34471

Rys. 1. Mimo śród kręgu poziocgo i pionowego

Rys. 2. Wpływ mimośrodu kręgu Hz łub

kręgu V na pomiar kierunku

Oznaczenia: J-J - oś pionowa instrumentu,

0-0 - oś obrotu lunety, C-C - oś calowa,

Hz - kraj poziomy, Si - ślad osi J-J w płaszczyźnie kręgu Hz, Sm - środek geo-metryczny kręgu Hz,

Cm - liniowe wartość mimośrodu kręgu Hz,

V - krąg pionowy, S₂ - ślad osi 0-0 v płaszczyźnie kręgu V, S_v -środek geometryczny kręgu V, ty - liniowa wartość mimośrodu kręgu V

Oznaczenia: S - ślad osi J-J lub osi 0-0 w płaszczyźnie kręgu Hz łub V, Sm • środek geometryczny kręgu Hz, S» - środek geometryczny kręgu V, e - liniowa wartość mimośrodu kręgu, p - kątowy wpływ mimośrodu,

R - promień kręgu, M, N - ślady urządzenia odczytowego czyli punkty przebicia kręgu, gdy występuje mimośród. O,. 0₂ - odczyty bezbłędne przy e=0.

Oj, O4. - odczyty obarczone wpływem mimośrodu kręgu

Analizując rysunek 2 można zauważyć, że wpływ błędu mimośrodu na pomiar kierunku w przypadku jedno- i dwumiejscowego systemu odczytowego.

Niech punkt M oznacza ślad jednomiejscowego systemu odczytowego (na przykład mikroskop skalowy), w którym promień przebija kręg. Gdyby środek kręgu, czyli punkt Su* pokrywał się z punktem S, mimośród e równałby się zeru i odczyt Oi byłby bezbłędny. W przypadku istnienia mimośrodu promień przebija kręg w punkcie M, dając odczyt Oi obarczony wartością cp, czyli 0| -cp. Analogicznie dzieje się, gdy jednomiejscowy system jest umieszczony w punkcie N, wówczas odczyt błędny 04 = 02 + cp. Łatwo zauważyć, że pomiar kierunku, realizowany w dwóch położeniach lunety, jest wartością średnia błędnych kierunków, czyli

O t 1(0, 6 O,) t i[(o, H łf 6 (O, H il] t i(0, 6 O,)    (1)

i jest wolny od wpływu błędu mimośrodu.

W przypadku dwumiejscowego systemu odczytowego punkty M i N oznaczają dwa diametralne odczyty tego samego kierunku. W przypadku istnienia mimośrodu odczyty Oj. 0₄ są obarczone wpływem mimośrodu cp, a ich uśrednianie według zależności (1) pozwala uzyskać bezbłędny odczyt. Wpływ błędu mimośrodu na odczyt w jednomiejscowym systemie odczytowym jest eliminowany przez pomiar w dwu położeniach lunety, zaś w systemie dwumiejscowym przez uśrednienie dwu diametralnych miejsc na kręgu co wynika z zasady tego systemu. W przypadku prowadzenia pomiarów tachymctrycznych instrumentem z jednomiejscowym systemem odczytowym w jednym położeniu lunety, błąd ten powinien być wykryty, określony i usunięty (w laboratorium).