44472

86. Historyczna treść i wartość „Kronikipolskiej Anonima zwanego Gallem”

Kronika polska tzw. Galla uchodzi za pierwsze dzieło literatury polskiej, mimo, ze jej autor nie byi Polakiem, a w oryginale pisana jest po łacinie. Autor „ Kroniki" poskąpił czytelnikom wiadomości na temat swojej własnej osoby. Za główny cel obrał sobie dzieje Bole sława Krzywoustego i jego chwale poświęcił swe dzieto, a tylko „ze względu na niego", jak ram powiada przedstawił zwięźle historię jego ojczyzny i jego przodków. Z trzech ksiąg „ Kroniki", tylko pierwsza poświęcona je st przodkom Bolesława Krzywoustego, choć obejmuje swym opowiadaniem okres około 125 (jeśli liczymy tylko od wstąpienia na tron Mie szka I), a nawet 250 lat, jeśli uwzględnimy również cztery poprzedzającego go pokolenia piastowskiego rodu. Natomiast księga druga opowiada o wiele bardziej szczegółowo dzieje 23 lat (1086-1109), zaś księgę trzecią wypełniają w całości wypadki zaledwie czterech lat (1109-1113). Autora interesowały przede wszystkim dzieje mu współczesne, wszystko co działo się wcześniej, było dla niego tydko zaszczytnym tłem działalności jego właściwego bohatera. Z tego tła wybierał jedynie takie szczegóły, które specjalnie zwróciły jego uwagę. Obszerne przedstawienie dziejów współczesnego władcy, w duchu panegirycznym, na zwięźle tylko naszkicowanym tle panowania jego poprzedników- spotyka się często w historiografii średniowiecznej. Naczelną intencją Galla bydo uświetnienie panowrania, a zwłaszcza rycerskich czynów Bolesława Krzywoustego. Utwór tego typu musiał być napisany tak, aby zyskał uznanie nie tydko samego księcia, ale i niezbędnych pośredników- gdyż młody władca nie znając języka łacińskiego, w którym pisane jest dzieło mógł się z nim zapoznać tylko za pośrednictwem tłumacza-jedne go spośród kapę łanów-sekretarzy. Najwybitniejsze miejsce pomiędzy nimi zajmował kanclerz książęcy jako urzędowy rzecznik polityki swego władcy, a zarazem pierwszy sędzia dzieła. Imię kanclerza Michała regularnie powraca na kartach listów wstępnych do księgi I i II. Księga I poza Michałem dedykowana jest całemu ówczesne mu episkopatowi polskiemu. Autor przy tej sposobności podkreśla, ze dzieła swego nie potrafiłby napisać, gdyby nie skorzystał z otrzymanych od nich informacji. Kanclerz Michał należał do jednego z najznakomitszych ówczesnych rodów polskich-Awdańców. Obok mego jeszcze inny członek rodu- Skaibimir, jest osobistością rajmującą wiele miejsca na kartach Kromki Galla. Za dziecinnych lat Bolesława Krzywoustego był on jego wychowawcą, a potem objął u boku sw*ego wychowanka stanowisko wojewody W owcze snej Polsce byd tydko jeden wojewoda, było to dostojeństwo po monarsze najwyższe. Przy tak energicznym vdadcy, jakim był Krzywousty, rola wrojewody nie była już tak wie lira. W momencie kiedy anonimowy kronikarz pisał swoje dzieło, kończył się wyraźnie pierwszy okres panowania Krzywoustego. Był to okres jego współrządów ze starszym przyrodnim bratem Zbigniewem, współrządów wykonywanych na prawach księcia-juniora, zależnego od starszego brata. Gall opisał konflikt Bolesłavra i Zbigniewa, który następnie poprosiło pomoc cesarza niemieckiego Henryka V, co pociągnęło za sobą zbrojną interwencję niemiecką na Polskę jesienią 1109 roku, zakończoną zwycięstwem Bolesłavra. Opisany jest też powrót Zbigniewa w 1112 roku, jego oślepienie, a w konsekwencji okaleczeń-śmierć, która wzbudziła oburzenie wśród stronników <ł>igniewa, do których należał także arcybiskup gnieźnieński Marcin. Rozpoczął się kryzys gdyż Marcin prawdopodobnie rzucił na Bole sława klątwę. Bolesław zdołał zażegnać ten konflikt uroczystą pielgrzymką pokutną do grobu św. Stefana w Biatogrodzie Królewskim, oraz opactwa swego patrona św. Idziego wSamoqyvar. Barwny i szczegółowy opis tej pokuty, zakończonej Wielkanocą 1113 roku w Trzemesznie przedstawił kronikarz w zakończeniu księgi III. W najbliższych po tym czasie miesiącach powstała kronika Galla i ślady tego są dokładnie widoczne na jej kartach. Kronikarz przedstawił też politykę zewnętrzną Bole sława- między innymi spór o Pomorze - zwycięskie walki o gród Nakło w roku 1109 i 1113. Stanowią one triumfalny wstęp i finał księgi III. Kronikarz ukazuje również stosunki wewnętrzne panujące w ówczesnej Polsce min. bunt wojewody Skaibimira w 1117 roku, przeciwko księciu, zakończony jego oślepieniem, a w