiedzialno[

, dotycz
ca bezpie- czeD
stwa i efektywno[
ci  trudne, ale wykonalne za- Efektywne ramy prawne s
podstaw
skuteczno- danie organizacji warunk�w dla bezpiecznej i opB
acal- [
ci ka|
dego sektora gospodarki. Poszukiwanie zaso- nej produkcji gazu B
upkowego. Realizacja zadania pole- b�w ma w Polsce miejsce w oparciu o Prawo Geolo- gaj
cego na  dynamicznej regulacji sektora gazu B
up- giczne i G�rnicze z�pocz
tku lat 90., kt�re nie prze- kowego, dostosowanej do faz jego rozwoju, obejmuje widuje szczeg�lnych procedur dla rozpoznania i wy- takie dziedziny jak: prawo geologiczne, prawo g�rni- dobywania gazu ze z
r�deB
niekonwencjonalnych, co cze, regulacje w zakresie ochrony [
rodowiska, gospo- oznacza, |
e stosowane s
te same zasady, co dla darki wodnej, gospodarki gruntami, regulacje dotycz
- wydobycia ze z
r�deB
konwencjonalnych. Zgod- ce ochrony wB
asno[
ci intelektualnej i prawnej, regula- nie z�dotychczasow
praktyk
, Skarb PaD
stwa zawie- cje hadlowe, finansowe, rynku pracy, regulacje sektora ra umowy u|
ytkowania g�rniczego i wydaje koncesje energetycznego, regulacje klimatyczne, regulacje do- w pierwszej kolejno[
ci na poszukiwanie i rozpoznawa- tycz
ce konkurencji i ochrony konsumenta etc. nia, a w nast
pnym etapie na wydobycie. Podmiotom, kt�re przedstawiaj
udokumentowane wyniki badaD
Powodzenie operacji budowy gazu B
upkowego zale- zB
�|
gazu niekonwencjonalnego, b
dzie przysB
ugiwa
|
y od i wpB
ywa na zmian
paradygmatu my[
lenia przez okres 2 lat piewszeD
stwo do uzyskania konce- o roli gazu w polityce energetycznej i klimatycznej oraz sji na wydobycie19. bezpieczeD
stwa energetycznego. na skal
korzy[
ci, kt�re kraj mo|
e osi
gn

, buduj
c sektor gazu Inwestorzy w niekt�rych cz
[
ciach kraju musz
uzy- B
upkowego, wpB
ywa czas. Im szybciej podejmowa- skiwa
licencje w przetargach, w innych nie jest to wy- ne s
decyzje i tworzone warunki rozwoju sektora, tym magane. W ramach trwaj
cych zmian legislacyjnych, wi
ksze b
d
przyszB
e korzy[
ci. Problem w tym, |
e ko- licencja na prace badawcze ma by
poB

czona rzy[
ci s
potencjalne, bo zale|

od tego, czego jesz- cze dzisiaj nie wiadomo, a mianowicie czy w zB
o|
u jest gaz, jak bogate s
zB
o|
a i jakim kosztem mo|
na re- 19 Gaz B
upkowy. Podstawowe informacje. PKN Orlen SA. 11 alizowa
wydobycie? Regulator musi koncesji na prowadzenie dziaB
alno[
ci w zakresie poszukiwania zatem dziaB
a
w warunkach niepew- i rozpoznawania zB
�|
w
glowodor�w udziela minister [
rodowi- no[
ci, kieruj
c si
interdyscyplinar- ska20 na podstawie wniosku, kt�ry mo|
e zB
o|
y
ka|
dy przedsi
biorca n
wiedz
, dbaj
c o bezpieczeD
stwo prowadz
cy dziaB
alno[

