29028

1.    Okres cesarstwa w Rzymie obejmuje lata od 27 r. p.n.e. do 476 r., to jest do upadku państwa rzymskiego na zachodzie Europy. Przedziela go rok 284, co pozwala wyróżnić czasy tzw pryncypatu i następnie dominatu

2.    Pryncypat bardziej szanował tradycje republikańskie, lecz istota cesarstwa (silna władza Jedynowładcy) była w obu okresach ta sama.

3.    Władca, jako princeps i teź jako dominus, była traktowany i uwa2ał się za najwyższy organ państwa należącego do narodu rzymskiego. Cesarze musieli więc pielęgnować tradycję wolności obywateli i chroniącego ich prawa - stąd brak regulacji sukcesji, taka konstrukcja władzy cesarskiej i prawa senatu do proklamacji cesarza i pośmiertnej oceny jego działalności publicznej. Wybór cesarza zale2ał przede wszystkim od armii (ściślej -gwardii pretoriańskiej), elekcję zatwierdzał formalnie senat W początkach dominatu Dioklecjan wprowadził praktykę, wg której państwem jeszcze niepodzielonym rządziło 2 Augustów, mających do pomocy po 1 cezarze. Tetrarchia nie utrzymała się jednak zbyt długo - za Konstantyna W. wróciło jedynowładztwo

Odkąd senat zwrócił rządy Oktawianowi w 27 r. p.n.e., mógł on budować monarchię niejako dyktator, lecz pierwszy obywatel Gromadził on uprawnienia, niegdyś nale2ącedo ró2nych urzędników. Tytulatura cesarza zawierała tytuły o charakterze zaszczytnym (m.in. princeps senatus, fifius divi Julii, Augustus), dawały mu one nieodpowiedzialność, pierwszeństwo w senacie, władzę nad wojskiem i obywatelami. Istotne znaczenie miały urzędy, jakie skumulował w swoim ręku - consul, proconsul, tribuntiae potestatts, censor perpetuus, pontifex maximus. W początkowej fazie pryncypatu odnawiano cezarowi urzędy i przyznawano corocznie zmieniających się kolegów figurantów dla zachowania pozorów republikańskich (tu mo2na by coś o 'komedii republiki').

Dominat przyniósł tytuł dominus (pan, bóg), co wiązało się z chęcią wprowadzenia obowiązującego kultu boskiego cesarza. Na dwór cesarski wprowadzono ceremoniał wschodni, cesarz przywdział diadem.

Władza cesarska jednak w obu okresach pozostawała absolutna, zarówno w zakresie egzekutywy, jak i legislatywy (edykty, dekrety, reskrypty, mandaty, leges edictales za dominatu itd.) oraz jurysdykcji.

4.    W okresie pryncypatu władza cesarska znajdowała Jednak skrępowanie w dalszym funkcjonowaniu niektórych urządzeń republiki, szczególnie urzędów (np. pretura) oraz zwłaszcza senatu reprezentującego najbogatszych rzymian. Zachował on początkowo funkcje ustawodawcze, administracyjne i sądowe (system diarchii senatu i princepsa), choć liczyła się w nim głównie rola cesarza, jako pierwszego senatora. Cesarz zwoływał senat, który pełnił funkcje jego rady.

W okresie dominatu senat został zredukowany do rady miasta Rzymu. Doradczym organem zbiorowym przy boku cesarza był Święty Konsystsrz, który składał się z najwyższych urzędników zarządzających poszczególnymi resortami; miał skład fachowy

5.    Zarzad centralny państwa okresu pryncypatu wykazywał pewne podobieństwa z okresem dawniejszym.

Ogromna władza cesarza była rozdzielona urzędnikom jako mandatariuszom, którzy sprawowali ją w imieniu cesarza. Nie uruchomiono jednak aparatu centralnego z władzą rozciągającą się na prowincje. W stolicy działali prefekci, tylko praefectus Aegyptii miał pozarzymskie kompetencje. Urzędnicy ci nie mieli własnego zakresu władzy, lecz wykonywali przydzieloną im prerogatywę cesarską.

Dominat oparł zarząd centralny państwa na fachowcach, biurokratyzmie i centralizmie. Na czele działów zarządu państwa postawiono ministrów z tytułami komesów, wchodzących w skład Świętego Konsystorza. Taki rząd, przy istnieniu hierarchicznej administracji terenowej, zespalał ogromne imperium. Dioklecjan podzielił urzędy na centralne i terytorialne.

6.    Zarzad terytorialny- Oktawian przeprowadził podział prowincji na cesarskie (pograniczne, niespokojne) I senackie (spacyfikowane). Wysyłał do swoich prowincji mandatariuszy z tytułami legatów (prow. większe) czy prokuratorów (prow. mniejsze - tworzyła się hierarchia).

Dioklecjan i Konstantyn Wielki zorganizowali administrację zgodnie z zasadami hierarchii i centralizmu. Na czele chritas stali duovirl i funkcjonował samorząd, prowincjami rządzili urzędnicy zwani prezesami lub sędziami, diecezje oddano wikariuszom, a prefektury (4 terytorialne, 2 miejskie - Rzym i Konstantynopol) prefektom, podlegającym bezpośrednio cesarzowi. Urzędnicy terenowi posiadali władzę administracyjną i sądową, wojsko miało osobnych dowódców. W sprawach sądowych obywatele mogli apelować od najniższej do najwyższej instancji, jaką był cesarz.