CHARAKTERYSTYKA OGÓLNA

Wyróżnia się 12 par nn. czaszkowych, z tym, że n. I i II są stricte częściami mózgowia :

• n. I - część kresomózgowia

• n. II - część międzymózgowia

Nn. te NIE posiadają żadnych jąder.

Jądra pozostałych 10 nn. czaszkowych lokalizują się w pniu mózgu :

• n. III, IV - śródmózgowie

• n. V,VI,VII,VIIa - most mózgu

• n. VIII - na pograniczu rdzenia przedłużonego

• n. IX,X,XI,XII - w rdzeniu przedłużonym

Jądro n. XII pierwotnie powstaje w rdzeniu kręgowym, wtórnie przemieszcza się w głąb czaszki.

Jądra nn. czaszkowych są posegregowane w 7 słupów :

• 3 słupy odśrodkowe

• 4 słupy dośrodkowe, które przybierają nazwy od anglosaskich akronimów :

COLUMNAE NUCLEORUM NERVORUM CRANIALUM

EFFERENTES (1-3) ruchowe, parasympatyczne

GSE (General Somatic Efferent)

słup somatyczny niespecyficzny = nuclei motorii nervorum III, IV, VI, XII

SVE (Specific Visceral Efferent)

słup trzewny specyficzny = nuclei motorii nervorum V,VII et nucleus ambiguus pro nn. IX, X, XI

GVE (General Visceral Efferent)

słup trzewny niespecyficzny= nuclei parasymphatici nervorum III, VIIa, IX, X

AFFERENTES (1-4) czuciowe

GVA (General Visceral Afferent)

słup trzewny niespecyficzny= nuclei sensitivi n. V

SVA (Specific Visceral Afferent)

słup trzewny specyficzny = nucleus tractus solitarii

GSA (General Somatic Afferent)

słup somatyczny niespecyficzny = nucleus tractus solitarii (j/w)

SSA (Specific Somatic Afferent)

słup somatyczny specyficzny = nuclei n. VIII, I, II

NERW	WYJŚCIE Z MÓZGOWIA	PRZEJŚCIE PRZEZ CZASZKĘ
I	bulbus olfactorius	lamina cribrosa ossis ethmoidalis
II	chiasma opticum	canalis opticus
III	fossa interpeduncularis	fissura orbitalis superior
IV	grzbietowo (!), dobocznie od: frenulum veli medullaris superioris
VI	między pyramidis et pons
V	między pons et pedunculus cerebellaris medius	V1 - fissura orbitalis superior V2 - foramen rotundum V3 - foramen ovale
VII	angulus pontocerebellaris	VII - canalis facialis et foramen stylomastoideum
VIIa			VIIa - canalis facialis, foramen n. petrosi maioris, fissura petrotympanica
VIII			VIII - auris interna
IX,X,XI	sulcus lateralis posterior medullae oblongatae	foramen iugulare (radices spinales wchodzą przez foramen magnum)
XII	sulcus lateralis anterior medullae oblongatae	canalis n. hypoglossi

PODZIAŁ FUNKCJONALNY NN. CZASZKOWYCH

Obejmuje on 3 grupy :

• I,II,VIII - nn. zmysłowe

• III,VIIa,IX,X - nn. mieszane międzyukładowo (tj. sympatyczno-autonomiczne)

• V,VI,VII,XI,XII - nn. mieszane śródukładowo (tj. ruchowo-czuciowe)

PODZIAŁ EMBRIONALNY NN. CZASZKOWYCH

• I,II,VIII - nn. zmysłowe

• II,IV,VI - nn. gałki ocznej

• XII - n. języka

• nn. łuków skrzelowych

• V - n. I łuku skrzelowego

• VII,VIIa - nn. II łuku skrzelowego

• IX - n. III łuku skrzelowego

• X,XI - nn. IV łuku skrzelowego i pozostałych...

NERW TRÓJDZIELNY (n.V)

Prowadzi włókna czuciowe GVA, które otrzymuje ze zwoju półksiężycowatego Gassera oraz ruchowe SVE, które otrzymuje z jądra ruchowego n. V.