gospodarcz
. Wniosek o udzielenie koncesji i dziaB
aj
c w interesie spoB
eczeD
stwa. musi zawiera
projekt prac geologicznych20. Prace poszukiwawcze Wiedz
c, co nale|
y robi
, czyli znaj
c i rozpoznawcze mog
by
uznane za znacz
co oddziaB
uj
ce na [
ro- zakres dziaB
aD
regulacyjnych, warto dowisko, co mo|
e skutkowa
potrzeb
sporz
dzenia raportu o od- zastanowi
si
, kto ma to robi
? Czy dziaB
ywaniu na [
rodowisko i przeprowadzenia przez wB
a[
ciwy organ ma to by
jeden o[
rodek regulacyjny, ochrony [
rodowiska stosownego post
powania oraz uzyskania decyzji czy wiele o[
rodk�w  w�wczas poja- o uwarunkowaniach [
rodowiskowych21. Udost
pnianie obszar�w dla wia si
pytanie, kto ma koordynowa
poszukiwania i rozpoznania zB
�|
w
glowodor�w odbywa si
w drodze ich prac
? przetargu na nabycie prawa u|
ytkowania g�rniczego22, kt�rego zwy- ci
zca wyst
puje z�wnioskiem o koncesj
. W niekt�rych przypadkach mo|
e by
zastosowany tryb bezprzetargowy. Lista obszar�w, w kt�- 8. Rekomendacja: rych u|
ytkowanie g�rnicze mo|
e zosta
ustanowione w trybie bez- Pojawienie si
nowego sek- przetargowym, zostaB
a opublikowana w Dzienniku Urz
dowym UE tora, na podobieD
stwo sek- w dniu 26 kwietnia 2006 roku. Udzielone przez ministra [
rodowiska tora finansowego, uzasadnia koncesje na poszukiwanie i rozpoznanie gazu B
upkowego nie s
r�w- powoB
anie do |
ycia instytucji noznaczne z�udzieleniem koncesji na wydobywanie kopaliny ze zB
o|
a. reguluj
cej warunki bezpie- czeD
stwa i efektywno[
ci tego Wydobywanie udokumentowanych i zatwierdzonych zasob�w zB
o- sektora, na podobieD
stwo |
a stanowi kolejny etap procesu i wymaga odr
bnej umowy. Na pod- komisji nadzoru finansowe- stawie istniej
cych przepis�w podmiot, kt�ry rozpoznaB
i udokumen- go. dobrym wzorem, kt�remu towaB
zB
o|
e gazu ziemnego i sporz
dziB
jego dokumentacj
technicz- warto si
przyjrze
, jest kana- n
, mo|
e |

da
ustanowienia na jego rzecz u|
ytkowania g�rnicze- dyjska komisja ropy i Gazu24. go z�pierwszeD
stwem przed innymi podmiotami. Potencjalni inwesto- Ewentualna przyszB
a polska rzy mog
r�wnie|
przej

istniej
ce uprawnienia koncesyjne, uzyska
komisja rynku Gazu z�jednej wpB
yw korporacyjny na podmiot b
d
cy stron
umowy o u|
ytkowaniu strony nadzorowaB
aby uregu- g�rniczym lub zawrze
umow
typu farm-out, polegaj
c
na uzyska- lowanie sektora gazu B
upko- niu uprawnieD
do zysk�w ze zB
o|
a w zamian za finansowe i technolo- wego, ale jednocze[
nie swo- giczne zaanga|
owanie w poszukiwania i rozpoznawania kopaliny. im dziaB
aniem obejmowaB
aby caB
y rynek gazu, bez wzgl
- Obecnie trwaj
prace parlamentarne nad zmian
Prawa Geologiczne- du na to, czy pochodzi on ze go i G�rniczego w celu implementacji zapis�w tzw. Dyrektywy w
glo- z
r�deB
konwencjonalnych czy wodorowej 94/22/WE, wprowadzaj
cej obowi
zkow
procedur
prze- niekonwencjonalnych. Pod- targow
poprzedzaj
c
wydanie koncesji na poszukiwanie, rozpozna- stawowym celem powoB
ania nie i wydobycie w
glowodor�w. nowego regulatora jest kre- owanie konkurencji, kt�re ma szczeg�lne znaczenie dla sty- mulowania sektora gazu B
up- kowego. nowy regulator ryn- ku gazu obejmowaB
by swoim 20 Wymagania okre[
lone s
w Rozporz
dzeniu Ministra Z
rodowiska z dnia 19 grudnia 2001r. (Dz.U. 153 poz.1777) w sprawie projekt�w prac geologicznych. dziaB
aniem tak|
e nadz�r nad 21 Zgodnie z ustaw
z dnia 3 paz
dziernika 2008 r. o udost
pnianiu informacji wykorzystaniem gazoci
g�w, o [
rodowisku i jego ochronie, udziale spoB
eczeD
stwa w ochronie [
rodowiska oraz o ocenach oddziaB
ywania na [
rodowisko (Dz. U. Nr 199, poz. 1227) oraz w tym gazoci
gu jamalskie- przepis�w wykonawczych (rozporz
dzenie Rady Ministr�w z dnia go, zapewniaj
c otwarty do- 9 listopada 2004 r. w sprawie okre[
lenia rodzaj�w przedsi
wzi

