Papiery wartościowe (art.921^6-16)

Kc w pierwotnym brzmieniu z 1964r. nie regulował papierów wartościowych, w gospodarce socjalistycznej papiery wartościowe odgrywały marginalną role. Obecna regulacja pojawiła się na skutek noweli lipcowej z 90'

Obecna regulacja kc dotycząca papierów wartościowych nie jest wyczerpująca, jest szereg przepisów szczególnych:

• prawo wekslowe i czekowe z 1933r.

• ksh (akcja)

• kodeks morski z 2001r. (konosament)

Kc nie obejmuje też obrotu publicznego papierami wartościowymi. Obrót publiczny to obrót giełdowy regulowany ustawą o obrocie instrumentami finansowymi z 2005r. Papier wartościowy definiowany jest w art.3 tej ustawy, gdzie zostało przyjęte szerokie pojęcie papieru wartościowego. Główną zasadą obrotu publ. papierami wartościowymi jest dematerializacja papierów wartościowych - nie mają formy dokumentów, są zapisem na rachunku pap.wart. prowadzonym przez dom maklerski.

Obrót regulowany w kc to obrót powszechny papierami wartościowymi.

Definicja papieru wartościowego

Kc takiej definicji nie zawiera. W obrocie powszechnym papier wartościowy to przede wszystkim dokument, o szczególnym charakterze, bo oprócz f-cji dowodowej ma inną cechę, w nim prawo podmiotowe zostaje ucieleśnione, inkorporowane. Istnieje pewien związek między dokumentem i prawem podmiotowym.

2 teorie próbujące wyjaśnić istotę pap.wart.:

• teoria obiegowa (Ulmer) - wąskie ujęcie papieru wartościowego. Zgodnie z nią akcent położony jest na obrót papierami wart., na ich cechę obiegową, uproszczenie formy obrotu. pap.wart. jest tylko taki dokument, który jest przeznaczony do obrotu i ułatwia obrót prawem (przeniesienie prawa do dokumentu pociąga za sobą przeniesienie prawa inkorporowanego w dokumencie, tam gdzie konieczny jest przelew ułatwienia nie ma). Rozporządzenie dokumentem jako rzeczą ruchomą pociąga za sobą rozporządzenie prawem („prawo z papieru podąża za prawem do papieru”)
  Ta teoria obejmuje zatem tylko pap.wart. na okaziciela oraz na zlecenie, zaś dok. imiennych nie uznaje za pap.wart. (weksel jednak zasadniczo jest na zlecenie ale może też być imienny - na gruncie tej teorii raz zatem jest a raz nie jest pap.wart.; ponadto samo kryterium „przeznaczenia do obrotu” jest nieostre)

• teoria wykonania (Bruner) - ujęcie szerokie, akcent kładzie na sposób wykonania prawa inkorporowanego w dokumencie, tzw. aspekt realizacyjny. Istotą papieru wartościowego jest fakt, że dla wykonania prawa inkorporowanego w dokumencie konieczne jest władanie dokumentem. Na pierwszy plan wychodzi funkcja legitymacyjna papierów. Teoria ta obejmuje papiery imienne.

Polski ustawodawca przyjął teorię realizacji w sposób pośredni, wymieniając wśród rodzajów papierów wartościowych papiery imienne.

Zasad numerus clausus papierów wartościowych

Powstaje pytanie czy istnieje katalog zamknięty papierów wartościowych czy też strony mogą tworzyć nowe??

Art. 921¹⁰. § 1. Jeżeli do puszczenia w obieg dokumentu na okaziciela jest wymagane zezwolenie właściwego organu państwowego, dokument wystawiony bez takiego zezwolenia jest nieważny.

Należy zgodzić się z poglądem, że istnieje katalog zamknięty w przypadku papierów na okaziciela i na zlecenie - istnieje zakaz powoływania nowych. Zasada numersu clausus nie dotyczy papierów imiennych, gdyż nie niosą one takiego zagrożenia dla obrotu - prawa inkorporowane przenoszone są przez przelew, a to gwarantuje ochronę dłużnika.

Klasyfikacja papierów wartościowych

A. Według charakteru inkorporowanego prawa

• papiery wierzycielskie - papiery opiewające na wierzytelność inkorporowaną

• papiery inne niż wierzycielskie - inkorporujące prawa inne niż wierzytelność

np. akcja - prawo udziału w spółce ; konosament - inkorporuje pr. do roporządz. Towarem

Modelowa regulacja dot. pap. wierzycielskich, a przez odesłanieprzepisy stosuje się odpowiednio do tych drugich

Art. 921¹⁶. Przepisy niniejszego działu stosuje się odpowiednio do papierów wartościowych opiewających na prawa inne niż wierzytelności.

