103402

W trwającym 30 min lat sylnrze (443.7 - 416 Ma) ówczesny ocean Japetns skurczył się. Do Europy przyłączyła się syberyjska Azja. a kontynent afrykański zderzył się z północno-amerykańskim. Powstał w ten sposób nowy superkontynent -Laurazja. Przemieszczeniom płyt tektonicznych towarzyszyły intensywne zjawiska wulkaniczne i ruchy górotwórcze. W tym okresie wypiętrzyły się góry Norwegii i Szkocji, Ural oraz Appalachy. Z przybrzeżnych bagien wkroczyły na ląd pierwsze rośliny - psylofity, które stopniowo zaczęły się oddalać od swego pierwotnego środowiska. W morzu rozwijały się sinice, zielenice, krasnorosty i prawdopodobnie brunatnice. a także koralowce i niewielkie mszywioły. Sylurskie rafy koralowe tworzyły ponadto liliowce i gąbki. Znane już od kambru graptolity stopniowo ginęły. Dno morza stało się królestwem drapieżnych trylobitów, przede wszystkim jednak ich naturalnych wrogów i równocześiue przodków współczesnych głowonogów - ogromnych nautiloidów, osiągających 9 m dhigości. Kręgowce, przybierające kształty podobne do współczesnych ryb, różnicowały się na drapieżne, wyposażone w szerokie, silnie uzębione szczęki oraz bezzębne fałdopłetwe. które żywiły się planktonem lub martwymi szczątkami organicznymi. W sylurze pojawiły się także pierwsze ryby słodkowodne, lądowe skorupiaki i pajęczaki.

Dewon (416 - 359,2Ma) był początkowo okresem panowania lądów, po czym wielkiej transgresji morza, trwającej niemal do końca okresu, tj. do pierwszych faz orogenezy hercyriskiej i ocieplenia klimatu. Roślinność lądową przez większą część tego okresu budowały psylofity. pierwooie widłakowate i skrzypowate. Pod koniec górnego dewonu psylofity wyginęły, pojawiły się natomiast pierwotne paprocie, nowe rodzaje widłakowatych i skrzypówatych. a najprawdopodobniej także pierwsze rośliny nasienne -kordaity oraz paprocie nasienne. Na lądzie żyły także wątrobowce, a w morzach - krasnorosty i brunatiuce Dewońska fauna lądowa - to głównie stawonogi, choć pod koniec okresu pojawiły się gady tarczogłowe. W morzach szczyt rozwoju osiągnęły wówczas ryby pancerne i ostrakodermy. które pod koniec okresu wyginęły ustępując pola rybom chrzestnym, promieniopłetym. zwłaszcza zaś dwudysznym i trzonopłetwym. Nadal liczne były ramienionogi i koralowce, a wśród głowonogów wyewoluowały amonity. Kotuec dewonu - to drugie, wielkie wymieranie w dziejach Ziemi.

W karbonie (339,2 - 299 Ma) miały miejsce liczne fazy orogenezy hercyńskiej, po których wystąpiła wielka regresja morza. Ciepły klimat sprzyjał rozwojowi roślin lądowych. Pojawiły się wielkie, drzewiaste widłaki - lepidodendrony i sigillarie, zasiedlające tereny bagienne i tworzące pierwsze, bujne lasy. W ich skład wchodziły ponadto kalamity. paprocie nasieiuie i paprocie właściwe, kordaity. a także - budujące runo leśne -drobne paprocie, widłaki, skrzypy, mszaki i grzyby - workowce. Pod koniec okresu wyewoluowały pierwsze rośliny iglaste (walchia). W karbonie masowo występowały otwomice i ramienionogi. rozwinęły się goniatyty i pojawiły belemnity. Już wówczas żyły uskrzydlone owady, będące pierwszymi zwierzętami zdolnymi do lotu. rekinowate ryby. tarczogłowe płazy, a pod koniec okresu pojawiły się także kotylozaury • ssakokształtne gady żyjące w pobliżu zbiorników wodnych oraz mezozaury - gad)' słodkowodne. W karbonie powstały ogromne złoża węgla kamieimego.

Erę paleozoiczną zakończył perm (299 - 251 Ma), diarakteryzujący się silną działalnością wulkaniczną w pierwszej epoce i transgresją morza w drugiej. W związku ze zmianą klimatu, z wilgotnego na suchy, nastąpiły znaczące zmiany w składzie lądowej flory, wyraźne zwłaszcza na półkuli północnej. Wymarły kordaity. drzewiaste skrzypy i widłaki oraz większość paproci, wzrósł udział roślin iglastych, miłorzębowatych i sagowców. W południowej części lądów dominowały lasy glosopterysowe. Istotne zmiany dotyczyły także fauny, wymarły bowiem koralowce czteropromienne, trylobity i niektóre ramieniogłowe, natomiast bujny rozwój osiągnęły płazy tarczogłowe. kotylozaury i gady ssakokształtne.

W sumie jednak, koniec Paleozoiku - to okres największego wymierania w dziejach Ziemi, w czasie którego zginęło ok. 95% żyjących wówczas gatimków.

Kolejna era w dziejach Ziemi - mezozoik - należała do stosunkowo spokojnych pod względem ruchów górotwórczych, ale burzliwych, jeśli chodzi o ewolucję świata żywego. W triasie (251-199.6 Ma) początkowo zwarty superkontynent Pangea (..Wszechziemia") zaczął się stopniowo rozpadać, a równocześnie tworzyły się zaczątki Oceanu Atlantyckiego i Oceanu Indyjskiego. Przez większość tego okresu panował suchy, pustynny klimat, niekorzystny dla rozwoju roślinności lądowej, zdominowanej przez rośliny nagouasienne. która dopiero w triasie górnym osiągnęła stan zbliżony do notowanego w następnym okresie. Znaczący rozwój osiągnęły natomiast ssakokształtne gady. pojawiły się pierwsze gady tekodonty i - pod kotuec triasu - pierwsze ssaki. W morzach kwitło życie koralowców sześciopromiennych. mszy wiołów. małż. ślimaków, amonitów i ryb. U schyłku tego okresu wymarły gady tarczogłowe i kotylozaury, a na granicy triasu i jury miało miejsce kolejne, wielkie wymieranie w dziejach Ziemi, podczas którego w ciągu zaledwie 10 tys. lat zginęło 80% ..żywych stworzeń" (Ward i itr 2005).

Jura (199,6 - 145,5 Ma) przez większą część charakteryzowała się klimatem ciepłym i wilgotnym, a gorąca strefa klimatyczna miała znacznie większy zasięg niż obecnie. Dopiero pod koniec okresu zaznaczyły się dość wyraźne strefy klimatyczne, cliłodna i ciepła. W pierwszej dominowały miłorzęby i drzewa iglaste, w drugiej • sagowce i bennetyty. zwłaszcza na obszarach subtropikalnych i tropikalnych. W jurze żyły ryby i płazy, nastąpił dalszy rozwój roślinożernych ssaków, pojawiły się pierwsze ptaki, przede wszystkim jednak doszło do rozwoju ogromnych gadów, zwłaszcza plejozaurów, ichtiozaurów i mezozaurów. które zajęły msze