mog
cych st
p do nich aktorom rynko- znacz
co oddziaB
ywa
na [
rodowisko oraz szczeg�B
owych uwarunkowaD
zwi
zanych z kwalifikowaniem przedsi
wzi
cia do sporz
dzenia raportu wym. o oddziaB
ywaniu na [
rodowisko (Dz.U. Nr 257, poz. 2573 z p�z
n. zm.). 22 Zgodnie z art. 11 ust. 2 ustawy z dnia 4 lutego 1994r.  Prawo geologiczne i g�rnicze. 12 Compact Commission. komisja nie odnotowaB
a Przyjazne [
rodowisku udokumentowanego wpB
ywu szczelinowania wydobycie gazu B
upkowego hydraulicznego na zanieczyszczenie w�d grun- towych, chocia|
otrzymywaB
a w tej sprawie skargi ze zasadniczym wyzwaniem w zwi
zku z�wydo- strony obywateli i poddawaB
a je analizie. byciem gazu B
upkowego jest wpB
yw na [
rodo- wisko. Zagadnienie to dotyczy przede wszystkim W procesie wydobycia gazu B
upkowego, z�uwagi na znacz
cego23 wykorzystania wody oraz chemikali�w wolniejsze tempo jego wypB
ywu w por�wnaniu z�ga- do szczelinowania skaB
B
upkowych. WedB
ug dost
pnej zem konwencjonalnym, szyby wiertnicze musz
by
wiedzy geologicznej, warstwa skaB
nieprzepuszczal- ustawiane du|
o bli|
ej siebie dla peB
nego wykorzysta- nych pomi
dzy obszarem podlegaj
cym szczelino- nia zasob�w. Obszar niezb
dny do obj
cia wiercenia- waniu a zbiornikami wody pitnej daje wystarczaj
c
mi jest znacz
co wi
kszy, ni|
w przypadku gazu kon- gwarancj
unikni
cia zanieczyszczenia. wencjonalnego. Tego rodzaju realia mog
stanowi
problem w g
[
ciej zaludnionej Europie, gdzie na ob- W Stanach Zjednoczonych proces wiercenia szyb�w szarze por�wnywalnym do terytorium paD
stw Bene- jest regulowany na poziomie stanowym i lokalnym. luksu istniaB
aby potrzeba wykonania 6 tysi
cy odwier- Przed podj
ciem wiercenia operatorzy musz
uzyska
t�w25. Argumentem tym posB
uguj
si
przedstawicie- pozwolenie obejmuj
ce lokalizacj
szybu, jego projekt le Gazpromu, kt�rego wiceszef Aleksander Medvie- oraz plan przywr�cenia terenu do jego wyj[
ciowej po- diew uznaB
gaz B
upkowy za  niebezpieczny , stwier- staci po zakoD
czeniu wiercenia. Raporty o wpB
ywie na dzaj
c, |
e ma w
tpliwo[
ci, czy europejscy regulato- [
rodowisko dokonuj
przegl
du mo|
liwych implikacji rzy dopuszcz
do jego wydobycia26. oraz ustanawiaj
plany ich minimalizacji. Proces szcze- linowania jest regulowany na poziomie stanowym, zdaniem przedstawicieli bran|
y, cementowanie a Agencja Ochrony Z
rodowiska (EPA) reguluje proces szyb�w oraz gB