B. Według sposobu legitymowania uprawnionego i sposobu przenoszenia praw z pap.w.:

• papiery imienne - legitymują osobę imiennie wskazaną w treści dokumentu lub osobę, na którą prawo przeniesiono przez przelew połączony z wydaniem dokumentu. (art.921⁸) „recta papiery”

• papiery zlecone - legitumują osobę wymienioną w dokumenice oraz każdego, na kogo prawazostały przeniesione przez indos (nieprzerwany ciąg indosów połączonych z wydaniem dok.) (art. 921⁹§1)

• papiery na okaziciela - legitumują one każdoczesnego posiadacza dokumentu, a ich zbycie następuje poprzez wydanie dokumentu (art. 921¹²)

Charakterystyczne jest to, że we wszystkich przypadkach przeniesienie następuje na podst. czynn. realnej!

Powstanie zobowiązania z papieru wartościowego

Regułą jest konstytutywny charakter pap.w. - niezbędne jest wystawienie i podpisanie dokumentu.

Art. 921¹⁰. § 2. Podpis dłużnika może być odbity sposobem mechanicznym, chyba że przepisy szczególne stanowią inaczej.

Powyższy przepis odnosi się do papierów wartościowych wydawanych w serii np. obligacje SP, chyba że przepisy szczególne stanowią inaczej np. weksel musi być podpisany własnoręcznie i czytelnie

Na podstawie jakiej czynn. i z jaką chwilą prawo powstaje??

• teoria jednostronnej czynn. pr. - zobowiązanie z papieru wartościowego powstaje z chwilą dokonania czynności prawnej przez wystawcę. Kilka wariantów:

1. teoria kreacyjna - liczy się moment podpisania dokumentu

2. teoria emisyjna - zobowiązanie powstaje z chwilą wydania podpisanego dok. innej osobie

3. teoria dobrej wiary - z chwilą przyjęcia (nabycia) pap.w. w dobrej wierze

Najszerzej doktryna opowiada się za b wspartą c. Teoria kreacyjna idzie za daleko.

• teoria umowna - zobowiązanie z papieru wartościowego powstaje po zawarciu umowy między wystawcą a odbiorcą dok. (jego ośw. może być dorozumiane - przez przyjęcie), zob. powstaje więc w wyniku kauzalnej czynn.pr. a abstrakcyjne staje się dopiero w dalszym obrocie.

Realizacja praw z papierów wartościowych

Art. 921⁶. Jeżeli zobowiązanie wynika z wystawionego papieru wartościowego, dłużnik jest obowiązany do świadczenia za zwrotem dokumentu albo udostępnieniem go dłużnikowi celem pozbawienia dokumentu jego mocy prawnej w sposób zwyczajowo przyjęty.

Art. 921⁷. Spełnienie świadczenia do rąk posiadacza legitymowanego treścią papieru wartościowego zwalnia dłużnika, chyba że działał on w złej wierze.

Realizujący upr. z pap.w. musi:

a) władać papierem wart. oraz

b) być nim odpowiednio legitymowany formalnie

a) z 921⁶, który jest przep. chroniącym dł. przed 2x zapłatą, a contrario dł. nie ma obowiązku świadczenia jeśli wykonania świadczenia domaga się podmiot, który nie dysponuje papierem wartościowym, dł. w takiej sytuacji ma wręcz obowiązek powstrzymania się od wykonania świadczenia (*dług z pap.w. ma więc char. odbiorczy - wierz. musi zgłosić się do dł. i przedstawić mu dok. do zapłaty). Problem utraty dok. umarzanie pap.w.

b) - imienne (921⁸) - legit. jest ten posiadacz pap., który wykaże, że pr. zostało nań przeniesione przez przelew;

- na zlecenie (921⁹) - nieprzerwany ciąg indosów; legit. jest ten, kto jest wymieniony w dokumenice jako remitent lub inna osoba, na którą przeniesiono prawa przez indos (indosatariusz)

- na okaziciela - każdoczesny posiadacz ( z 921¹²)

Art. 921¹¹. § 1. Dłużnik nie ma obowiązku dochodzenia, czy okaziciel jest właścicielem dokumentu. Jednakże w razie uzasadnionych wątpliwości, czy okaziciel dokumentu jest wierzycielem, dłużnik powinien złożyć przedmiot świadczenia do depozytu sądowego.

§ 2. Jeżeli właściwy organ państwowy wydał zakaz świadczenia, zwolnienie z zobowiązania następuje przez złożenie przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego.