W dole środkowym czaszki, w pobliżu zwoju Gassera oddaje on 3 gałęzie :

• V1 - n. oczny (tylko czuciowy GVA)

• V2 - n. szczękowy (tylko czuciowy GVA)

• V3 - n. żuchwowy (czuciowy GVA + ruchowy SVE)

Każda z gg. I-rzędowych dzieli się na gg. II-rzędowe :

• V1,V2 - po 3 gałęzie

• V3 - 6 gałęzi

Gałęzie II-rzędowe oddają III-rzędowe, te zaś IV-rzędowe. Tworzy się przez to rusztowanie czuciowe twarzy.

N. trójdzielny ma funkcję innerwacyjną twarzy oraz funkcję podporową dla układu parasympatycznego. N. trójdzielny unerwia czuciowo :

• skórę twarzy od szczytu aż po bródkę

• wszystkie zatoki opony twardej mózgowia

• oponę twardą

• oczodół z wyjątkiem siatkówki

• jamę nosową z zatokami obocznymi

• jamę ustną

Ruchowe unerwienie (tylko z n. żuchwowego) obejmuje tylko 4 mm. żwaczowe (wszystkie) :

• m. napinacz podniebienia miękkiego

• brzusiec przedni m. dwubrzuścowego

• m. żuchwowo-gnykowy

Funkcja podporowa n. trójdzielnego polega na tym, że do włókien tegoż nerwu dołączają się włókna parasympatyczne nn. III,VIIa,IX,X oraz na tym, że na gałęziach czuciowych n. trójdzielnego zawieszają się zwoje parasympatyczne głowy :

• zwój rzęskowy n. V1

• zwój skrzydłowo-podniebienny n. V2

• zwój uszny i podżuchwowy n. V3

Każdy z tych 4 zwojów parasympatycznych ma 3 korzenie :

• czuciowy (gg. n. trójdzielnego), czyli jest zawiesiem zwoju

• sympatyczny

• parasympatyczny (najważniejszy, gdyż tylko on ulega przełączeniu na włókna pozazwojowe)

Zwoje te są zwojami przydanymi (= przyklejonymi) do n. V. Jedynym własnym zwojem n.V jest zwój półksiężycowaty Gassera.

N. OCZNY V1

Oddaje 3 gałęzie :

• n. czołowy (n. frontalis)

• n. łzowy (n. lacrimalis)

• n. nosoworzęskowy (n. nasociliaris)

Podwiesza on zwój rzęskowy (z n. III).

N. oczny unerwia skórę górnego piętra, twarzy od szczytu głowy do szpary ocznej (wraz z powieką górną) i z nosem zewnętrznym.

Unerwia ponadto :

• gruczoł łzowy

• błonę włóknistą gałki ocznej

• oponę przedniego i tylnego dołu czaszki.

N. SZCZĘKOWY V2

Oddaje 3 gałęzie :

• n. podoczodołowy (n. infraorbitalis)

• n. jarzmowy (n. zygomaticus)

• nn. skrzydłowo-podniebienne (nn. pterygopalatini)

Wszystkie one biegną w kanałach kostnych twarzoczaszki.

Nn. skrzydłowo-podniebienne są korzeniem (zawiesiem) zwoju skrzydłowo-podniebiennego. Zwój ten zasilany jest n. VIIa, a włókna pozazwojowe wspinają się po nn. skrzydłowo-podniebiennych, dochodzą do pnia n. szczękowego, następnie biegną z n. jarzmowym (w oczodole). ramus anastomici nervi zygomatici cum nervo lacrimali

N. szczękowy unerwia skórę środkowego piętra twarzy z wyjątkiem nosa zewnętrznego wraz z powieką dolną i wargą górną.

Unerwia ponadto :

• oponę twardą środkowego dołu czaszki

• większą część jamy nosowej

• podniebienie twarde

• zęby i dziąsła górne

• zatokę szczękową.

N. ŻUCHWOWY V3

Składa się z części czuciowej (portio maior) i części ruchowej (portio minor). Jego gałęzie tworzą grupę przednią i tylną :

• przednia grupa - ruchowy pień żwaczowy oraz ruchowy n. policzkowy

• tylna grupa - g. oponowa, n. uszno-skroniowy, zębodołowy dolny i językowy

Do n. zębodołowego dolnego, który jest czuciowy dołączają na chwilę włókna ruchowe, które wkrótce wyosabiają się w n. żuchwowo-gnkowy - unerwia on brzusiec przedni m. dwubrzuścowego oraz m. żuchwowo-gnykowy (mylohyoideus).

Na nerwie językowym podwiesza się zwój podżuchwowy zasilany struną bębenkową n. VIIa.

Natomiast na n. skrzydłowym przyśrodkowym podwiesza się zwój uszny zasilany n. skalistym mniejszym od n. IX. ; włókna czucia głębokiego = propiocetywnego

N. żuchwowy unerwia mięśnie (j/w) oraz skórę dolnego piętra twarzy wraz z wargą dolną, wykraczając nieco poza obrysy żuchwy.

Unerwia ponadto :

• czuciowo oponę twardą dołu środkowego czaszki

• język (2/3 z brodawkami nitkowatymi ból, temperatura)

• okolicę podjęzykową

• zęby i dziąsła dolne

Końcowe gałęzie każdej z 3 gałęzi wychodzą na twarz w 1 linii (otwór nad-,podoczodołowy, bródkowy). W stanach zapalnych są bolesne (punkty uciskowe nerwu V).

żuchwa - kość zbita ; szczęka - kość gąbczasta ; większy przekrój mniejszy opór większa prędkość

NERVI MOTORII BULBI OCULI (III,IV,VI)

Wyróżnia się 3 nn. gałkoruchowe - III,IV,VI.

Wszystkie te 3 nerwy prowadzą włókna ruchowe GSE, a nerw III ponadto włókna parasympatyczne GVE :

• n. III = GSE + GVE

• n. IV = GSE

• n. VI = GSE

Nerwy te po wyjściu z mózgowia przebiegają przez zatokę jamistą, a następnie przez szczelinę oczodołową górną wstępują do oczodołu. N. III i VI przebiegają w pierścieniu ścięgnistym wspólnym, a nerw IV poza nim.

NERW III rozwidla się na 2 gałęzie :

• górna - wyłącznie ruchowa, unerwia :

• m. prosty górny (m. bulbi oculi superior)

• dźwigacz powieki górnej (m. levator palpebrae superioris)

• dolna - swymi włóknami ruchowymi unerwia :

• 2 mm. proste - przyśrodkowy i dolny (m. bulbi oculi medialis et inferior)

• m. skośny dolny (m. obliquus bulbi oculi inferior)

• Natomiast swymi włóknami parasympatycznymi jako korzeniem przywspółczulnym zasila zwój rzęskowy.

Włókna parasympatyczne po przełączeniu się w tym zwoju przebiegają w obrębie nn. rzęskowych krótkich i zaopatrują ruchowo 2 gładkie mięśnie :

• rzęskowy (m. ciliaris)

• zwieracz źrenicy (m. sphincter pupillae)

Każdy z pozostałych 2 nerwów zaopatruje po 1 mięśniu :

• IV - m. skośny górny (m. obliquus bulbi oculi superior)

• VI - m. prosty boczny (m. bulbi oculi lateralis)

Droga parasympatyczna związana z n. III ma charakter ruchowy

via motoria ad musculorum sphincte pupillae et cilliaris

Do nn. łuków skrzelowych (poza V) zalicza się nn. VII,VIIa,IX,X,XI.

NERW TWARZOWY (n.VII)

Nerw twarzowy jest stricte nerwem ruchowym z włóknami SVE. Przebiega on najpierw w dole tylnym czaszki, a następnie przez kanał nerwu twarzowego. Kanał ten ma 3 odcinki :

• odcinek I - przebiega nad ślimakiem

• odcinek II - pod kanałem półkolistym bocznym

• odcinek III - za jamą bębenkową

Nerw twarzowy oddaje wyłącznie gałęzie ruchowe :

• n. strzemiączkowy (n. stapedius)

• n. uszny tylny (n. auricularis posterior)