boko[

, na kt�rej dokonuje si
zarz
dzania wod
wytworzon
na podstawie Safe wydobycia, s
wystarczaj
c
gwarancj
bezpie- Drinking Water Act i Clean Water Act. czeD
stwa. Wymogiem regulacyjnym w Stanach Zjed- noczonych jest budowa osB
on na terenie odwiert�w. EPA w wi
kszo[
ci przypadk�w oddelegowaB
a swoje OsB
ony s
podw�jnie cementowane, a teren jest izo- uprawnienia regulacyjne na poziom stanowy. do[
wiad- lowany przed dost
pem w�d gruntowych oraz geolo- czenia amerykaD
skie pokazuj
, |
e mo|
liwe jest gicznych pokB
ad�w wody. Niekt�re odwierty w Teksa- zarz
dzanie ryzykiem, zwB
aszcza w odniesieniu do sie dokonywane s
na terenach zaludnionych,  w cie- zanieczyszczenia wody, w sytuacji dobrze funkcjonuj
- niu drapaczy chmur . caB
y proces wymaga staB
e- cego nadzoru regulacyjnego oraz sprawnego zarz
dza- go dialogu z�lokaln
spoB
eczno[
ci
. Bardzo wa|
na nia ze strony przemysB
u. bardzo istotne jest jednak jest struktura korzy[
ci w postaci przeznaczenia wpB
y- wprowadzenie skutecznego systemu wymiany w�w z opB
at licencyjnych, podatk�w od nieruchomo- informacji, wsp�B
pracy i przejrzysto[
ci dla lepsze- [
ci oraz prawa do wieczystego u|
ytkowania. Niemniej go rozpoznania wpB
ywu na [
rodowisko. Sekretarz ds. jednak, nawet w UsA wydobycie gazu B
upkowego wewn
trznych USA Ken Salazar sygnalizowaB
niedaw- nie jest powszechne. stan nowy Jork wprowadziB
no, |
e jego resort bada zasadno[

wprowadzenia wy- moratorium na wiercenia w swojej cz
[
ci, wsp�l- mogu informowania przez producent�w gazu B
upkowe- nych z�Pennsylwani
, pokB
ad�w B
upkowych. go o zawarto[
ci chemikali�w wykorzystywanych w pro- cesie szczelinowania hydraulicznego24. Oddzielne ba- WpB
yw na ekosystemy lokalne  w postaci narusze- danie wpB
ywu szczelinowania prowadzi Komisja Energii nia terenu, zanieczyszczenia powietrza oraz haB
asu  i Handlu Izby Reprezentat�w USA. wyst
puje w czasie wiercenia szyb�w oraz ich za- mykania, co trwa dwa do trzech miesi
cy, a nie W Stanach Zjednoczonych odpowiedzialno[

za nad- w okresie produkcji, trwaj
cym nawet do 40 lat. zorowanie stosowania si
przez operator�w do reguB
i regulacji spoczywa na US Interstate Oil and Gas Problemem w przypadku Polski jest w szczeg�lno- [
ci woda, z�uwagi na szczupB
o[

zasob�w. Do jed- 23 BC Oil and Gas Commission, 2009/2010 Annual Service Plan Report. 25 Zdaniem Dona Gauthier z US Geological Survey, Shale gas 24 EPA begins study on shale gas drilling, Reuters, 18 marca not yet game-changer for Europe, Euractiv, 8 czerwca. 2010 roku. 26 Reuters, 22 marca 2010 roku. 13 nego szybu potrzeba 200 samochod�w ci
|
arowych peB
- duszu Ochrony Z
rodowiska i Gospodarki Wodnej27. nych wody. Co wi
cej, podwodne zasoby wody w Polsce Przy podpisywaniu ze Skarbem PaD
stwa umowy s
przedmiotem ochrony. Dost
p do nich b
dzie wi
c o ustanowienie u|
ytkowania g�rniczego, co nast
- wyzwaniem dla inwestor�w. Zdaniem firm wydobyw- puje wraz z�uzyskaniem koncesji na poszukiwanie czych, 20-60 procent wody mo|
e by
odzyskiwane, ale i rozpoznawanie zB
�|
kopalin, uiszcza si
opB
at
za znaczna jej cz
[

staje si
wod
geologiczn
. W Stanach u|
ytkowanie, uzale|
nion
od wielko[
ci obszaru, na Zjednoczoncyh do produkcji gazu B
upkowego wykorzy- kt�rym prowadzona jest dziaB
alno[

