108120

graficzne przedstawienie, rysunek wyobrażający konkretne przedmioty, istoty żywe, czy też sytuacje, o których chciano przekazać informację, nie miał jeszcze wartości fonetycznej.

Pismo hieroglificzne posługiwało się znakami pełniącymi różne funkcje, istniały tizy zasadnicze ich rodzaje: ideogramy. fonogramy i determinatywy. Ideogramy były to znaki wyrazowe, rysunki przedstawiające konkretne przedmioty wprost lub mające znaczenie przenośne. Mogły danym obrazem wyrażać pojęcia i czynności kojarzące się z nim, np. rysunek przedstawiający berło faraona obok znaczenia dosłownego mógł oznaczać "panowanie". Do typowych ideogramów należały np. cyfry egipskie: "jeden" zapisywano jako pionową kreskę, "dwa"- dwie kreski itd.

Ideograficzny sposób zapisu był wystarczający gdy tekst dotyczył przedmiotów konkretnych, zawodził zaś przy pojęciach abstrakcyjnych. Przy odczytywaniu pisma przyjmowano zasadę rebusu: zapisane wyrazy mogły mieć znaczenie konkretne lub oderwane. Powodowało to pewne trudności, np. znak wyobrażający jeden przedmiot mógł wyrażać różne treści, odpowiadać wyrazom o różnym brzmieniu. Doprowadziło to do wprowadzenia innego typu znaków: fonogramów, uściślających znaczenie dźwiękowe i treść zapisu. Znaki fonetyczne odpowiadały jednej, dwu lub trzem spółgłoskom.

Istotną cechą pisma hieroglificznego. podobnie jak innych semickich systemów zapisu, jest zastosowanie znaków pisma tylko dla spółgłosek. Znaczenie słów zależało od spółgłosek i kolejności w jakiej występowały, samogłoski natomiast modyfikowały znaczenie podstawowe - w piśmie nie były zaznaczane Jednym z powodów takiego postępowania był fakt. iż w wąskiej grupie ludzi znających sztukę pisania, samogłoski nie były potrzebne do zrozumienia tekstu. Język, w jakim pisano tekst był im dobrze znany, mogli więc czytać zapis wyłącznie spółgłoskowy odpowiednio uzupełniając go samogłoskami. Niestosowanie samogłosek powodowało jednak nieporozumienia w przypadku wyrazów o takim samym składzie spółgłoskowym, sprawiało, że pismo obfitowało w homoiiimy Stosowanie fonogramów i ideogramów nie wystarczało więc dla stworzenia jednoznacznego zapisu słowa. W tej sytuacji wprowadzono kolejne ulepszenie pisma.

Udoskonalenie polegało na tym, że po większości wyrazów, głównie tam gdzie mogła wystąpić dwuznaczność, stawiano znaki znaczeniowe, tzw. determinatywy (Rys. nr 6). Były to obrazki umieszczane na końcu słowa, nie mające wartości fonetycznej, wyłącznie precyzyjnie określające znaczenie wielofunkcyjnego znaku w konkretnym tekście. Wskazywały one przynależność danego wyrazu do określonej grupy słów, np. występowanie po znaku przedstawiającym jaskółkę rysunku ptaka dawało pewność, że chodzi o jaskółkę a nie o wyraz "wielki", chociaż oba miały taki sam skład spółgłoskowy. Dodatkowa rola determinatywów polegała na stanowieniu przerw między wyrazami, Egipcjanie bowiem nie oddzielali poszczególnych słów ani nie stosowali znaków przestankowych.

Dopiero połączenie trzech rodzajów znaków: ideogramów. fonogramów i determinatywów umożliwiało jednoznaczność. System ten nie był jednak prosty gdyż w wy mieniony cli gmpach łiieroglifów nie było określonego zestawu znaków pełniących tylko jedną funkcję. Jeden znak mógł występować raz w funkcji ideogramu, innym razem jako determinatyw, a jeszcze innym jako fonogram. Znak mógł też pełnić dwie funkcje jednocześnie. Rolę pełnioną przez znak w określonym wypadku można było stwierdzić jedynie na podstawie kontekstu. Zasada pisma egipskiego polegała na przedstawianiu za pomocą znaków konkretnych przedmiotów, pojęć, słów lub części słów. Święte znaki mogły więc być: ideogramami; fonogramami, czyli znakami dźwiękowymi; determinatywami - tzn. znakami znaczeniowymi.

Przełowe znaczenie w piśmie egipskim miały znaki określające pojedyncze spółgłoski. Znaki te były najmniejszą liczebnie grupą wśród znaków fonetycznych. Za ich pomocą zapisywano dźwięk dwudziestu czterech spółgłosek, ale istniały także graficzne warianty niektórych spośród tych znaków. Egiptolodzy nazwali tę grupę hieroglifów - fonogramów "alfabetem egipskim" (Rys. nr 7). Przypuszczalnie jednak starożytni Egipcjanie nie uważali tych znaków za jednospółgłoskowe lecz za dwuspółgłoskowe, gdyż mogły one wyrażać wraz    ze    spółgłoską    niezapisane    samogłoski

Mimo. że pismo hieroglificzne przetrwało od okresu Starego Państwa do czasów rzymskich zastosowanie jego klasycznej formy w piśmiennictwie egipskim było ograniczone. Pierwomie stosowano ją do zapisywania wszelkiego rodzaju tekstów, religijnych i świeckich, na różnego rodzaju materiałach pisarskich. Jednak wraz z rozwojem odmian pisma zaczęto traktować hieroglify jako pismo ornamentalne, związane głównie z treściami religijnymi i kamieniem jako materiałem pisarskim.