120835

PAŃSTWO:

Na proste pytanie: „Co to jest państwo?" odpowiedzieć można tylko w sposób mniej lub bardziej skomplikowany, bo pojęcie państwa ma wiele znaczeń. W wyrażeniach: „państwo demokratyczne", „rola państwa w gospodarce" i „państwa świata" za każdym razem słowo

„państwo" ma inny sens: w pierwszym przypadku oznacza formę politycznej organizacji społeczeństwa, w drugim -władze państwowe, w trzecim - suwerenne, terytorialnie wyodrębnione obszary świata. Naszą analizę ograniczymy do dwu ostatnich znaczeń.

Państwo to suwerenny, wyodrębniony terytorialnie obszar

świata, wraz z zamieszkującą go ludnością, uznany jako podmiot prawa międzynarodowego publicznego.

Suwerenność państwa oznacza jego niezależność od innych państw i wyłączną kompetencję do regulowania wszelkich spraw na jego terytorium, a jej główne atrybuty to: uznane międzynarodowo granice, niezależne władze i własny system prawny (ustrój).

Dodać należy, że drugą obok suwerenności cechą państw jest ich równość, tzn. identyczność praw zasadniczych i obowiązków. Zamiast słowa „państwo" we wskazanym tutaj znaczeniu używa się potocznie słowa „kraj", ale tym mianem określa się też terytoria zależne, pozbawione niektórych atrybutów suwerenności, takie jak Hongkong, który jest częścią Chin o specjalnym statusie prawnym, albo Grenlandia, które jest autonomiczną prowincją Danii.

Oprócz państw, które można określić jako „normalne", czyli spełniające wyżej wymienione kryteria państwowości, istnieją pewne jednostki polityczne, których status państwowy jest mniej lub bardziej niejednoznaczny.

Wskazać można kilka różnych przypadków tego rodzaju:

11 Państwa formalnie suwerenne i uznane międzynarodowo, ale niesamodzielne politycznie lub gospodarczo. Państwem niesamodzielnym politycznie była Polska w okresie PRL i inne zależne od ZSRR kraje socjalistyczne, choć oficjalnie traktowano je jak inne państwa, np. należały do ONZ. Natomiast teraz liczne małe państwa są niesamodzielne gospodarczo - ich byt opiera się w dużej mierze na pomocy zagranicznej, co ogranicza ich samodzielność polityczną. Dotyczy to głównie wyspiarskich mikropaństw, np. w 2004 r. pomoc zagraniczna dla Wysp Marshalla (Oceania) stanowiła 38% ich PKB, a dla Wysp Św. Tomasza i Książęcej (Afryka) aż 57% PKB.

21 Państwa upadłe (failed States), czyli państwa, w których - głównie w rezultacie wojen domowych - nastąpiła zapaść struktur władzy państwowej: instytucje państwa nie są w stanie skutecznie wykonywać swych funkcji i najczęściej nie kontrolują całego obszaru kraju. Zazwyczaj w takim kraju istnieją dwa (lub kilka) zwalczające się ośrodki władzy. Najwięcej takich państw jest w Afryce

: ich przykładami mogą być Somalia, Sudan i DR Kong o, a wcześniej do tej grupy należały Liberia i Sierra Leone. Państwa upadłe istnieją też w innych regionach świata - wciąż zalicza się do nich Afganistan, mimo wieloletnich prób zbudowania struktur normalnego państwa.

31 Ouasi-państwa. tzn. terytoria, które ogłosiły utworzenie państwa , ale

ich państwowość nie jest uznana na arenie międzynarodowej, chociaż bywają one suwerenne, a ich rządy skutecznie sprawują władzę. Na przykład

Somaliland, czyli pn. część Somalii, to prawdziwa oaza spokoju w tym ogarniętym chaosem kraju. Kilka tego typu jednostek politycznych istnieje na terenie państw poradzieckich (m.in. Naddniestrze, Abchazja, Górski Karabach), ale są one politycznie i gospodarczo zależne, najczęściej od Rosji.

Do tej grupy należą również zaliczyć Tajwan oraz Kosowo, których status państwowy jest niejednoznaczny.

41 Państwa in statu nascendi (tj. w trakcie narodzin), czyli państwa, których o

kres tworzenia przedłuża się, choć ich aspiracje niepodległościowe uzyskały uznanie międzynarodowe (w odróżnieniu od quasi-państw). Do tej grupy zaliczyć można Palestynę (tzn. Autonomię Palestyńską na terenach kupowanych przez Izrael) i Saharę Zach., byłą kolonię Hiszpanii, zaanektowaną przez Maroko. Przykładem nowonarodzonego państwa

jest Sudan Południowy: jego mieszkańcy na początku 2011 r. opowiedzieli

się w referendum za niepodległością i oddzieleniem od pn. części kraju, co zostało uznane na arenie międzynarodowej i w lipcu 2011 r. proklamowano nowe państwo.

51 Państwa pod czasową kontrolą międzynarodową, którą wprowadzono dla utrzymania pokoju po wojnie domowej (Bośnia i Hercegowina) lub przegranej wojnie (Afganistan, Irak). W takich przypadkach organizacje międzynarodowe

(m.in. ONZ, NATO) przejmują część uprawnień władz państwa. Pod tego rodzaju kontrolą znajduje się też Kosowo, które w 2008 r. proklamowało niepodległość.