. OpB
ata ta stanowi stywana jest woda z�rzek, jezior i innych zbiornik�w. Po- w caB
o[
ci doch�d Skarbu PaD
stwa28. B
udniowa Dakota d
|
y nawet do wykorzystania dla tego celu rzeki Missouri, co budzi liczne kontrowersje. Obecnie w Polsce stosowane s
wyj
tkowo ni- skie opB
aty eksploatacyjne. Wynosz
one od 1 do 2,5 procent przychodu z�wydobycia gazu w za- 9. Rekomendacja: le|
no[
ci od wielko[
ci produkcji. Zwa|
ywszy na ryn- Polski rz
d powinien podj

strategicz- kowe ceny gazu ziemnego opB
aty oparte o wysoko[

n
wsp�B
prac
z�amerykaD
sk
Environment wydobycia s
du|
o ni|
sze, ni|
opB
aty oparte na wy- Protection Agency i innymi instytucjami za- soko[
ci sprzeda|
y. W Stanach Zjednoczonych wy- anga|
owanymi w prowadzenie oceny wpB
y- nosz
dwadzie[
cia kilka procent. Niski poziom opB
at wu wydobycia gazu B
upkowego na [
rodowi- w Polsce ma na celu przyci
gni
cie mo|
liwie du|
ej liczby sko. r�wnolegle z poszukiwaniem zB
�|
nie- firm zainteresowanych eksploatacj
. W Stanach Zjed- konwencjonalnych powinien powsta
rz
do- noczonych zach
t
do rozwoju rynku wydobycia gazu wy raport na ten temat. nale|
y zaplanowa
ze z
r�deB
niekonwencjonalnych byB
y zni|
ki i ulgi podat- i wprowadzi
w |
ycie system wymiany in- kowe. Stabilny system opB
at jest bardzo wa|
ny z�punk- formacji oraz wsp�B
pracy pomi
dzy przemy- tu widzenia mo|
liwo[
ci wB
a[
ciwej oceny ryzyka przed- sB
em zaanga|
owanym w wydobycie oraz in- si
wzi
cia. Niemniej jednak polski rz
d powinien ureal- stytucjami publicznymi. ni
stosowan
skal
opB
at eksploatacyjnych i oprze
go na warto[
ci sprzeda|
y, a nie na produkcji surowca. Aspekty finansowe Dobrym punktem odniesienia przy konstruowaniu Istotn
decyzj
do podj
cia, w zwi
zku z�przygotowa- przyszB
ego systemu jest przykB
ad Norwegii, gdzie niami do wykorzystania zasob�w gazu niekonwencjo- gB
�wnymi z
r�dB
ami dochodu s
; nalnego, jest spos�b opodatkowania wydobycia podatki od wydobycia ropy naftowej i gazu, i wykorzystania korzy[
ci finansowych. Wyj[
cio- opB
aty licencyjne, wym zaB
o|
eniem powinno by
opodatkowanie dochody wynikaj
ce z�bezpo[
redniej wB
asno[
ci rzeczywistej produkcji, a nie uzyskania prawa zasob�w na Norweskim Szelfie do produkcji. Oznacza to, |
e najbardziej wskazan
Kontynentalnym (SDFI), form
podatku powinien by
prosty podatek od eks- dywidenda z�udziaB
�w wB
asno[
ciowych ploatacji zB
�|
, nadpB
acany ponad podatek od przed- w StatoilHydro. si
biorstw. OpB
aty licencyjne powinny by
utrzymane na niskim poziomie, aby nie zamyka
potencjalnym GB
�wnym z
r�dB
em dochod�w bud|
etu paD
stwa jest nowym aktorom rynkowym drogi do eksploatacji za-  podatek naftowy (petroleum tax) oparty na zwy- sob�w. Zasadne jest rozwa|
enie zachowania cz
[
cio- czajowych zasadach okre[
lania podatku od przed- wej bezpo[
redniej wB
asno[
ci zasob�w. si
biorstw. Podatkiem naftowym obB
o|
one s
tak- |
e dochody z�produkcji ropy naftowej z wykorzysta- Obecnie w Polsce stosowane s
opB
aty koncesyj- niem norweskich surowc�w. System podatku nafto- ne, kt�re dla poszukiwania i rozpoznawania zB
�|
ko- wego skB
ada si
ze zwyczajnego podatku od przed- palin stanowi
iloczyn stawki opB
aty (w roku 2010 si
biorstw w wysoko[
ci 28 procent, powi
kszonego jest to kwota 217,76 PLN) i liczby kilometr�w kwa- o specjalny dodatkowy podatek wynosz
cy 50 pro- dratowych terenu, na kt�rym prowadzona jest dzia- cent. Firmy mog
w niekt�rych okoliczno[
ciach apli- B
alno[

. OpB
ata stanowi w 60 procentach doch�d kowa
o odliczenie warto[
ci fiskalnej koszt�w poszu- gminy, na terenie kt�rej prowadzona jest dziaB
al- no[

, a w 40 procentach  doch�d Narodowego Fun- 27 Zgodnie z art. 86 ust 1 Prawa Geologicznego i G�rniczego. 28 Zgodnie art. 83 Prawa Geologicznego i G�rniczego. 14 kiwania zB
�|
. dochody z�podatku naftowego wy- 10. Rekomendacja: niosB
y 239 528 270 tysi
cy norweskich koron w 2008 roku, to jest 9,5 procent Pkb. rz
d powinien zapewni
stabilne ramy podatkowe, sB
u|

ce wB
a[
ciwej ocenie Ponadto, w 1991 roku zostaB
wprowadzony w |
ycie ryzyka biznesowego poszukiwania i wy- podatek CO2, kt�rego celem jest redukcja emisji CO2 dobycia gazu B
upkowego. system ten z�sektora naftowego. Podatek CO2 jest nakB
adany we- powinien by
oparty na opodatkowa- dB
ug staB
ej stawki na metr sze[
cienny spalonego lub niu sprzeda|
y gazu, a nie jego produk- wyemitowanego gazu i na litr spalonej ropy naftowej. cji. zach
t
do rozwoju rynku wydo- Stawka w 2009 roku wynosiB
a 0,45 korony na litr ropy bycia gazu ze z
r�deB
niekonwencjonal- lub metr sze[
cienny gazu. Z�kolei w 2007 roku wpro- nych powinny by
selektywnie stosowa- wadzono podatek od NOX w celu wypeB
nienia zobo- ne zni|
ki i ulgi podatkowe. wi
zaD
Norwegii wynikaj
cych z�ProtokoB
u Gothen- burskiego z�1999 roku. Podatek NOX za rok 2008 wy- fundusz kapitaB
owy nosiB
NOK 15,39 NOK za kilogram NOX. OpB
ata obszarowa ma na celu zapewnienie skutecz- Przychody z�wydobycia gazu B
upkowego powin- nej eksploatacji przyznanego obszaru po zakoD
czeniu ny zasili
fundusz kapitaB
owy, z�kt�rego przycho- wst
pnego okresu wykorzystania, kt�ry zwykle wyno- dy sB
u|
yB
yby okre[
lonym celom, wpisuj
cym si
si od 4 do 6 lat. OpB
ata obszarowa wynosi 30 000 ko- w strategi
modernizacji kraju. Punktem odniesie- ron na kilometr kwadratowy w pierwszym roku, 60 000 nia powinny by
istniej
ce fundusze rz
dowe, takie jak koron w drugim roku i 120 000 w kolejnych. Dochody norweski Government Pension fund Global. Fun- z�opB
aty wyniosB
y 1 842 492 koron w 2009 roku. dusz zostaB
utworzony w 1990 roku i jest zarz
dzany przez Norges Bank Investment Managament (NBIM) norweski state s direct financial interest w imieniu Ministerstwa Finans�w, kt�re jest wB
a[
cicie- (sdfi) to rozwi
zanie, w ramach kt�rego paD
- lem funduszu i wyznacza jego strategi
w oparciu o do- stwo jest wB
a[
cicielem udziaB
�w w polach nafto- radztwo NBIM i dyskusj
w Parlamencie. Do 2006 roku wych i gazowych, ruroci
gach oraz infrastruk- nazywano go Funduszem Naftowym (Petroleum Fund), turze nabrze|
nej. Wysoko[

