39552

przedmiotem naszego poznania mogą być tylko nasze subiektywne przeżycia ale inne, jak behawioryzm - twierdziły za Comte em, że przeżycia nasze właśnie nie mogą stać się przedmotem poznania, że mogą nim byc jedynie fakty obiektywne. Jedne prądy - jak psychoanaliza -przeprowadzały niczym nie ograniczony determinizm nawet w psychologii. Ale inne nawet w fizyce znajdowały doowdy indeterminizmu. Jedne były spirytualistyczne, inne materialistyczne. Jedne realistyczne, inne idealistyczne. Jedne przynosiły nieoczekiwanie odrodzenie filozofii religii, której elementy były zawarte nawet w pragmatyzmie, bergsonizmie, fenomenologii. Ale inne - nie tylko materializm ale i egzystencjalizm - łączyły sie z ruchem ateistycznym. Część nowych prądów miała charakter reakcji i opozycji przeciw tym, które panowały poprzednia Nowy pluralizm był opozycją przeciw powszechnej poprzednio tezie o jednolitości wszystkich zjawisk. Nowy dynamizm w teorii przyrody i psychologii był reakcją przeciw mecjanizmowi epoki poprzedniej. Nowy personalizm - reakcja przeciw naturalizmowi. Nowa "psychologia całości" czy Bergsonowska filozofia ciągłości - reakcją przeciw atomistycznemu, nieciągłemu pojmowaniu rzeczy i zdarzeń. Nowa teoria wolności - reakcją przeciw determinizmowi. Pragmatyzm - przeciw czysto teoretycznej postawie w filozofii. Nacisk XX wieku na instynktowe, emocjonalne, podświadome irwanrnkowanie całego życia psychicznego był reakcją przeciw wczorajszemu intelektualizmowi. Intuicjonizm -reakcją przeciw pozytywistycznemu empiryzmowi.