OCEANY SWIATA

Oceany sa najwiekszymi zbiornikami wodnymi na kuli ziemskiej . Ich laczne zasoby wodne szacowane sa na 97,2 % calych zasob�w wodnych . Pozostale 2,8% to wody ladowe , lodowcowe , wody atmosferyczne , wody podziemne i biosfery . Wraz z

oceanami zajmuja 71% calkowitej powierzchni Ziemi .

Najwiekszym z ocean�w jest Spokojny , kt�ry zajmuje 178,7mln km 2 - rozciaga sie od zachodnich wybrzezy Ameryk po wschodnie krance Azji , Australii i Oceanii . Kolejnym pod wzgledem wielkosci jest Ocean Atlantycki , kt�ry zajmuje 121,1 mln km 2 (liczone wraz Morzem Arktycznym) - od zachodu oblewa wybrzeza Europy i Afryki , a od wschodu wybrzeza obu Ameryk . "Najmniejszym" oceanem jest Indyjski , kt�rego powierzchnie szacuje sie na 76 mln km 2 . Polozony jest miedzy Afryka , Azja i Australia .

Formy powierzchni wystepujace na dnie oceanicznym podobnie , jak uksztaltowanie powierzchni las�w , sa bardzo r�znorodne . Przedluzeniem ladu ponizej linii brzegowej jest - szelf zatopiona przez morze do glebokosci okolo 200 m przybrzezna czesc kontynentu . Granice szelfu wyznacza gwaltowny wzrost glebokosci - w tym miejscu zaczyna sie stok kontynentalny . Jest to wlasciwa granica zasiegu poszczeg�lnych kontynent�w . Na stromych powierzchniach stok�w kontynentalnych wystepuja glebokie wciecia nazywane podwodnymi kanionami . Przypuszcza sie , ze powstaly one na skutek zlobienia stoku kontynentalnego przez osady ladowe naniesiona przez rzeki . Dlatego kaniony podwodne znajduja sie w sasiedztwie ujsc wielkich rzek swiata (np. Amazonka, Jordan) i sa ich przedluzeniem . Ponizej stok�w kontynentalnych znajduja sie baseny oceaniczne . Zajmuja one okolo 70% powierzchni dna oceanu . Glebie oceaniczne sa podzielone od siebie grzbietami oceanicznymi . W dnie oceanu

mozna takze znalezc samotne g�ry

Poteznym i stalym zjawiskiem wystepujacym na oceanach sa prady morskie . W znacznej mierze zawdzieczaja one swe powstanie stalym wiatrom o okreslonym kierunku , zwlaszcza pasatom i wiatrom zachodnim . W rezultacie tworza sie charakterystyczne kregi cyrkulacji wody oceanicznej. Przedstawie to na przykladzie Oceanu Atlantyckiego .

Pasaty p�lnocno-wschodnie i poludniowo-wschodnie poruszaja powierzchniowa warstwe oceanu przekazujac energie wiatru czasteczkom wody . Ruch ten z czasem udziela sie glebszym warstwom . Wskutek tego olbrzymie masy wody jako Prad Poludniowo r�wnikowy i prad P�lnocno r�wnikowy podazaja na zach�d . Miedzy nimi , jako nastepstwo r�znicy poziomu w�d miedzy zachodnia i wschodnia czescia oceanu wytwarza sie R�wnikowy Prad Wsteczny . Po zachodniej stronie oceanu prady r�wnikowe napotykaja na przeszkode w postaci lad�w. Ocieraja
sie o nie skrecaja na p�lkuli p�lnocnej - w kierunku p�lnocnym, a na poludniowej - w kierunku poludniowym (czesc w�d Pradu Poludnior�wnikowego na Atlantyku skreca na p�lnocny zach�d laczac sie z wodami Pradu Poludniowor�wnikowego) . Poniewaz ich wody sa cieplejsze od otaczajacych je w�d oceanicznych , nazywamy je pradami cieplymi . Do prad�w tych naleza Prad Zatokowy (Gofsztorm) i Prad Brazylijski .

Prady cieple , doplynawszy do 40 N i S dostaja sie w zasieg przewazajacych wiatr�w zachodnich . Na p�lkuli poludniowej lacza sie one z wodami zimnego pradu , zwanego Dryfem Wiatr�w Zachodnich , oplywajacego wszechocean z zachodu na wsch�d . Na p�lkuli p�lnocnej wiatry wiatry zachodnie przesuwaja nagrzane wody ku wschodowi . Czesc w�d Pradu Zatokowego pod nazwa Pradu P�lnocnoatlantyckiego i Pradu Norweskiego dociera do Europy ogrzewajac jej p�lnocno-zachodnie wybrzeze .

Prady r�wnikowe odciagaja masy w�d od zachodnich wybrzezy kontynent�w . Na to miejsce naplywaja zimne w stosunku do otoczenia wody z szerokosci umiarkowanych . We wschodniej czesci oceanu , w strefie podzwrotnikowej i zwrotnikowej uksztaltowaly sie wiec zimne prady morski : Benguelski i Kanaryjski .

Wystepujace w okolicach podbiegunowych wiatry p�lnocno-wschodnie na p�lkuli p�lnocnej i poludniowo-wschodnie na p�lkuli poludniowej spowodowaly powstanie zimnych prad�w : Labradorskiego , Oja-siwo i Dryfu Wiatr�w Zachodnich .

Opr�cz prad�w powierzchniowych w oceanach wystepuja prady glebinowe . Oziebiona w strefie podbiegunowej woda opada w kierunku dna i powoli przesuwa sie w strone r�wnika . U wschodnich wybrzezy ocean�w wznosi sie ona ku g�rze , na miejsce cieplych w�d odplywajacych ku szerokosciom umiarkowanym .

Wplyw prad�w morskich na klimat jest ogromny . Spowodowane jest to tym iz prady morskie w kr�tkim odstepie czasowym potrafia naniesc o kilkaset mln m 3 wody niz najwieksze rzeki na swiecie . Stad tez w wielkim stopniu oddzialuja one na klimat obmywanych przez nie wybrzezy . W strefie zwrotnikowej zachodnie wybrzeza kontynent�w sa stosunkowo chlodne i bardzo suche , wybrzeza wschodnie - sa cieple i wilgotne . W strefie umiarkowanej - odwrotnie wybrzeza zachodnie sa stosunkowo cieple i wilgotne , a wschodnie chlodniejsze i bardziej suche.

---