udziaB
u jest okre[
lana nast
pnie Rz
dowym Globalnym Funduszem Emerytal- w procesie licencjonowania i r�|
ni si
w zale|
no[
ci od nym. Pomimo swojej nazwy fundusz nie realizuje bezpo- pola. Jako wB
a[
ciciel, paD
stwo pokrywa swoj
cz
[

[
rednich zobowi
zaD
emerytalnych. Jest cz
[
ci
corocz- koszt�w inwestycji i wydatk�w oraz otrzymuje cz
[

nego bud|
etu rz
dowego. Zasila go caB
o[

dochod�w dochod�w z�pozwoleD
licencyjnych. PaD
stwowa firma rz
du z�wydobycia ropy naftowej i dochody z�transak- Petoro zarz
dza portfelem SDFI. Dochody z�tego z
r�- cji finansowych zwi
zanych ze sprzeda|

ropy naftowej. dB
a wyniosB
y 155 420 129 tysi
cy koron, to jest 6,2 procent PKB. Narodowy Bank Norwegii otrzymuje, kapitaB
funduszu jest inwestowany za granic
, w imieniu paD
stwa, wszystkie dochody z�SDFI, w tym aby unikn

 przegrzania norweskiej gospo- [
rodki otrzymane ze sprzeda|
y i marketingu udzia- darki i ochroni
j
przed skutkami fluktuacji cen B
u paD
stwa w produkcji ropy i gazu zarz
dzanej przez ropy. Fundusz inwestuje w mi
dzynarodowe aktywa StatoilHydro. Podatki lokalne, podatki od wB
asno[
ci finansowe. W ramach jego mandatu znajduje si
r�w- s
podobne dla wszystkich gaB

zi przemysB
u, w tym nie|
inwestowanie w nieruchomo[
ci. Celem jest zdy- przemysB
u wydobywczego. wersyfikowany portfel inwestycyjny, kt�ry zapewnia najwy|
szy mo|
liwy, dostosowany do ryzyka zwrot na Jest wskazane, aby Polska przyst
piB
a do Extractive In- inwestycji w ramach zaleceD
ustalonych przez mini- dustries Transparency Initiative (EITI), kt�ra ustanowiB
a sterstwo. Do zasad rz
dz
cych funduszem wpisano globalny standard w zakresie przejrzysto[
ci przemysB
u w 2001 roku reguB

