26478

Oświata na ziemiach Polskich w okresie okupacji (1939-1945)

Dla losów polskiej kultury oraz oświaty duże znaczenie miało niemieckie postanowienie o zwalczaniu przywódców elit narodu polskiego. Zaraz po wkroczeniu armii niemieckiej, nauczyciele w zachodnich województwach byli aresztowani i mordowani. Dalsze aresztowania nauczycieli na ziemiach wcielonych do rzeszy nastąpiły we wrześniu i październiku 39/40. Aresztowanych rostrzeliwano lub kierowano do obozów zagłady. Ogółem w czasie okupacji zginęło około 17 tysięcy nauczycieli. Z ziem wcielonych do rzeszy przeżyli głównie nauczyciele zmobilizowani do armii i wzięci do niemieckiej niewoli. Zginęli nauczyciele, oficerowie armii polskiej, którzy znaleźli się w radzieckich obozach niemieckich.

Brak nauczycieli utrudniał zorganizowanie tajnej oświaty na ziemiach wcielonych do rzeszy.

Wszystkie polskie szkoły zostały zamknięte. Tylko w Poznaniu, Łodzi i w zachodnich powiatach Małopolski włączonych do Śląska, zostało kilka polskich szkół. Polskie dzieci w Okręgach Gdańsk-Prusy Zachodnie i Śląsk nawet po przejęciu przez rodziców III lub IV grupy niemieckiej narodowości, chpdziły do niemieckich szkół, lecz uczyły się oddzielnie od niemieckich dzieci. Ich wykształcenie ograniczano do umiejętności czytania, pisania po niemiecku oraz rachunków w zakresie czterech działań i tabliczki mnożenia.

Na terenie Generalnej Guberni władze niemieckie zakazały we wrześniu 1939 otwarcia szkół wyższych i zakładów kształcących nauczycieli. Tylko Państwowe Liceum Pedagogiczne w Siedlcach działało do końca szkolnego roku 39/40. Szkoły podstawowe i średnie z pomocą nauczycieli i rodziców były otwierane. Jednak na początku listopada 39 władze niemieckie zmieniły stosunek do polskiej oświaty. Zapoczątkowało je aresztowanie 6 listopada 39., 184 profesorów i pracowników UJ i Akademii Górniczej w Krakowie i wywiezienie och do obozów. 9 listopada dokonano aresztowań wśród nauczycieli Krakowa, Lublina i innych miast. Jednocześnie wraz z aresztowaniami zamykano polskie szkoły średnie. Pozostały tylko niżesz szkoły zawodowe. Szkoły podstawowe, mimo różnych zarządzeń władz niemieckich ograniczających nauczanie historii, geografii, literatury polskiej prawie przez cały rok szkolny 39/40 uczyły według polskich programów nauczania. W kolejnych latach sytuacja uległa pogorszeniu. Nadal aresztowano nauczycieli, 43 r. zamknięto prywatne polskie szkoły podstawowe. Wiele budynków szkolnych zostało zajętych dla potrzeb niemieckiej armii. Nauczycieli zmuszano do pracy administracyjnej przy spisach ludności, kolczykowaniu bydła, świń, fizycznej pracy przy żniwach, zbiorze ziemniaków itp. W wyniku tych działań zmniejszyła się liczba dzieci w szkołach. Formalnie władze niemieckie nie zmieniały organizacji szkół, ale faktycznie mocno ograniczyły liczbę szkół 6 i 7 klasowych, obniżyły poziom szkół 4 klasowych. Zakazano używania polskich podręczników, map i innych pomocy naukowych. Języka polskiego nakazywano uczyć poprzez czytanie czasopisma „Ster", wydawanego dla dzieci szkolnych. Mimo tych ograniczeń dzieci polskie w GG mogły nauczyć się czytania i pisania po polsku oraz innych przedmiotów.

Władze niemieckie pozwoliły na funkcjonowanie szkolnictwa, zawodowego, pracowników dla przemysłu, rzemiosła, handlu, rolnictwa. Przygotowania do wojny z ZSRR wymagały wykwalifikowanych pracowników. Powstała organizacja i 3 rodzaje szkół zawodowych: