8409

Wraz ze wzrostem emisji i bardziej profesjonalnym wykorzystaniem pieniądza, tego typu środki płatnicze stały się elementem ogromnego zainteresowania również nowo powstałej olbrzymiej liczby numizmatyków. Spowodowało to zainicjowanie już w owym czasie pewnych opracowań katalogowych, a także sprawiło, że podjęto się próby naukowego opisu tego zjawiska. Były one wówczas niezbyt udane, jednak pewne aspekty tych prac są do dziś bardzo aktualne. W Polsce za sprawą prof. Wiesława Lesiuka i jego książki pt Pieniądz zastępczy na Śląsku 1914-1924, posiadamy dziś pełne podstawy naukowe tego zjawiska społeczno-gospodarczego. Książka ta ukazując się po raz pierwszy na rynku księgarskim w 1969 roku zrobiła zawrotną karierę w środowisku zarówno histoiyków gospodarczych jak i numizmatyków.

Pierwszą z omawianych przeze mnie grupą bilonu zastępczego będą emisje lokalne. Marginalnie występujące w XVII i XIX wieku wystąpiły wręcz masowo w latach 1916-1923 na obszarach Cesarstwa Niemieckiego, w tym również na wchodzących w jego skład ziemiach polskich

Poza emisjami metalowymi ciekawym faktem z tego okresu są emisje z porcelany i kamionki. Wydania te mają raczej charakter kolekcjonerski niż obiegowy, jednak ślady zużycia na niektórych egzemplarzach świadczy, iż używane były one także w obiegu. Monety takie na ziemiach polskich emitowały miasta Bolesławiec, Goleniów, Kostrzyn, Syców, Wałbrzych, Zielona Góra i Ziębice. Gro z tych monet wyprodukowanych zostało w znanej manufakturze miśnieńskiej.

Wybuch I wojny światowej w znaczny sposób zachwiał obiegiem pieniądza w państwach w niej uczestniczących, szczególnie zaś na obszarze Cesarstwa Niemieckiego. Zawieszenie wymienialności waluty na złoto poderwało zaufanie do pieniądza papierowego i spowodowało zniknięcie z rynku najpierw monet złotych i srebrnych a następnie także bilonu. Stan taki spowodował paraliż handlu i uniemożliwiał dokonywanie wszelkich drobnych płatności, gdyż właśnie brak pieniądza zdawkowego był najbardziej odczuwalny w codziennym życiu. Sytuacja ta więc wymusiła na Idealnych władzach administracyjnych oraz na niektórych przedsiębiorstwach prywatnych wprowadzenie do obiegu już w pierwszych dniach wojny pieniądza zastępczego. Skupiając się na emisjach lokalnych stwierdzić trzeba, że w latach 1914-1915 pierwotnie były to bony, które doraźnie poprawiły sytuację, jednakże z czasem ponownie nastąpił wyraźny brak w obiegu pieniądza zdawkowego. Wznowiono więc emisję bonów, ale równocześnie zaczęto wydawać bardziej od nich trwały zastępczy pieniądz monetarny. Pierwsze monetarne emisje lokalne na ziemiach polskich ukazały się na początku 1916 roku Pierwotnie były to głównie emisje cynkowe, jednakże już w roku 1918 ok. 90 % emisji bitych było w żelazie. Jako, iż zarówno cynk jak i żelazo są metalami podatnymi na korozję częstokroć dla przedłużenia żywotności monet stosowano różnego rodzaju powłoki ochronne. Znanych jest również kilka emisji wybitych w aluminium oraz jedna domniemana emisja obiegowa miasta Lubina wydana na tekturze.

Poniżej zamieszczam przykłady monet tekturowych: