51190

Brak pomocy naukowych w szkole utrudniał realizowanie programu nauczania. Posługiwano się różnymi podręcznikami. Niektórzy uczyli się czytać z modlitewników, a spora liczba nie miała żadnych książek. Czytania uczono metodą sylabizowania, rachunków i katechizmu pamięciowo. Nic więc dziwnego, że kij byl niekiedy jedyną metodą dydaktyczną i wychowawczą w szkole.

•    Dzieci używane do pracy w polu uczęszczały do szkoły tylko późną jesienią i w zimie. Ale czeto i w tym okresie me pojawiały się tygodniami w szkole z powodu mrozów, roztopów, czy tez z powodu braku cieplej odzieży i obuwia. Aby zachęcić rodziców do posyłania dzieci w okresie letnim do szkoły, niektóre szkoły wiejskie układały w tym czasie skrócony program nauczania, przewidujący małą liczbę lekcji Próby te jednak nie przyniosły poważiuejszych rezultatów, ponieważ chłopi nie doceniali znaczenia nauki szkolnej, nie widzieli w niej żadnej korzyści.

•    Nauczyciele wiejscy byli słabo przygotowani do zawodu, do pracy takiej skłaniał ich przeważnie brak iimych źródeł utrzymania. Seminarium nauczycielskie w Poznaniu kończyło tylko bardzo niewielu kandydatów do stanu nauczycielskiego. Ci pracowali z reguły w szkołach miejskich, które zapewniały wyższe dochody. Natomiast kandydaci na nauczycieli wiejskicli, składali egzaminy przed przedstawicielami kleru a później przed dyrektorem seminarium. Ponieważ zapotrzebowanie na nauczycieli było duże, a liczba kandydatów mała, egzaminy były bardzo łagodne. Roczne uposażenie nauczyciela wielskiego nie przekraczało 30 talarów, podczas gdy pastuch gminny otrzymywał rocznie 50 talarów. Mieszkania nauczycieli wiejskich wywoływały wiele słusznych skarg. Panowała w nich wilgoć, mała liczba okien, częste połączenie izb mieszkalnych ze stajniami, niekiedy nauczyciel mieszkała razem z bydłem W nieco lepszych warunkach materialnych żyli nauczyciele szkól elementarnych w miastach gdyż miejskie deputacje szkolne bardziej dbały o ich mieszkania oraz uposażenie. Małe miasta przydzielały zazwyczaj nauczycielom domy mieszkalne z ogrodami oraz płaciły pobory w w^okości w wysokości około 100 talarów' rocznie. W większych miastach pobory te dochodziły do 250 talarów. Duże natomiast trudności w miastach pow'odowal brak lokali szkolnych. Stare budynki nie mogły zazwyczaj pomieścić wszystkich dzieci w wieku szkolnym. W 1837 r. 49% dzieci obowiązanych do nauki szkolnej znalazło w niej miejsce. Reszta musiała zrezygnować z kształcenia się, zwłaszcza że na jednego nauczyciela przypadało od 81 do 121 uczniów.

•    W większych miastach Księstwa Poznańskiego działały oprócz nonnalnych szkół elementarnych tzw. Burgerschulen, czyli sięgające swymi początkami XV w szkoły mieszczańskie przeznaczone dla rzemieślników' i drobnych kupców, realizujące rozszerzony program szkoły ludowej.

Szkolnictwo średnie:

•    Szkoły średnie na terenie W. Księstwa Poznańskiego, dostosowane, podobnie jak szkolnictwo elementarne, do pruskiego systemu oświatowego, nosiły nazwę gimnazjów', a zadaniem icłi było przygotowanie uczniów do studiów uniwersyteckich. Neohmnanistyczny program gimnazjów', oparty przede wszystkim na nauczaniu łaciny, greki, liistorii starożytnej i na nielicznych lekcjach matematyki, uderzał sw^roją jednostronnością Przeznaczone były głownie dla synów szlachty i bogatego mieszczaństwa. Dlatego tez liczba gimnazjów na terenie Poznańskiego była bardzo skromna. Jedynie gimnazjum z polskim językiem nauczania istniało w Poznaniu Natomiast Bydgoszcz i Leszno miały gimnazja niemieckie. Ponieważ jednak uczęszczało do nich wielu uczniów' polskich musiały one przeznaczyć pewna liczbę godzin na nauczaiue języka polskiego. Podoba taktykę stosowały ruższe szkoły średnie nazywane progimnazjami w Bajnowie Trzemesziue i Wschowie. Formalinę