33878

przez regulowanie stopy redyskonta, operacje otwartego rynku i rezerwy obowiązkowe. W XIX w. ścierały się poglądy zwolenników uzależnienia rozmiarów emisji od zasobników kruszcu i zwolenników dostosowywania jej rozmiarów do potrzeb gospodarki. Związek między rozmiarami emisji a zasobami kruszców został ostatecznie zerwany podczas wielkiego kryzysu gospodarczego w latach 1929-33; od tej pory rozmiary emisji są podporządkowane potrzebom gospodarczym. Ważnym czynnikiem stabilności walutowej jest taka niezależność banku emisyjnego od rządu aby ten ostatni nie miał możliwości pokrywania deficytu budżetowego przyrostem emisji pieniądza.

Bilon [franc.], pieniądz zdawkowy, metalowe znaki pieniężne przeznaczone do obsługi drobnych płatności, emitowane zazwyczaj przez skarb państwa zgodnie z zasadą, że wartość nominalna znacznie przewyższa wartość substancji; bilon bito dawniej z miedzi, współcześnie do tego celu używa się najczęściej stali i aluminium.

Tezauryzacja [łac. gr.], ekon. gromadzenie i przechowywanie pieniędzy oraz kruszców poza instytucjami depozytowo-oszczędnościowymi; tezauryzacja była powszechną formą gromadzenia oszczędności w gospodarkach przed kapitalistycznych, w których nie rozwinął się system bankowy; w gospodarkach towarowo-pieniężnych z rozwiniętym systemem bankowym występowanie tezauryzacji jest świadectwem braku zaufania do pewności lokat; tezauryzacja nasila się w okresach kryzysów gospodarczych, przyspieszonej inflacji, wojny; zmniejszenie ilości pieniądza w obiegu i depozytów bankowych ogranicza konsumpcję, podaż kredytów i powoduje spowolnienie gospodarczej aktywności.

Historia pieniądza

Pieniądz wyłonił się spośród wielu towarów jako towar szczególny, ułatwiający wymianę; najczęściej były to skóry, futra, kawałki tkanin lub metalu (również współcześnie w warunkach dużej destabilizacji stosunków pieniężnych, np. podczas hiperinflacji, pewne towary, najczęściej tytoń, spirytus lub złoto, pełnią funkcję pieniądza); tego typu surogaty p. są niekiedy określane mianem płacideł. W połowie III tysiąclecia p.n.e. w starożytnym Egipcie zaczęto używać pieniądza w formie metalowych sztabek, w razie potrzeby ciętych na mniejsze części; wkrótce pieniądz w podobnej postaci pojawił się w Chinach; najstarsze okrągłe monety są znane z Sardes w Libii (Azja Mniejsza) z ok. 650 p.n.e. Starożytne systemy monetarne były oparte na złocie, srebrze i miedzi, a wartość monet była równa wartości zawartego w nich metalu. Zmiany wzajemnych relacji cen tych metali oraz "psucie monety" przez władców powodowały stopniową deprecjację pieniądza. Po upadku Rzymu nastąpił w Europie okres chaosu pieniężnego, któremu kres położyła reforma Karola Wielkiego (ok. 800), wprowadzająca system waluty srebrnej, tzw. system denarowy (1 funt = 20 solidów = 240 denarów). Stopniowe "psucie monety" przez władców doprowadziło do powstania tzn. brakteatów, czyli monet tak cienkich, że wybicie wzoru było możliwe tylko po jednej stronie.

Na przełomie XII i XIII w. doszło do reformy groszowej, która polegała na wprowadzeniu "grubej", solidnej monety srebrnej (w Polsce grosze czeskie lub praskie ok. 1300). W drugiej połowie XIII w. pojawiły się monety złote (1252 - floren we Florencji, 1284 - dukat w Wenecji), co doprowadziło do powstania systemu bimetalicznego, opartego równocześnie na złocie i srebrze (w Polsce wprowadzony dopiero w 1528). W XVI w. napływ srebra do Europy z Ameryki spowodował deprecjację srebra w stosunki do złota. Złoty polski pojawił się jako jednostka rozrachunkowa (równowartość 30 gr) w połowie XV w., a jako realna moneta w 1564.

Powstanie banków publicznych u progu czasów nowożytnych przyniosło rozwój pieniądza rozrachunkowego. W XVII w. powstały pierwsze banki emisyjne (Sveriges Riksbank 1668, Bank of England 1694) i pojawiły się w Europie pieniądze papierowe; wcześniej, już w IX w. pieniądz papierowy był znany w Chinach.. W drugiej połowie XVIII w. oraz w okresie wojen napoleońskich dość powszechnie finansowano wojny niewymienialnym na kruszec pieniądzem papierowym; pierwszej polskiej emisji p. papierowego dokonano w 1794.

W XIX w. niektóre państwa (np. Wlk. Brytania) zdecydowały się na system waluty złotej (Gold Standart), inne (USA oraz państwa zrzeszone w Lac. Unii Monetarnej) - na