• n. dwubrzuścowy (n. digastricus)

• gęsią stopę większą (pes anserinus maior)

N. strzemiączkowy odchodzi z 3 odcinka n. VII i unerwia m. strzemiączkowy. Wszystkie pozostałe gałęzie odchodzą poniżej otworu rylcowo-sutkowego :

• n. uszny tylny - unerwia wszystkie mm. małżowiny usznej

• n. dwubrzuścowy - brzusiec tylny m. dwubrzuścowego i m. rylcowognykowy

• gęsia stopa większa (pes anserinus maior) - rozwidla się w dole zażuchwowym w komorze przyusznicy, ale jej nie unerwia, zawiera ona :

• gg. skroniowe (rami temporales)

• gg. jarzmowe (rami zygomatici)

• gg. policzkowe (rami buccales)

• gg. brzeżne żuchwy (rami marginales mandibulae)

• gg. szyjne (rami colli)

które unerwiają wszystkie mm. wyrazowe twarzy.

NERW POŚREDNI (n.VIIa)

Nerw pośredni VIIa związany przebiegiem z n. VII prowadzi włókna parasympatyczne GVE i czuciowe SVA.

Nerw pośredni oddziela się od n. twarzowego za pośrednictwem dwóch nn. :

• skalistego większego

• struny bębenkowej

N. skalisty większy odgałęzia się od n. VII na wysokości zwoju kolanka i prowadzi tylko włókna parasympatyczne, które są korzeniem parasympatycznym zwoju rzęskowego. Po przełączeniu się w nim te włókna pozazwojowe unerwiają :

• gruczoł łzowy

• gruczoły nosowe

• gruczoły podniebienne

via secretoria ad glandulam lacrimalem, nasalem et palatinem

Struna bębenkowa oddziela się od n. VII i jest przedłużeniem nerwu VIIa. Przebiega ona przez jamę bębenkową między rękojeścią młoteczka a odnogą długą kowadełka i przez szczelinę skalisto-bębenkową (fissura petrotympanica) dochodzi do dołu podskroniowego, gdzie dołącza od tyłu do nerwu językowego.

Włókna parasympatyczne struny bębenkowej zasilają parasympatycznie zwój podżuchwowy i po przełączeniu się w nim unerwiają śliniankę podżuchwową i podjęzykową.

via secretoria ad glandulam submandibularem et sublingualem

Włókna czuciowe SVA struny bębenkowej zaczynają się na błonie śluzowej 2/3 przednich języka w brodawkach grzybowatych. Przebiegają one tranzytem przez zwój podżuchwowy i ulegają przełączeniu w zwoju kolanka, a po przełączeniu dochodzą do jądra pasma samotnego w pniu mózgu.

via gustatoria ad papillam fungiformem

NERW JĘZYKOWO-GARDŁOWY (n.IX)

N. językowo-gardłowy prowadzi włókna ruchowe SVE, włókna smakowe SVA, włókna czucia powierzchownego GSA i parasympatyczne GVE.

Tuż po wyjściu przez otwór żyły szyjnej na wysokości zwoju dolnego oddzielają się wszystkie włókna parasympatyczne GVE, które przebiegają przez kanalik bębenkowy w jamie bębenkowej jako tzw. n. bębenkowy.

N. bębenkowy przedłuża się w n. skalisty mniejszy, który przebiega po ścianie przedniej piramidy, przez chrząstkozrost klinowoskalisty i dostaje się do dołu podskroniowego, gdzie zasila parasympatycznie zwój uszny, a po przełączeniu w nim przyusznicę oraz gruczoły policzkowe, trzonowe.

via secretoria ad glandulam parotidem, buccalem et molarem

Cały ten przebieg nazywa się zespoleniem Jacobsona.

Ten skomplikowany przebieg Jacobsona warunkuje przewietrzanie jamy bębenkowej podczas snu :

w czasie snu trąbka Eustachiusza podciśnienie w jamie bębenkowej drażnienie n. VII wydzielanie surowiczego śluzu przyusznicy przełknięcie wyrównanie powietrza przez trąbkę Eustiachiusza

W zwoju dolnym n. IX (parasympatycznym) przełączają się tylko te włókna, które podążają do języka i unerwiają gruczoły Ebnera (jezykowe tylne) - wokół brodawek okolonych fossa wymywanie.