, |
e nie wi
cej ni|
4 procent wydobywczego ropy naftowej, gazu oraz innych paliw zwrot�w z�funduszu mo|
e by
wydatkowane kopalnych. W ramach EITI publikowane s
informacje w ramach dorocznych bud|
et�w narodowych. o przepB
ywach pomi
dzy firmami wydobywczymi oraz bud|
etem paD
stwa. Raportowanie danych do EITI po- Fundusz zostaB
utworzony, aby zapewni
rz
dowi swo- winno by
od pocz
tku wymogiem prawnym w Polsce. bod
ruchu na wypadek spadku cen ropy lub recesji go- 15 spodarczej. MiaB
by
r�wnie|
instrumentem zarz
dza- Wymiar globalny nia ryzykiem finansowym zwi
zanym ze starzeniem si
populacji oraz spodziewanym spadkiem dochod�w z�ropy. Fundusz zostaB
zaprojektowany z�my[
l
o dB
ugo- Gaz niekonwencjonalny to jeden z�najbardziej falowych inwestycjach, pozwalaj
c jednocze[
nie na ko- demokratycznie rozmieszczonych surowc�w rzystanie z�[
rodk�w wtedy, gdy jest to niezb
dne. energetycznych. Ocenia si
, |
e znacz
ce zasoby gazu B
upkowego znajduj
si
nie tylko na terenie Eu- Norwegia utworzyB
a tak|
e naftowy fundusz Ubez- ropy Z
rodkowej i Wschodniej, ale tak|
e Azji PoB
udnio- pieczeniowy, kt�ry pokrywa koszty odszkodowaD
wej i Wschodniej. Szczeg�lnie istotne znaczenie ma zleconych przez Ministerstwo Ropy Naftowej i Energii. oczywi[
cie potencjaB
do wydobycia gazu B
upkowego w Chinach i Indiach, z�uwagi na ich szybko rosn
ce Z�kolei Alaska Permanent Fund, utworzony latach 70., zapotrzebowanie na energi
oraz skal
wykorzysta- gwarantuje, |
e przynajmniej jedna czwarta wszyst- nia w
gla w elektroenergetyce. W trakcie wizyty pre- kich dochod�w z�ropy naftowej otrzymanych przez zydenta Obamy w Chinach w listopadzie 2008 roku paD
stwo b
dzie inwestowana w imieniu obywate- zainicjowana zostaB
a wsp�lna chiD
sko-amerykaD
ska li. APf wypB
aca corocznie dywidend
kwalifiku- inicjatywa w tym obszarze, the US-China Shale Gas j
cym si
do tego rezydentom. Jest to klasycz- Initiative. W tym samym czasie uruchomiono wsp�ln
nie amerykaD
skie rozwi
zanie  oparte na kon- pB
aszczyzn
wsp�B
pracy z�Indiami w ramach amery- cepcji indywidualnej wB
asno[
ci i maj
ce stymu- kaD
sko-indyjskiego partnerstwa w obszarze zielonej lowa
popyt i konsumpcj
. Norwegia tymczasem energii. Polska przyj
B
a zaproszenie do udziaB
u w Glo- postrzega od pocz
tku dochody z�ropy naftowej jako balnej inicjatywie dotycz
cej gazu B
upkowego, zaini- maj
ce charakter tymczasowy i b
d
ce przedmiotem cjowanej przez Stany Zjednoczone. Wymiar mi
dzy- wsp�lnej wB
asno[
ci. Zamiast stymulowania aktualnej narodowy projektu wydobycia gazu B
upkowego ma konsumpcji, Norwegia postanowiB
a zabezpieczy
si
znaczenie, poniewa|
Polska ma szans
by
jed- przed turbulencjami ze strony globalnej gospodarki nym z�pierwszych paD
stw poza stanami zjed- i stworzy
poduszk
bezpieczeD
stwa na okres po wy- noczonymi rozpoczynaj
cych eksploatacj
gazu czerpaniu zasob�w surowcowych. niekonwencjonalnego, co stwarza istotne pole do zwi
kszenia obecno[
ci polskich firm na gB
�wnych Norweski fundusz jest konserwatywnie zarz
dzany. Ma [
wiatowych rynkach. w swojej dyspozycji wi
cej obligacji ni|
akcji, a inwestycje s
r�wno dzielone mi
dzy Europ
i reszt
[
wiata. Z�uwa- gi na ostro|
no[
ciowy charakter profilu inwestycyjnego, Warszawa, wrzesieD
2010 fundusz nie zacz
B
inwestowa
w akcje do 1998 roku, tym samym nie wykorzystuj
c mo|
liwo[
ci wynikaj
cych z�hossy na rynku. Norweska gospodarka jest w znacz
- cym stopniu zale|
na od ropy naftowej. PrzemysB
nafto- wy stanowi 17 procent PKB oraz 45 procent eksportu. W gospodarce o wysokich podatkach fundusz funk- cjonuje jako substytut narodowych oszcz
dno[
ci. 11. Rekomendacja: demosEUROPA Polski rz
d powinien urealni
stosowan
ska- Centrum Strategii Europejskiej l
opB
at eksploatacyjnych i oprze
je na warto- [
ci sprzeda|
y, a nie produkcji surowca. [
rod- 00-442 Warszawa ki z�eksploatacji zB
�|
gazowych powinny by
lokowane w specjalnie utworzonym funduszu [e-mail] www.demoseuropa.eu kapitaB
owym, prowadz
cym dziaB
alno[

inwe- stycyjn
, z�przeznaczeniem na cele wpisuj
ce tel. [phone] si
w strategi
modernizacji kraju. fax [phone]