36241

Rola arian w kulturze polskiej

-    1557 - rozpoczęcie działalności wydawniczej w Pińczowie; potem powstają drukarnie w Lusławicach, w Nieświeżu, w Łosku;

- w Nieświeżu zaczyna ukazywać się nowy przekład Biblii zwanej nieświeską, tłumaczonej przez Szymona Budnego. Szymon Budny, jako gorliwy wyznawca antytrynitaiyzmu, był przeciwny Biblii Brzeskiej, wydanej w 1563 przez polskich kalwinistów. Uważał, że przeinaczono w niej określenia, dotyczące Jezusa (który wg Budnego był tylko doskonałym człowiekiem, a nie Bogiem). Z tego powodu Budny rozpoczął "poprawianie" tekstu Biblii Brzeskiej, ale wkrótce porzucił ten plan i rozpoczął własne tłumaczenie hebrajskiego i greckiego oryginalnego tekstu Biblii i apokryfów. Jego wersja okazała się językowo znacznie słabsza od Biblii Brzeskiej, ponieważ Budny wprowadzał liczne hebraizmy i neologizmy. Dodatkowo zarzucano mu sympatie do judaizmu oraz fałszowanie tekstu (ponieważ usuwał wszystkie odniesienia do boskości Jezusa, uważając je za późniejszy dodatek). To sprawiło, że Biblia Nieświeską znajdowała czytelników prawie wyłącznie wśród braci polskich. Budny wyrzekł się autorstwa tego dzieła z powodu zmian, jakie bez jego wiedzy wprowadzili wydawcy do tekstu.

Ponownie wydał przekład NT pod swoim nazwiskiem w Łosku w 1574. Większość egzemplarzy Biblii Nieświeskiej zaginęła w okresie kontrreformacji.

-    uzupełnieniem pracy Budnego było tłumaczenie na język polski NT w 1577 przez Marcina Czechowica również na użytek braci polskich;

najtrwalszym ośrodkiem wydawniczym arian była drukarnia w Rakowie, kierowana przez Aleksego Rodeckiego; wobec wrogiego stosunku katolików jak i innowierców, Rodecki musiał uciekać się do wydań anonimowych, fałszywych wskazówek bibliograficznych itp.;

-    pierwszym wystąpieniem polskiego antytrynitaiyzmu była książka Grzegorza Pawła z Brzezin Tabula de Trinitate, wydana w 1562 roku w Pińczowie, publicznie spalona, do dzisiaj nie zachował się żaden egzemplarz; reprezentował pogląd trydeistyczne, tj. uznawał istnienie trzech odrębnych osób w Trójcy, przy czym Syna i Ducha sytuował niżej w hierarchii Boskiej;

-    w związku z nasilającymi się konfliktami między arianami a katolikami i innymi innowiercami, Zygmunt August, skłonny do pertraktacji bardziej niż do walki, zachęcił Andrzeja Frytza Modrzewskiego do wystąpienia pojednawczego, które by usunęło różnice zdań w kwestii Trójcy Świętej;

-    Frycz nie był arianinem, sympatyzował z ich społecznymi hasłami, ale nie akceptował doktryny antytrynitarskiej, a przede wszystkim anarchistycznych koncepcji; napisał cztery rozprawy; 1) O trzech osobach, a jednej istocie Boga; 2) O konieczności zwołania narady dla zażegnania sporów religijnych; 3) De Iesu Christo..., której fragment poświecony był sprawie chrztu niemowląt; 4) O Homouzji (homouzja = współistotność w Trójcy Świętej) i związanych z nią kwestiach; Frycz rozprawy te nazwał Sylwami, ukazały się dopiero w osiemnaście lat po jego śmierci w drukami ariańskiej w Rakowie (w 1590); postrzega w nich religię na sposób erazmiański, jako sztukę pobożności; ważniejsze jest to, co Chrystus dla nas uczynił, niż to, kim był.