Zatem TYLKO dwa gruczoły czystosurowicze przyusznica i Ebnera

Po oddzieleniu się od n. bębenkowego w n. IX pozostają n. czuciowe i ruchowe oraz parasympatyczne pozazwojowe dla gruczołów Ebnera. Przebiegają one w przestrzeni przygardłowej pilotowane przez n. rylcowogardłowy.

Włókna ruchowe SVE n.IX unerwiają 2 mięśnie :

• m. zwieracz górny gardła (m. constrictor pharyngis superior)

• m. rylcowo-gnykowy (m. stylohyoideus)

Włókna czucia powierzchownego GSA n.IX unerwiają:

• błonę śluzową górnego piętra gardła wraz z migdałkami

• zatokę szyjną

• 1/3 tylną języka

Włókna smakowe SVA n.IX unerwiają :

• brodawki liściaste (papilla foliata)

• brodawki okolone (papilla vallata)

via gustatoria ad papillam foliatem et vallatem

NERW BŁĘDNY (n.X)

Nerw X prowadzi włókna ruchowe SVE, czucia powierzchownego GSA i parasympatyczne GVE.

Po wyjściu przez otwór żyły szyjnej przebiega najpierw w przestrzeni przygardłowej (wraz z n. IX, XI i XII), a potem w trójkącie tętnicy szyjnej. Między żyłą a tętnicą podobojczykową, przyśrodkowo od nerwu przeponowego, wstępuje do klatki piersiowej, gdzie przebiega najpierw w śródpiersiu przednim, a potem tylnym, gdzie tworzy splot przełykowy w postaci dwóch pni błędnych przedniego i tylnego. Dostaje się przez rozwór przełykowy do jamy brzusznej.

(n. przeponowy przez otwór żyły głównej dolnej)

Włókna ruchowe SVE n.X unerwiają :

• zwieracz środkowy i dolny gardła

• wszystkie mm. krtani

• mięśniówkę 1/4 górnej przełyku (prążkowana)

1/4 prążkowana i gładka (parasympatycznie)

2/4 gładka tylko parasympatycznie

Włókna czuciowe GSA n.X unerwiają :

• oponę dołu tylnego czaszki

• błonę bębenkową (za pośrednictwem g. usznej, która przebiega w kanaliku sutkowym)

• błonę śluzową całej krtani

• błonę śluzową piętra środkowego i dolnego gardła

• okolicę dołków nagłośniowych

Włókna czuciowe GSA n. X wytwarzają w klatce i brzuchu rusztowanie dla przebiegu włókien parasympatycznych.

Włókna parasympatyczne GVE n. X zasilają parasympatycznie splot sercowy i splot trzewny.

NERW DODATKOWY (n.XI)

Nerw XI powstaje z dwóch korzeni :

• czaszkowy z włóknami ruchowymi SVE

• rdzeniowy z włóknami ruchowymi GSE

Korzenie rdzeniowe dołączają do korzeni czaszkowych poprzez otwór wielki. Pień n. XI wychodzi przez otwór żyły szyjnej i od razu rozwidla się na gałąź wewnętrzną i zewnętrzną :

• g. wewnętrzna - prowadzi włókna ruchowe SVE z korzeni czaszkowych i w całości dołącza do n. X (!). Unerwiają one mm. krtani.

• g. zewnętrzna - przebiega w trójkącie bocznym szyi i zaopatruje (wraz ze splotem szyjnym) 2 mięśnie :

• m. sternocleidomasteideus

• m. trapezius

Są to jedyne (!) 2 mm. o unerwieniu czaszkowo-rdzeniowym (n.XI + pl. cervicalis).

NERW PODJĘZYKOWY (n.XII)

Nerw XII prowadzi tylko włókna ruchowe GSE dla wszystkich mm. języka zewnętrznych i wewnętrznych.

Nerw ten ma pochodzenie szyjne i wtórnie wyemigrował do rdzenia przedłużonego.

1

6

---