Abstrakcyjność zobowiązania z pap.w.

Relacja między wystawcą papieru (dł.) a pierwotnie uprawnionym (remitentem) ma zawsze charakter kauzalny. Pierwszy uprawniony może zawsze podnieść zarzuty wynikające ze stos. będącego podst. zob. z pap.w. - są to jesgo sosbiste zarzuty w rozumieniu 921¹³.

W przyp. pap.w. imiennych abstrakcyjność w ogołe nie wchodzi w gre, bo nie pozwalają na to przep. o przelewie p/w 513. 921¹³ nie dotyczy więc tego rodzaju pap.w.

Natomiast abstrakcyjność pap. na zlecenie i na okaziciela ujawnia się z chwilą puszczenia pap. w obieg - abstrakcyjność wyraża się w ograniczeniu zarzutów przysługujących dł. względem wierzyciela. Nabywcę nie interesuje przyczyna dla której pap.w. powstał - zobowiązanie ucieleśnione w pap. odrywa się od swej kauzy.

Art. 921¹³. Dłużnik może powołać się względem wierzyciela na zarzuty, które dotyczą ważności dokumentu lub wynikają z jego treści albo służą mu osobiście przeciw wierzycielowi. Dłużnik może także powołać się na zarzuty, które mu służą przeciw poprzedniemu wierzycielowi, jeżeli nabywca dokumentu działał świadomie na szkodę dłużnika

Zgodnie z tym przepisem dł. może powołać następujące zarzuty:

1. zarzuty, które dotyczą ważności dokumentu

2. zarzuty, które wynikają z jego treści

3. zarzuty, które służą mu osobiście przeciw wierzycielowi

Nie przysługują mu zarzuty jakie miał w stosunku do poprzedniego wierzyciela. Będą mu przysługiwać wyjątkowo jeżeli nabywca dokumentu działał świadomie na szkodę dłużnika.

Umorzanie papierów wartościowych

Inaczej tzw. amortyzacja papieru wart.

Art. 921¹⁴. [Umarzanie papierów wartościowych] § 1. Umarzanie papierów wartościowych regulują przepisy szczególne.

§ 2. Jeżeli papier wartościowy został prawomocnie umorzony, dłużnik jest obowiązany wydać osobie, na której rzecz nastąpiło umorzenie, na jej koszt nowy dokument, a gdy wierzytelność jest wymagalna - spełnić świadczenie.

Celem postęp. umarzającego (nieprocesowe) jest stworzenie surogatu pap.w. Ogólną podstawą umarzania jest dekret z 46' „O umarzaniu utraconych dokumentów”. Stanowi on, że co do zasady nie podlegają umorzeniu papiery na okaziciela - wierzyciel, który utracił papier nie będzie mógł liczyć na umorzenie. W pozostałych przypadkach amortyzacja jest możliwa i dokonuje się jej w postępowaniu sądowym, w którym wskazuje się jaki papier został utracony i jakie okoliczności towarzyszyły utraceniu. Jest to postępowanie konwokacyjne - sąd wzywa aby posiadacz dokumentu przedstawił go przed sądem. Może pojawić się posiadacz, który twierdzi że ma prawa do tego papieru, wówczas psotępowanie amortyzacyjne nie ma sensu, spór należy rozstrzygnąć w normalnym postępowaniu sądowym. Postępowanie amortyzacyjne ma tylko wtedy sens gdy papier zaginął i się nie odnalazł. Sąd wówczas wydaje postanowienie o umorzeniu papieru i po uprawomocnieniu się wyroku następują skutki wskazane w art. 914¹⁴§2

ZNAKI LEGITYMACYJNE

Art. 921¹⁵. [Znaki legitymacyjne] § 1. Przepisy o papierach wartościowych stosuje się odpowiednio do znaków legitymacyjnych stwierdzających obowiązek świadczenia.

§ 2. W razie utraty znaku legitymacyjnego stwierdzającego w swej treści obowiązek świadczenia na żądanie wierzyciela, dłużnik może uzależnić spełnienie świadczenia od wykazania uprawnienia przez osobę zgłaszającą takie żądanie.

§ 3. Do znaku legitymacyjnego, który nie określa imiennie osoby uprawnionej, stosuje się odpowiednio przepisy o papierach wartościowych na okaziciela, chyba że co innego wynika z przepisów szczególnych.

- nie są pap.w. - stosuje się do nich przep. i to jedynie odpowiednio;

- mają wyłącznie f-cje dowodowe z 1 i 2;

- mogą mieć postać dok. ale to także inne przedmioty;

- mogą być znakami imiennymi (bilet lotniczy) albo nie określać os.upr.

---