443

1. Informacje ogólne

Przepisy art. 359-360 KSH, poruszające problematykę umorzenia akcji, stanowią znacznie rozbudowane odpowiedniki art. 363-364 KH. Kodeks spółek handlowych rozwiązuje kilka problemów, które były przedmiotem sporów w doktrynie i judykaturze na gruncie uregulowań KH oraz uwzględnia surowe wymogi Unii Europejskiej wyrażone w Drugiej Dyrektywie.

Umorzenie akcji może służyć takim celom, jak dostosowanie wartości kapitału zakładowego do zmniejszonej wartości majątku spółki spowodowanej stratą bilansową, na którą nie ma pokrycia w kapitałach rezerwowych, zapobieżenie przejścia akcji w ręce niepożądanych osób lub dla wykluczenia akcjonariusza, który narusza interes spółki albo znajduje się w sytuacji uznawanej za niekorzystną dla interesów spółki bądź jej akcjonariuszy (np. w razie upadłości akcjonariusza).

Umorzenie wywołuje podobne skutki ekonomiczne i prawne, jak nabycie akcji własnych przez spółkę. Jednakże nabycie „własnych" akcji przez spółkę akcyjną nie unicestwia praw udziałowych, które mogą być następnie albo umorzone albo przeniesione na inną osobę. Ponadto dywidenda, która przypadałaby akcjom własnym spółki pozostaje w dyspozycji spółki, co służy interesom pozostałych akcjonariuszy.

Stosownie z art. 304 §2 pkt 3 oraz art. 359 KSH, akcja może być umorzona jedynie wtedy, gdy statut przewiduje taką możliwość. Jeśli statut zawiera jedynie postanowienia dopuszczające umorzenie, spółka może przeprowadzić tylko umorzenie dobrowolne. Zaleca się jednak zamieszczenie w statucie szerszej regulacji określającej warunki i sposób umorzenia akcji.

W przypadku umorzenia przymusowego i automatycznego, statut powinien określać przesłanki i tryb unicestwienia praw udziałowych. Przesłanki oznaczają okoliczności, od których stwierdzenia uzależnione jest podjęcie uchwały o umorzeniu akcji. Przez tryb umorzenia należy rozumieć procedurę postępowania w sprawie unicestwienia praw udziałowych, który może obejmować np. porządek składania dokumentów, sposób ustalenia wynagrodzenia lub wytypowania akcji podlegających umorzeniu itp. Statut nie może pozostawić uznaniu walnego zgromadzenia, a tym bardziej zarządu, określenie przesłanek umorzenia.

Zgodnie z art. 359 §2 zd. 1 umorzenie akcji wymaga uchwały walnego zgromadzenia wyjąwszy przypadek tzw. umorzenia automatycznego.

Kodeks spółek handlowych wprowadza wymóg, aby umorzenie akcji zawsze połączone było z obniżeniem kapitału zakładowego. Nie jest obecnie dopuszczalne umorzenie akcji bez obniżenia kapitału zakładowego, nawet gdy źródłem wynagrodzenia akcjonariusza jest zysk spółki. Uchwała o obniżeniu kapitału zakładowego zapada na zgromadzeniu, na którym