Mienie: z definicji jakiej dostarcza kodeks cywilny w artykule 44 ustawy, jest to własność i inne prawa majątkowe. Majątek i mienie w terminologii prawniczej są pojęciami zamiennymi. Pojęcie mienia obejmuje zatem podmiotowe prawo własności w znaczeniu techniczno-prawnym oraz wszelkie dalsze prawa majątkowe.
Rzeczy: artykuł 45 kodeksu cywilnego stanowi, że rzeczami są tylko przedmioty materialne mające charakter samoistny. Nie są rzeczami dobra niematerialne, prawa, energia, złoża minerałów kopaliny, res omnium comunes (woda płynąca, woda w morzu), zwierzęta Cecha przedmiotu materialnego jest jego samoistność, a poprzez to takie zindywidualizowanie i wyodrębnienie go na tle innych przedmiotów, że może być potraktowany jako przedmiot samodzielny.
Rodzaje rzeczy:
a)
Nieruchomości: (def. Art. 46 k.c.) nieruchomości gruntowe, budynki trwałe z gruntem związane lub ich części, jeżeli na podstawie szczególnych przepisów stanowią odrębny od gruntu przedmiot własności tak zwane nieruchomości budynkowe.
Ruchomości: wszystkie rzeczy, które nie są nieruchomościami.
b)
oznaczone co do tożsamości: rzeczy, które wykazują cechy indywidualne (np. obraz)
oznaczone co do gatunku: rzeczy odpowiadające pewnym cechom rodzajowym (np. zboże)
Części składowe: (def. art. 47 k.c.) nie są odrębnymi rzeczami!!!
Patrz art. 48 i 191 k.c.
Przynależności: (def. art. 51 k.c.)
Pożytki: (def. art. 53 k.c.)
Przedsiębiorstwo: k.c., art. 551
Prawa rzeczowe to prawa podmiotowe o charakterze bezwzględnym. W literaturze wyróżnia się prawa rzeczowe w znaczeniu podmiotowym i przedmiotowym. W znaczeniu przedmiotowym to zespół przepisów regulujących prawne korzystanie z rzeczy. Natomiast podmiotowe prawo rzeczowe to majątkowe prawo cywilne o charakterze bezwzględnym, mające za przedmiot swojego zainteresowania rzecz.
Bezwzględność praw rzeczowych polega na tym, że są one skuteczne względem wszystkich podmiotów podlegających danemu prawodawstwu (a nie, jak przy stosunkach prawnozobowizązaniowych, tylko między stronami zawierającymi daną umowę). Z praw rzeczowych jako praw o charakterze bezwzględnym wynika więc powszechny obowiązek nieczynienia czegokolwiek (a nie prawa i obowiązki między stronami), co godziłoby w ich treść, w wypadku zaś ich naruszania, ochrona jest skuteczna względem każdego, kto naruszenia się dopuszcza.
Własność: (art. 140 k.c.) przez pojęcie to należy rozumieć najsilniejsze prawo do rzeczy. Charakter tego prawa ma wymiar bezwzględny. Jest to ogól praw majątkowych w znaczeniu nie ekonomicznym. Zakres własności jako prawa rzeczowego kształtowany jest przez ustawy oraz zasady współżycia społecznego. Ochrona własności jest zagwarantowana konstytucyjnie, prawo to może ograniczać ustawa; ponadto granice prawa własności w myśl k.c. ograniczają zasady współżycia społecznego. Ograniczenia mają charakter wyjątkowy. Ma charakter pozytywny i negatywny.
Charakter pozytywny wyraża się w:
Prawie do korzystania z rzeczy, na które skalają się:
prawo posiadania rzeczy,
prawo używania rzeczy,
prawo do pobierania pożytków i innych przychodów z rzeczy,
prawo do dyspozycji faktycznych - przetworzenia rzeczy, zużycia jej albo zniszczenia
Prawie do dysponowania rzeczą, a więc:
prawo do wyzbycia się własności rzeczy,
prawo do obciążenia rzeczy.
Negatywny zaś aspekt prawa własności wyraża się obowiązku innych osób do nieingerowania w sferę uprawnień właściciela.
Nabycie prawa własności: pochodne; pierwotne
Nabycie pierwotne: nabywca prawa nabywa prawo nowe
Nabycie pochodne: nabyciu podlega prawo już ukształtowane, prawo pozostaje takie samo, zmienia się natomiast jego podmiot.
Zasiedzenie: (def. art. 172 k.c.) jest sposobem nabywania własności przez upływ czasu. Zatem na skutek długotrwałego posiadania (rzeczy, nieruchomości) przez nieuprawnioną do tego osobę, można nabywać prawo własności tej nieruchomości. Prawo takie nabywa się bez względu na osobę właściciela i rodzaj takiej nieruchomości.
Współwłasność: istnieje wówczas jeżeli tytuł własności do danej rzeczy może przysługiwać kilku osobom na raz. Zakres prawa do rzeczy może natomiast być różny i zależy zawsze od wielkości udziałów współposiadaczy. Każdemu ze współuprawnionych przysługuje to samo prawo, którego zakres może być tylko różny ze względu na sam sposób podziału wspólnego prawa czyli wielkości udziałów w nim.
Naturę prawa współwłasności określają trzy cechy:
1) jedność podmiotu - polega na tym, że jest nim ta sama rzecz. Chodzi tutaj o rzecz konkretną (szafa, książka, żelazko) nie zaś o rzecz w sensie zbiorowym (przedsiebiorstwo). Jednoscią podmiotu jest również mienie (jak np. spadek czy majątek wspólny małżonków).
2) wielość podmiotów - polega na tym, że wspólne prawo należy do kilku osób, a więc co najmniej dwóch. Chodzi tutaj o wspólne prawo, to samo prawo do rzeczy - czyli prawo jednorodne. Oznacza to również, że ta sama nieruchomość nie może być przedmiotem współwłasności i współużytkowania wieczystego.
3) niepodzielność wspólnego prawa - polega na tym, że każdy ze wspóluprawnionych ma prawo do całej rzeczy, a żaden nie ma prawa do jej wyodrebnionej części. Wspólność trwa dopóty, dopóki istnieje stosunek współwłasności. Współwłaściciele zatem mogą układać się między sobą co do sposobu korzystania i używania wspólnego prawa w granicach okreslonych niepodzielnoscią tego prawa. Mogą zatem kształtować swobodnie sposób wykonywania uprawnien zeń wynikających nie naruszając przy tym istoty współwłasności.
Współwłasność jest samodzielną instytucją prawną gdyż geneza jej pochodzenie bierze swój początek w prawie własności. Wzajemne stosunki między współwłaścicielami są stosunkami prawno-rzeczowymi. Wynikają z nich także stosunki o charakterze obligacyjnym. Przykładem może być korzystanie z rzeczy i zarządu wspólnym prawem nie wynikają one jednak z istoty współwłasności.
źródłem współwłasności może być: czynność prawna (np. sprzedaż udziału przez właściciela całości), zdarzenie prawne (np. otwarcie spadku, zawarcie małżeństwa lub jego ustanie).
źródłem współwłasności może być także zasiedzenie udziału we własności (orz. SN z 8 lipca 1969 r. III CZP 41/69, OSNCP 7-8/70,poz. 121) lub także ustawa (np. art. 193 kc).
Współwłasność ułamkowa - polega na tym, że udział każdego współwłaściciela we wspólnym prawie jest określony kwotowo ułamkiem. Ułamek określa zakres uprawnień współwłaściciela w stosunkach zewnętrznych i wewnętrznych wobec innych współwłaścicieli. Wielkość udziałów wynika z umowy, czynności prawnej jednostronnej (testament), zdarzeń prawnych (śmierć osoby - otwarcie spadku).
W ramach współwłasności ułamkowej występują:
- współwłasność przymusowa - której charakterystyczną cechą jest niedopuszczalność jej zniesienia dopóty, dopóki trwa stosunek prawny, z którym ta współwłasność jest związana.
Przykładem takiej współwłasności jest współwłasność w częściach ułamkowych gruntu oraz części budynku nie przeznaczonych do użytku właścicieli poszczególnych lokali. (Dz.U. z 2000 r. Nr.80 poz.903 z póz. zm.)
- współwłasność gruntowa - której charakterystyczną cechą jest ograniczenie współuprawnionych w zakresie zbywania udziałów i wyłączenie możliwości zniesienia współwłasności (ustawa z 29 czerwca o zagospodarowaniu wspólnot gruntowych-Dz.U. Nr 28 ,poz. 169 z póz. zm).
Współwłasność łączna - może powstać tylko z określonych stosunków prawnych na podstawie przepisów regulujących te stosunki. Z istoty współwłasności łącznej wynika jej bezudziałowy charakter i dlatego współwłaściciel nie może rozporządzać swoim prawem dopóty, dopóki trwa współwłasność łączna. W odróżnieniu od współwłasności w częściach ułamkowych, współwłasność łączna nie jest samoistnym stosunkiem prawnym, zawsze bowiem jest nierozerwalnie związana ze szczególnym podstawowym stosunkiem prawnym o charakterze osobistym, bez którego nie może ani powstać ani istnieć. Takim stosunkiem może być małżeństwo albo stosunek spółki cywilnej, jawnej lub komandytowej.
Użytkowanie wieczyste: (def. art. 232 k.c.)
Prawa rzeczowe ograniczone to takie prawa rzeczowe które zapewniają uprawnionemu ściśle określony zakres uprawnień określonych w sposób pozytywny i wyczerpujący w Kodeksie . Zatem każde z ograniczonych praw rzeczowych ma własne cechy nie podlegające modyfikacji. Zatem przedmiotem tych praw są rzeczy za wyjątkiem użytkowania, zastawu i hipoteki ustanawianych na prawie. Do ograniczonych praw rzeczowych, których ustanowienie jest aktualnie możliwe należą: użytkowanie, zastaw, służebność, hipoteka, spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu.
Źródła powstania - 1) umowa, 2) orzeczenie sądu, 3) zasiedzenie, 4) orzeczenie administracyjne, 5) z mocy prawa.
Użytkowanie: jest to jedno z ograniczonych praw rzeczowych (def. art. 252 k.c.). Użytkownik może rzeczy używać i pobierać jej pożytki. Użytkownik ma więc węższy zakres uprawnień niż właściciel, ale i w ramach korzystania z rzeczy podlega pewnym ograniczeniom korespondującym z prawami właściciela (np. zasady przestrzegania prawidłowej gospodarki oraz pośrednio dyspozycja art. 262 k.c.). Uprawnienia do czerpania korzyści ograniczają się do pobierania pożytków, użytkownik nie nabywa więc własności innych przychodów). Przedmiotem użytkowania mogą być ruchomości, nieruchomości oraz (art. 265 k.c.) prawa. Szczególnym przypadkiem użytkowania jest timesharing. Powstanie: 1,2,4.
Służebność: ograniczone prawo rzeczowe, obciążające nieruchomość służebną w celu zwiększenia użyteczności innej nieruchomości zwanej władnącą (służebność gruntowa), albo zapewnienie zaspokojenia określonych potrzeb osoby fizycznej (służebność osobista). Jak każde ograniczenie prawo rzeczowe służebność ogranicza możność dysponowania obciążoną nieruchomością przez jej właściciela. Powstanie: 1,2,3,4. Służebność wygasa na skutek upływu terminu określonego w umowie, niewykonywania jej przez lat 10 bądź zrzeczenia się uprawnionego. Służebność osobista wygasa przez śmierć uprawnionego.
Rodzaje:
służebność czynna - polega na korzystaniu z obciążonej nieruchomości w oznaczonym zakresie, np. w postaci przejazdu, przechodu, drogi koniecznej, czerpania wody.
służebność bierna - polega na zakazaniu właścicielowi nieruchomości obciążonej podejmowania określonych zachowań, do których w braku służebności byłby uprawniony w ramach swego prawa własności np. zakaz budowy, zakaz zabudowy przy granicy (służebność światła).
Posiadanie: jest stanem faktycznym polegającym na władaniu rzeczą.
Zależne - posiadacz postępuje z rzeczą jak osoba, której przysługuje inne prawo niż własność.
Samoistne - posiadacz postępuje z rzeczą jak właściciel.
Prawa zastawnicze:
Hipoteka: prawo, obciążające nieruchomość na mocy którego wierzyciel może dochodzić zaspokojenia z nieruchomości (akcesoryjność) przed wierzycielami osobistymi właściciela nieruchomości (art. 65 ust. o ks. wiecz. i hip.). Z hipoteką łączą się dwa uprawnienia: 1) pierwszeństwo zaspokojenia przed wierzycielami osobistymi i 2) skuteczność obciążenia względem każdoczesnego właściciela nieruchomości. Hipoteka zabezpiecza jedynie wierzytelności pieniężne i może być określona tylko kwotą pieniężną. Przedmiotem hipoteki może być: 1) prawo własności nieruchomości, 2) udział współwłaściciela we własności nieruchomości, 3) użytkowanie wieczyste, 4) spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu, 5) prawo do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej, 6) wierzytelność zabezpieczoną hipoteką. Powstanie: 1 (forma aktu notarialnego i wpis do księgi wieczystej),2,4,5. Hipoteka wygasa: 1) wskutek wygaśnięcia wierzytelności, 2) zniesienia jej przez czynność prawną, 3) złożenia zabezpieczonej kwoty do depozytu sądowego, 4) konfuzji, 5) w związku z wykreśleniem bez podstawy prawnej.
Hipoteka łączna - hipoteka ustanowiona na kilku nieruchomościach jednocześnie. (umowna; przymusowa)
Niepodzielność hipoteki - w wypadku podziału nieruchomości obciążonej hipoteką ciąży ona w całości na każdej z nowopowstałych działek. W pewnych wypadkach można żądać zniesienia hipoteki obciążającej działki powstałe w wyniku takiego podziału.
Szczegółowość hipoteki - hipoteką można obciążyć tylko określoną nieruchomość mającą urządzoną księgę wieczystą.
Zastaw: (def. art. 306 k.c.), na treść prawa zastawu składają się: 1) możność zaspokojenia z rzeczy oddanej w zastaw bez względu na to czyją jest w momencie zaspokojenia własnością, 2) pierwszeństwo zaspokojenia przed wierzycielami osobistymi. Przedmiotem zastawu mogą by tylko rzeczy ruchome (nie wyjęte z obiegu) oraz prawa zbywalne, także udział współwłaściciela we własności rzeczy. Zastaw może zabezpieczać wierzytelność pieniężną i niepieniężną. Powstanie: 1,5. Jeśli przedmiot wydano właściciel rzeczy traci prawo korzystania z rzeczy, ma natomiast prawo do rozporządzania nią.
Zastaw rejestrowy: oprócz ustanowienia zastawu w drodze umowy należy jeszcze dokonać jego ujawnienia w Rejestrze Zastawów. Rejestr jest jawny. Instytucja zastawurejestrowego umożliwia na pozostawienie rzeczy w posiadaniu właściciela.