123492

poprzedza wystąpienie objawów choroby (okres wylęgania) lub utrzymuje się po jej zakończeniu (okres zdrowienia).

Zarazki (termin stosowany w epidemiologii) dostają się do ustroju żywiciela (gospodarz) różnymi drogami, a mianowicie: drogą inhalacyjną, tj. wziewną (powietrzno-kropelkowa, powietrzno-pylowa), pokarmową (per os), płciową (seksualna) oraz przez uszkodzoną błonę śluzową jamy ustnej, skórę lub rogówkę, spojówkę, zaś w szczególnych okolicznościach — w czasie zabiegów kateteryzacji, dializy otrzewnej lub operacji chirurgicznych — bezpośrednio do krwi i narządów wewnętrznych. Drogi bezpośrednie zakażeń (wirusy, bakterie) i zarażeń (grzyby, pasożyty) prowadzą do zetknięcia się czynnika etiologicznego choroby z wrażliwym osobnikiem (człowiek, zwierzę).

Wrota zakażenia lub inwazji, tj. wnikanie drobnoustrojów lub postaci inwazyjnych pasożytów do ustroju człowieka stanowią otwory naturalne: jamy nosa, jama ustna, Ujście zewnętrzne cewki moczowej, pochwa, rectum; w warunkach szpitalnych mogą to być kaniule tylne (wenflon) do wielokrotnego podawania leków drogą dożylną, różnego rodzaju dreny itp.

Transmisja międzyosobnicza obejmuje kolejno następujące procesy, uwalniania z ustroju żywiciela zarazka, jego rozmnażania lub tylko przeżywania w środowisku zewnętrznym, przenoszenia i penetracji w nowym żywiciela Krążenie zarazka we krwi lub innych płynach ustrojowych żywiciela (transmisja wewnątrzosobnicza), w zależności od rozpoznanego czynnika etiologicznego choroby, nazywa się wirusemią (wiremia), bakteriemią, fungemią lub parazytemią.

Uwalnianie zarazków z ustroju żywiciela odbywa się wraz z jego wydzielinami i wydalinami, a w szczególnych przypadkach uczestniczy w tym przenosiciel, np. owad. W niektórych infekcjach zarazki przenoszą się do ustroju nowego żywiciela bezpośrednio ze skóry lub błon śluzowych — po przedniego.

Aerosfera

W aerosferze drobnoustroje lub postacie rozwojowe pasożytów, wydalane z układu oddechowego podczas kichania lub kaszlu, rozpraszają się wraz z wydzieliną w postaci małych (< 100 |im) lub dużych (> 100 pm) kropelek (zakażenie kropelkowe lub per os) osiadających (sedymentacja) lub przenoszonych z udziałem cząstek stałych (pyły) i tzw. jądra kropelkowego na odległość do 3 m od osobnika chorego. Tę drogę transmisji zarazka określa się zwykle jako bezpośrednią. Należy także brać pod uwagę drogę zakażenia lub zarażenia pośrednią, zwłaszcza w dużych aglomeracjach miejskich, gdy zarazki, wcześniej ulegające sedymentacji, np. zarodniki grzybów z Aspergillaceae (kropidlakowate) lub cysty Acanthamoeba (pełzak z „grupy Limax”) unoszą się na wysokości ponad 1,5 m w wyniku powstających prądów powietrznych lub „szlifowania chodników” przez pieszych. Prawdopodobnie w ten sam sposób unoszone na cząsteczkach pyłów niektóre wirusy lub bakterie oraz grzyby pleśniakowate (Mucoraceae) i drożdżopodobne (Cryptococcaceae) mogą być wdychane przez następnego żywiciela.

Ważnymi czynnikami etiologicznymi chorób przenoszonymi w aerosferze są wirusy, np. grypy (Orthomyxoyiridae), należące do RNA wirusów, cechujących się ogromną zmiennością antygenową, zwłaszcza wirusy typu A (u ludzi typy A, B, C), wywołujące nie tylko ostre zakażenia układu oddechowego, lecz także zakażenia uogólnione (wiremia), obejmujące różne narządy.

Wśród innych wywołujących powszechnie znane choroby przenoszone drogą kropelkową są m.in. RNA-wimsy: różyczki (Rubivirus), odry (Morbilli virus), świnki (Paramyxovirus) oraz bakterie: Streptococcus pneumoniae, Haemophilus influenzae,

2