123322

Dniga cecha — wielkość rozrzutu wyników — charakteryzuje precyzję metody. Metodę, której poszczególne wyniki mało się różnią od siebie, określamy jako metodę o dużej precyzji (/ i // na rys. 7). Metody mało precyzyjne dają wyniki rozrzucone, bardzo różniące się od siebie (/// i IV na rys. 7).

Dokładność i precyzja nie zawsze idą ze sobą w parze. Optymalnym przypadkiem jest ten, kiedy dużej dokładności towarzyszy wysoka precyzja. Wtedy grupa wyników daje obraz, jak na wykresie I (rys. 7).

Jeżeli poszczególne wyniki mało różnią się od wartości rzeczywistej i są rozrzucone po obu jej stronach, to błędy powodujące tego typu wyniki określa się mianem przypadkowych. Cechą charakterystyczną tych błędów jest to, że ilość błędów dodatnich jest mniej więcej równa ilości błędów ujemnych. Średnia arytmetyczna kilku wyników otrzymanych taką metodą jest zawsze bardzo bliska wartości rzeczywistej.

Wykres // jest ilustracją wyników metody o wysokiej precyzji, ale małej dokładności. Przy zastosowaniu tej metody otrzymujemy systematycznie wyższe wyniki, o których mówimy, że są obarczone dodatnim błędem systematycznym. Błędy systematyczne danego zbioru wyników — w odróżnieniu od przypadkowych — są przeważnie jednego znaku, co powoduje, że ich średnia arytmetyczna jest zawsze albo wyższa, albo niższa od wartości rzeczywistej. Błędy systematyczne wynikają zawsze z jakiegoś nieprawidłowo przeprowadzanego fragmentu postępowania analitycznego, np. błędu w wyskalowaniu przyrządu, wyznaczeniu stężenia roztworu pomocniczego itd.

Wykres III ilustruje przypadek, kiedy metoda jest wprawdzie dokładna, ale odznacza się małą precyzją: wyniki są bardzo rozrzucone. Średnia arytmetyczna większej liczby wyników daje wprawdzie waitości bliskie rzeczywistej, ale poszczególny wynik, czy też nawet dwa kolejne, mogą dać wartości odległe od rzeczywistej i to zarówno w jedną, jak i w drugą stronę.

Wreszcie wykres IV odpowiada najgorszemu przypadkowi, kiedy metodę charakteryzuje zarówno mała dokładność, jak i mała precyzja. Poszczególne wyniki są bardzo rozrzucone, przy czym większość ich obarczona jest systematycznym błędem ujemnym. Średnia tych wyników, odległa od wartości rzeczywistej, jest oczywiście też obarczona błędem ujemnym.

Pojęcie precyzji dzieli się jeszcze czasem na dwa bardziej szczegółowe pojęcia: powtarzalności i odtwarzalności. O powtarzalności mówi się wówczas, gdy wszystkie porównywane wyniki są otrzymane w tym samym laboratorium, a o odtwarzalności — gdy zestawia się wyniki uzyskane w wielu laboratoriach. Oczywiście w przypadku powtarzalności wartości rozrzutu są mniejsze niż w przypadku odtwarzalności. Mimo tego bowiem, że analiza takiej samej próbki jest wykonywana tą samą metodą, każde laboratorium ma pewne swoje nawyki w pracy, pewien charakterystyczny sposób pracy, który powoduje że wyniki otrzymane w tej samej pracowni są bliższe siebie niż wyniki otrzymane w dwóch nie związanych ze sobą laboratoriach.

W praktyce analitycznej najchętniej stosowane są metody wykazujące zarówno dużą dokładność, jak i dużą precyzję. W laboratorium wykonuje się zwykle podwójnie każdą analizę. Otrzymanie dwóch zgodnych wyników, jeżeli metoda znana jest