44394

Doba średniopolska

System wokaliczny

Zasadnicze dążności rozwojowe w dobie to:

1.    postępujący zanik fonemów samogłoskowych ustnych pochylonych e, a, o

2.    ustalenie się dwu artykulacyjnie zróżnicowanych fonemów samogłoskowych nosowych: przedniego ę i tylnego ą

Przykłady:

1. „o” pochylone ma pośrednie brzmienie z „u” co w rezultacie prowadzi do jego usuniecie przez uproszczenie systemu wokalicznego. Wskazówek, co do przebiegu tego procesu można szukać w ortografii, analizie rymów i pouczeniach gramatyków. Co do ortografii to odróżnienie w druku o pochylonego za pomocą ”ó” zaczyna się z końcem XVI w. Zaleca je w swojej ortografii Murzynowski, który podaje przykłady na „o" - moi, panowie; oraz przykłady na „ó” - mój, twój. Ale tylko niektóre druki przestrzegają ściśle rozróżnienia, w innych dzieje się to raczej rzadko i tylko w niektórych wyrazach czy formach.

2.    rozwój akcentu - pewne objawy akcentu na przedostatnia widoczne są w XV w. Ale wydaje się, że na XVI w. Przypada jego pełna stabilizacja. Na wzmiankę zasługuje epizodyczna tendencja przemieszczania się akcentu ze zgłoski dalszej niż druga od końca na tę w zestrojowym połączeniu dwóch wyrazów z samodzielnym akcentem.

3.    przejście i, y w e w grupach il, yl, ił, ył ( sieła, mięły). Proces ten rozpoczął się w końcówce XIV w. Ta tendencja rozwojowa, której główne nasilenie przypada na wiek XVIII miała cliarakter raczej sporadyczny. Od początku była uznawana za naruszenie normy języka ogólnego

system konsonantyczny

1.    następuje zanik miękkości w spółgłoskach dz, c, rz, sz, cz, dź, ż, wyniesiony ze średniowiecza. Proces odmiękczania dokonał się ok. XVI w.

2.    miękkość tracą wygłosowe b’, p\ w', f\ Zanik miała charakter sporadyczny i regionalny, ale w ciągu całej doby występuje coraz częściej.

3.    „1” wałczone - nastąpiła zmiana w sposobie artykulacji głoski „ł” na przełomie XVI//XVII w. Polegała ona na usunięciu przednio - językowo - zębowego zwarcia.

Doba nowopolska

1.    zanik samogłosek pochylonych - na przełomie XVIII/XIX w. Wychodzi całkowicie z użycia a pochylone; pozostaje tylko a jasne. W tym samym czasie zanika pochylone o jako odrębny fonem. Spływa się ono w wymowie z il W XVII/XVIII zaczyna się zacierać odrębność pochylonego e, które zanika.

2.    redukcja grupy -ija, -yja w wyrazach zapożyczonych - rzeczowniki żeńskie, głownie zapożyczone z łaciny, które dziś kończą się na -ja miały początkowo zakończenie na -ija, -yja. Zanikła wstępna samogłoska -i/-y, która zachowała się tylko w takich wyrazach jak : Zofijka, deklaracyjny.

3.    wahania w wymowie spółgłosek - wahania dotyczyły szeregów: s: ś: sz - np. poślęZ/poszle, skandalZZszkandal

z: ź: i - np. draźliwyZZdraźliwy, zwierzęZZźwierzę

Przyczyny tych wahań są rozmaite. Raz działa analogia wymawiania lub ortograficzna, to znów niekonsekwentne zachowanie brzmienia oryginału. Kiedy indziej archaiczne lub nowoczesne traktowanie zapożyczeń