2045

-» Czynności odpłatne i nieodpłatne (pod tytułem darmym)

Czynności odpłatne polegają na tym, że na ich podstawie obie strony uzyskują wzajemne korzyści majątkowe, np. w kupnie-sprzedaży kupujący dostaje towar, a sprzedający pieniądze.

Czynności nieodpłatne (pod tytułem darmym) zachodzi, gdy tylko jedna strona odnosi korzyści majątkowe, np. commodatum, darowizna, depositum, mutuum, mandatum, negotiorum gestio.

W prawie rzymskim nie było specjalnej czynności prawnej do dokonywania darowizn. Można było dokonać ich za pomocą mancypacji lub tradycji. Prawo jednak niechętnie traktowało darowizny, starając się je ograniczać. W 204 r p.n.e. uchwalono lex Cincia (zakazująca darowizn ponad jakąś wartość na rzecz osób spoza rodziny). Była to jednak lex imperfecta. Darowizny między małżonkami były zakazane.

-» Czynności przyczynowe (kauzalne) i czynności abstrakcyjne (oderwane)

Czynności przyczynowe (kauzalne) - ważność tych czynności uzależniona była od przyczyny ich dokonania (causa), czyli celu gospodarczego, chronionego przez prawo, nie zaś motywu, którym kierowały się strony.

Typową czynnością kauzalną była traditio - przeniesienie własności na skutek nieformalnego wydania rzeczy następowało tylko wtedy, kiedy istniała iusta causa traditionis. Causa musiała być również zgodna z prawem.

Czynności abstrakcyjne (oderwane) - ważne są niezależnie od istnienia causa, czyli są „oderwane" od przyczyny ich zawarcia. Do czynności tych zaliczamy czynności formalne. Ich zaskarżalność zależała tylko od dochowania odpowiedniej formy.

Typową czynnością abstrakcyjną była stipulatio. ponieważ samo wypowiedzenie określonych słów powodowało, w razie niewykonania przyrzeczenia, możność wytoczenia skargi.

Causa donandi - chęć obdarowania kogoś;

Causa obligandl vel acguirendi - chęć nabycia prawa lub korzyści majątkowych;

Causa solvendl - chęć umorzenia istniejącego długu.

Póki causa nie była wyeksponowana w stipulatio. traktowano stipulatio jako czynność abstrakcyjną. Abstrakcyjność stipulatio niosła ze sobą niebezpieczeństwo nadużyć ze strony wierzyciela. Dłużnikowi mógł przyjść z pomocą pretor udzielając exceptio doli. Dopiero na przełomie ll/lll w n.e. konstytucje cesarskie wprowadziły exceptio non numerantae pecuniae (zarzut niewypłaconych pieniędzy). Był to środek obrony dogodniejszy dla dłużnika, gdyż przenoszono ciężar dowodu na wierzyciela. Ekscepcje te podważały abstrakcyjny charakter stypulacji.

-»Czynności fiducjarne

Czynności fiducjarne (powiernicze) oparte na fides odgrywały w prawie rzymskim dużą rolę. Polegały na tym, że strony przenosząc za pomocą mancipatio lub in iure cessio własność rzeczy, prawo lub władztwo nad osobą dodawały do tej czynności zastrzeżenie (nuncupatio. pactum fiduciae), iż nabywca zachowa się w określony sposób w stosunku do nabytej rzeczy, prawa lub osoby. Już ustawa XII tablic nakazywała, aby oświadczenie złożone podczas mancypacji obowiązywało strony. Pretor udzielał skargę o podwójną wartość rzeczy, jeśli nabywca nie zachował się zgodnie z przyjętym obowiązkiem (actio fiduciae)

•    fiducia cum creditore contracta - poprzedniczka zastawu

•    fiducia cum amico contracta - poprzedniczka depozytu i komodatu

•    mancipatio familiae - zmierzała do osiągnięcia skutków testamentu

•    coempdo fiduciae causa - służyła kobiecie do zmiany niewygodnego tutora

•    fiducjarna mancypacja osób alieni iuris była wykorzystywana przy dokonywaniu adoptio i emancipatio.

ELEMENTY CZYNNOŚCI PRAWNEJ

Essentialia negotii - istotna treści danej czynności prawne, która powodowała, że zaliczano daną czynność do tego. a nie innego typu, np. przy kontrakcie kupna-sprzedaży trzeba