2787

konserwatywne myślenie, rygoryzm, silna identyfikacja z własną grupą, połączona z niechęcią do innych, postrzeganie stosunków społecznych w kategoriach podporządkowania, dominacji, hierarchii. Rygoryzm i autorytaryzm jest szczególnie skorelowany z wykształceniem, częstszy i silniejszy jest wśród mieszkańców wsi niż miast. Autorytaryzmowi sprzyjają: relatywnie niski poziom struktur poznawczych (ogólnie niski zasób wiedzy), słaba umiejętność postrzegania zjawisk w ich wzajemnych uwarunkowaniach i prowadzenia bardziej złożonej analizy, trudności w operowaniu abstrakcyjnymi pojęciami, niski poziom wykształcenia, wykonywanie pracy fizycznej i rutynowej, izolacja, mały zasięg kontaktów i doświadczeń społecznych. Autorytaryzm wzmaga silne poczucie lęku i zagrożenia. Tolerancja to zgoda na obecność i wyrażanie poglądów z którymi się nie zgadzamy, aprobata różnorodności tam, gdzie nie powoduje ona oczywistych szkód. Postawa tolerancji przeciwna jest zakazom wyrażania odmiennych opinii, potępianiu odmiennych poglądów i wyznań religijnych czy pozbawianiu innych możliwości decydowania o własnych sprawach.

III

Kultura

Kultura to złożona całość obejmująca wiedzę, wierzenia, sztukę, moralność, prawa, obyczaje oraz inne umiejętności nabywane przez człowieka jako członka społeczeństwa, a także umiejętności wytwarzania i gospodarowania, mowa i pismo. Mianem kultury obejmujemy zjawiska, które są wytworem aktywności ludzkiej (np. wiedza, zwyczaje, religie) i podlegają obiektywizacji tzn. są wspólne wielu ludziom, mogą być przekazywane innym i istnieją jako zjawiska ponadjednostkowe, niezależne od woli i subiektywnych wyobrażeń jednostek. Często wyróżnia się kulturę materialną, duchową i społeczną. Kultura materialna to umiejętności wytwarzania przedmiotów użytkowych, pozyskiwania żywności, czasami włącza się także przedmioty, które powstały dzięki tym umiejętnościom. Kultura duchowa obejmuje wytwory nie mające użytkowego charakteru, są to religia, sztuka, wyobrażenia o świecie, mitologia i filozofia. Kultura społeczna obejmuje normy i wzory postępowania, prawa, zwyczaje i różnorodne zasady regulujące stosunki między ludźmi. Podstawowymi elementami kultury są wartości, normy i symbole. Wartości to sfera kultury, która zawiera oceny, kryteria i wyobrażenia o tym, co słuszne, odpowiednie. Są to ustalone w społeczności cele i standardy. Normy są konkretnymi wskazówkami i wzorami określającymi postępowanie właściwe i niewłaściwe. Normy określają np. zasady zawierania małżeństw, pracy itp., a także precyzują co i w jaki sposób jeść i jak się ubierać. Pewne normy mają charakter zwyczajów, inne zasad moralnych, jeszcze inne norm prawnych. Symbole to obiekty, które mają pewne ustalone znaczenie, niosą pewną ustaloną treść zrozumiałą dla innych. Symbolami są też przedmioty, którym nadaje się szczególne znaczenie: godła, flagi. Wartościowanie, normowanie oraz symbolizacja tworzą trzy podstawowe przenikające się komponenty kultury. Ustalono zestaw ogólniejszych elementów kultury, które występują powszechnie, chociaż w zróżnicowanych postaciach np.: sporty atletyczne, sztuka przyrządzania potraw, taniec, tłumaczenie snów, małżeństwo i rodzina, świętowanie, ubiór, zakazy dietetyczne, praktyki religijne, ceremonie pogrzebowe, gry, dawanie darów, zakazy kazirodztwa, muzyka, mity, liczenie, imiona, ograniczenia seksualne, czynności iiigieniczne, sądownictwo. Istnieje zbieżność między typem osobowości i kultury. Etnoccntryzm to skłonność do negatywnego oceniania innych kultur z perspektywy własnej grupy kulturowej. Postacią etnocentryzmu jest skłonność do postrzegania własnej kultury jako wyższej, lepszej. Ujawnia się także niechęć do innych kultur. Europocentryzm to skłonność do postrzegania społeczeństwa i historii z europejskiej perspektywy. Relatywizm kulturowy - metodologiczny postulat, by nie oceniać kultur za pomocą kryteriów pochodzących z innych kultur, ale ukazać je w ich odrębności. Wyraża on dążenie, by oceny moralne i etnocentryzm nie uniemożliwiały prowadzenia rzetelnych badań, łlomogcniczność kulturowa - jednolitość kulturowa. Zróżnicowanie pod względem wykształcenia, zamożności i wykonywanych zawodów wiąże się ze znacznymi odrębnościami kulturowymi pod płytką warstwą powszechnie uznawanych norm i wartości. Tworzą się środowiska i zbiorowości wyróżniające się znaczną odrębnością kulturową. Do takich różnic odnosi się pojęcie podkultury (subkultury). Dla