104847

we współczesnych społeczeństwach solidarność organiczna - zdaniem E.Durkheima - zawiera wiele przesłanek do pojawienia się anemii społecznej a więc swoistego procesu dezintegracji społecznej, wywołanej zagubieniem się jednostek w świecie zbyt zróżnicowanych, czasem wewnętrznie sprzecznych wartości i norm społecznych. W pierwotnym ujęciu Durkheima anomia odnosi się zresztą do stanu względnego zaniku norm w społeczeństwie czy określonej grupie społecznej. Odnosi się więc to pojęcie przede wszystkim do właściwości kultury i struktury danego społeczeństwa nie zaś jednostek, które w ich obrębie funkcjonują.

Inna znana typologia więzi społecznej, to typologia niemieckiego socjologa i ekonomisty, przedstawiciela socjologii humanistycznej - Ferdinanda Tonniesa, który problematyce więzi społecznej poświęca większość swych prac. Samo zrozumienie istoty więzi społecznej wiąże F.Tonnies z dwoma rodzajami woli ludzkiej: woli która wypływa z głębi naszej jaźni i jest niedostępna refleksji - nazwał ją wolą organiczną i woli która jest wynikiem namysłu i wyrachowania - nazwał ją wolą arbitralną. Jak słusznie podkreśla historyk myśli socjologicznej - J.Szacki, z każdym rodzajem woli wiąże się inny typ ludzkiego działania. Wola organiczna kreuje działania pochodzące z wewnętrznej potrzeby jednostki zaś wola arbitalna działania związane z realizacją jakichś zewnętrznych celów, które jednostka chce osiągać. Stosunki społeczne kształtowane są przez obydwa rodzaje woli ale są to stosunki odmienne w swej treści. Wola organiczna powołuje do życia wspólnotę (Gemeinschaft) zaś wola arbitralna, społeczeństwo (Gesellschaft). Przedstawiając charakterystykę wspólnoty, F.Tonnies mówi o dominacji w niej więzów pokrewieństwa, braterstwa i sąsiedztwa zaś w charakterystyce społeczeństwa powołuje się na więzy umowy i wymiany dóbr materialnych oraz wyrachowania. Jak pisze J.Szacki "C...) wspólnota łączy ze sobą ludzi jako osobowość, społeczeństwo -jako role wyodrębnione ze względu na jakąś jedną funkcję; we wspólnocie czynnikiem kontroli społecznej jest zwyczaj i tradycja, w społeczeństwie - sformalizowane prawo; członkowie wspólnoty kierują się w swym postępowaniu wiarą, członkowie społeczeństwa - względem na opinię publiczną; gospodarczą podstawą wspólnoty jest własność zbiorowa, społeczeństwa -pieniądz i własność prywatna.

We wspólnocie stosunki między ludźmi oparte są też na związkach przyjaźni wynikających z podobieństwa zainteresowań i zatrudnienia. Za typowy przykład zbiorowości, w której dominuje więź wspólnotowa wielu badaczy²⁹ uznaje małą społeczność lokalną, w której występują więzy wspólnego posiadania, zależności i względnej samowystarczalności gospodarczej. Mała społeczność lokalna (gmina wiejska, małe tradycyjne miasteczko rzemieślnicze) to zbiorowość wewnętrznie jednorodna (homogeniczna), głównie pod względem podejmowanych form aktywności zawodowej, zainteresowań i poziomu wykształcenia, tradycji kulturalnych. Społeczność taka jest jednocześnie wyraźnie wyodrębniona i odgraniczona od innych społeczności lokalnych, zwłaszcza pod względem treści kultury materialnej i symbolicznej. Więzi łączące członków takiej społeczności są bardzo silne i oparte są głównie na stycznościach bezpośrednich, osobistych, piywatnych i trwałych. Więzy zaś z zewnętrznym szerszym społeczeństwem są dość luźne i posiadają małe znaczenie dla regulowania podstawowych funkcji społecznych pełnionych przez członków takiej społeczności.

Więź drugiego typu, określona mianem Yesellschaft rozpatrywana być może na przykładzie    społeczności wielkomiejskiej.    Społeczność taka    jest wyraźnie

zdepersonalizowała, zaś jednostki podlegaj ą daleko idącej indywidualizacji czyli oderwania się od unifikującego wpływu tradycyjnych instytucji społecznych, które w małych społecznościach roztaczają nad nią niesformalizowane treści kontroli społecznej. Społeczność wielkomiejska, oparta na sformalizowanych interakcjach (występujemy najczęściej w rolach publicznych:    pracownika,    interesanta, pasażera itp.) jest    wyraźnie heterogeniczna

(zróżnicowana) zarówno pod względem zajęć, zawodów jak i wykształcenia, bogactwa, tradycji, pochodzenia regionalnego, uznawanych norm i wartości tradycji kulturalnej.