104833

1.    Zależności o charakterze statystycznym, dotyczące zespołu względnie trwałych właściwości psychicznych, wspólnych większości członków określonej zbiorowości bądź też występujących w niej szczególnie często. Relacje te podnoszone są bardzo często w badaniach porównawczych nad typami osobowości występującymi w różnych krajach czy w badaniach tzw. charakteru narodowego (teorie tzw. osobowości podstawowej -basie personality).

2.    Zależności odnoszące się do swoistych procesów i uwarunkowań społeczno - kulturowych osobowości ludzkiej, które określić możemy mianem historycznych doświadczeń wspólnego, zbiorowego losu. Ten typ relacji podkreślany jest zwłaszcza wtedy, gdy chcemy wyjaśnić tworzenie się mechanizmów wyraźnej identyfikacji grupowej, zwłaszcza zaś narodowej.

3.    Zależności funkcjonalne, służące bądź to do wyjaśniania procesów adaptacji i nieprzystosowania (wymiar jednostkowy i grupowy), bądź też do wyjaśnienia wpływu określonego zespołu cech osobowości na trwanie i rozwój całego systemu społecznego (badania tzw. osobowości tradycyjnej i nowoczesnej).

4.    Zależności, w których podkreśla się odpowiedni ość między treściami danej kultury (norm, obyczajów, mitów, legend, instytucji) a konfiguracją cech osobowości członków danego społeczeństwa (badania R. Benedict, M. Mead, E. Sapir).

5.    Zależności, w których relacje między jednostką a społeczeństwem rozważane są w perspektywie dynamicznej i z wyraźnym akcentem na osobowość jako podmiot działania a więc określonych zmian społecznych. W tym nurcie rozważań mieszczą się m. in. analizy ról społecznych (przywódców, bohaterów, twórców, wynalazców), analizy sytuacji (wojny, kryzysy, rewolucje), w których cechy jednostek pełniących niektóre role społeczne stają się bardzo ważne dla przebiegu zmian czy analizy cech tych osobowości, które ze względu na swą unikatowość wyprzedzają swoją epokę*. Przykładem tutaj może być klasyfikacja typów osobowości F. Znanieckiego⁴⁹, w której do czwartego typu (poprzednie to: typ człowieka dobrze wychowanego, typ człowieka pracy, typ człowieka zabawy) - ludzi - zboczeńców zalicza tych wszystkich, którzy nie ulegając wpływom społecznym i odrzucając istniejące ideały osobowości przekazywane im przez różne grupy społeczne, tworzą nowe ideały, modele i wzory zachowań o wyraźnych cechach innowacyjnych.

Kończąc ogólne rozważania dotyczące pojęcia osobowości możemy zatem powiedzieć, iż w socjologicznym ujęciu osobowość "(•••) stanowi konstrukt teoretyczny -model właściwości, funkcji i procesów psycliicznych, służący jako narzędzie rozumienia bądź -wyjaśniania i przewidywania regularności społecznych zachowań ludzi. W określeniu tym przeciwstawiamy się behawiorystycznemu utożsamianiu osobowości z regularnością zachowań człowieka, bowiem nie wszystkie powtarzające się wzory zachowań są wyrazem trwałych cech osobowości, a równocześnie poszczególne stałe dyspozycje osobowościowe mogą znajdować wyraz w różnycłi formach zachowania. Są one wszakże tylko jednym z czynników determinujących działanie obok takich jego wyznaczników jak aktualne uwarunkowania gospodarczo - polityczno - kulturowe, wymogi i możliwości stwarzane przez bezpośrednią sytuację społeczną, zmieniające się interesy, kwalifikacje i nastroje jednostek

w*.