124367

Doba staropolska

System wokal iczny

Zasadniczymi dążnościami w dobie staropolskiej były;

1.    przekształcanie się różnic iloczasu w różnicę barwy samogłosek e, a, o długie

2.    przekształcanie się iloczasu i barwy samogłosek nosowych

3.    zanik iloczasu bez zmiany barwy samogłosek i, y, u

Przykłady:

1.Różnica iloczasowa w długim e, a, o zanikała i przekształcała się ona w różnicę artykulacyjno -jakościową. Polegała ona na podwyższeniu języka, czemu przy wymowie e towarzyszyło nieznaczne wysunięcie języka ku przodowi, a przy wymawianiu a i o niewielkie cofnięcie i zaokrąglenie warg. W rezultacie dawne długie e, a, o przeobraziły się w krótkie pochylone. Końcowa faza tego procesu przypada na XV wiek. Przemawia za tym oznaczanie w niektórych zabytkach samogłosek podwójnymi literami. Jest duże prawdopodobieństwo, że zanikowi iloczasu sprzyjał wpływ ruski.

2.Staropolski rozwój samogłosek nosowych pozostaje w łączności z procesem zmiany iloczasu na wartość barwy. Język początkowo miał dwie pary nosówek, które przeciwstawiał swe człony iloczasem i barwą: dwie krótkie i dwie długie, dwie przednie i dwie tylne. Nieznaczna różnica barwy sprawiła, że zasób nosówek ograniczył się w XV wieku do dwóch różniących się iloczasem, a pod względem barwy zrównanych w brzmieniu z niskim prawie środkowym a. Dokonuje się także rozwój zróżnicowania barwy nosówki przedniej i tylnej, występuje ona w postaciach: nosówki przedniej ą//ę, nosówki tylnej ą//5//<j.

3.Najstarszy akcent epoki przedpiśmiennej był swobodny tzn. nie związany z jakąś określoną zgłoską i ruchomy tzn. w różnych formach tego samego wyrazu mógł się przenosić. Rozwój idzie właśnie w kierunku zaniku tej swobody, czyli do związania go na stałe z jakąś głoską. W pierwszym etapie ustalania się akcentu przywiązuje się on prawdopodobnie do zgłoski początkowej wyrazu. Przemawia za tym obecność jeszcze dziś akcentu inicjalnego w gwarach: podhalańskiej, południowośląskiej. Kiedy stały akcent inicjalny przeobraził się w akcent na zgłosce drugiej od końca i jak ten proces rozwijał się terenowo nie potrafi się nic pewnego powiedzieć.

System konsonantyczny

Dokonujące się zmiany są w tej dobie nieliczne:

1.    przejście zmiękczonych przedniojęzykowych zębowych z’, s* w miękkie średniojęzykowe ź,

ś.

2.    proces ubezdźwięczniania wstecznego - postępujący proces zaniku dźwięczności spółgłosek zwartych, szczelinowych i zwarto - szczelinowych przed następującą bezdźwięczną i w wygłosie został wywołany zanikiem jerów i zaczął się przed XV wiekiem i w ciągu niego zakończył

3.    uproszczanie grup spółgłoskowych - w XV w. dokonuje się upraszczanie grup spółgłoskowych. Ytyrazy z grupami nieuproszczonymi spotykamy w zabytkach z XIV wieku - „Kazania świętokrzyskie”, „Psałterz floriański” - croleustua, ctuarte (czwarte) oraz w „Biblii szaroszpartackiej” z XV w. - czso- co, czsoż. Nowatorski jest „Psałterz puławski”, w którym są już grupy uproszczone - czo - co, nycz - nic.