100859

Są to trzy wielkie kompleksy nauk, z których każdy ma znów swoje części. Więc metafizyka obok swej części ogólnej obejmowała zazwyczaj nauki o przyrodzie, duszy i Bogu, czyli kosmologię, psychologię i teologię. Nauka o poznaniu rozpadała się na dwa działy o wybitnie odrębnym charakterze: na teorię poznania, która analizuje przebieg poznania, i na krytykę poznania, która ocenia jego wyniki. W teorii wartości znów wysuwały się na pierwszy plan dwie dyscypliny: etyka w węższym słowa znaczeniu, traktująca o wartościach moralnych, i estetyka, badająca wartości estetyczne.

Ponadto do działów tych bywały przyłączane, jako im pokrewne, bądź też włączane do nich, jako ich części, niektóre inne jeszcze dyscypliny: więc z teorią poznania łączono logikę formalną i metodologię, z etyką - filozofię prawa, państwa, społeczeństwa i religii, z estetyką - filozofię sztuki. Ale działy te uprawiane były przez filozofów już bardziej sporadycznie, a i dla charakterystyki filozofa na ogół mniej są ważne niż ogólny pogląd na naturę bytu, poznania i dobra.

Filozofia nie od razu objęła cały swój zakres. Dokonała tego dopiero w klasycznym okresie filozofii greckiej. Przedtem stopniowo tylko opanowywała różne dziedziny zagadnień i rozszerzała swe agendy: najpierw uprawiała filozofię przyrody, potem wytworzyła ogólną teorię bytu, teorię poznania i działania. Zanim zaś jeszcze zakres filozofii został skompletowany, rozpoczął się już proces odwrotny: wydzielania tego, co niepotrzebnie zostało do ogólnej nauki włączone, a co mogło stanowić odrębną naukę z własną metodą i własnymi specjalistami. Już u Arystotelesa wyodrębniła się z filozofii logika, później zaś wyodrębniły się też inne dyscypliny, jak socjologia lub psychologia. Ostatnimi czasy pojawił się nawet prąd dążący do tego, by filozofię, jako stanowiącą niejednolitą naukę, lecz konglomerat nauk, rozbić całkowicie na dyscypliny specjalne; jednakże parcelacja ta nie została dotychczas dokonana, ośrodek filozofii pozostał i historyk ma przed sobą nieprzerwane pasmo jej dziejów, od greckich czasów aż do naszych dni.