CZĘŚC I

(I,1-42,14)

ZBIORY PRZYSŁÓW

Dział I.

(1,1-4,11)

BOSKIE POCHODZENIE NIEZBADANEJ MĄDROŚCI I JEJ ROZLANIE (1,1-10)

1

1 Wszelka mądrość od Pana Boga jest i z nim zawsze była i jest przed wiekami.

2. Piasek morski i krople deszczu i dni wieków kto przeliczył? Wysokość niebios i szerokość ziemí i głębokość przepaści kto zmierzył?

3 Mądrość Bożą uprzedzającą wszystko kto wybadał?

4 Pierwsza ze wszystkiego stworzona jest mądrość i rozum roztropności jest od wieku.

5 Zdrojem mądrości słowo Boże na wysokości, a drogami jej przykazania wieczne.

6. Korzeń mądrości komuż objawiony jest? a mądre plany jej kto zrozumiał?

7 Nauka mądrości komuż została odkryta i ukazana? a różnorodność dróg jej kto poznał?

8 Jeden jest najwyższy Stworzyciel wszechmogący i król możny a bardzo straszny, siedzący na stolicy swojej i panujący.

9 Bóg. On ją stworzył w Duchu Świętym i widział, i rozliczył, i rozmierzył.

10 I rozlał ją na wszystkie dzieła swoje i na wszystko ciało podług daru swego, i użyczył jej miłującym go.

2. MĄDROŚĆ A BOJAŻŃ BOŻA (1,11-40). Dobra, jakie z sobą przynosi bojaźń Boża (1l-15). Jest ona początkiem mądrości (16-26).Zwalcza grzechy; w szczególności sprzeciwia się jej gniew (27-32). Dlatego kto chce osiągnąć mądrość, musi zachować przykazania, unikać obłudy i pychy (33-40).

11 Bojaźń Pańska jest chwałą i wysławianiem, i radością, i koroną wesela

12Bojaźń Pańska ucieszy serce i da radość i wesele, i długi żywot.

13 Temu który się Pana boi, będzie się dobrze działo na ostatku, a w dzień śmierci swej będzie błogosławiony.

14 Miłość Boga jest mądrością chwalebną

15; a ci, którym się ukazuje w widzeniu, miłują ją, kiedy ją ujrzą i poznają wielkie jej dzieła.

16 Początkiem mądrości bojaźń Pańska, i z wiernymi w żywocie jest razem stworzona, i z wybranymi niewiastami chodzi, i ze sprawiedliwymi i z wiernymi bywa poznana.

17Bojaźń Pańska jest pobożnością umiejętności

18 Pobożność strzec będzie i usprawiedliwi serce, rozkosz i wesele da.

19 Temu, kto się Boga boi, dobrze będzie się działo, a w dni dokończenia swego błogosławiony będzie.

20 Pełnią mądrości jest bać się Boga, a z owoców jej nasycenie.

21 Wszystek dom swój owocami napełni, a komory swe skarbami swymi.

22 Bojaźń Pańska jest koroną mądrości, daje w pełni pokój i owoc zbawienni; i widział, i policzył ją,

23 a obie są darami Bożymi.

24 Naukę i wyrozumienie roztropności mądrość rozdzielać będzie, i chwałę posiadających ją wywyższa.

25 Korzeniem mądrości jest bać się Pana, a gałązki jej długowieczne.

26 W skarbcach mądrości jest rozum i pobożność umiejętności,

27 ale grzesznym obrzydła jest mądrość

28 Pańska wypędza grzech; bo kto bez bo jaźni jest, nie będzie mógł być usprawiedliwiony, gdyż zapalczywość śmiałości jego jest upadkiem jego

29 Aż do czasu znosić będzie cierpliwy, a potem oddanie radości.

30 Dobry rozum aż do czasu ukryje słowa swoje, a usta wielu ludzi będą wysławiać mądrość jego.

31 W skarbcach mądrości okazanie nauki,

32 ale grzesznemu obrzydłością jest chwalenie Boga.

33 Synu, pożądając mądrości zachowaj sprawiedliwość, a Bóg da ją tobie.

34 Mądrością bowiem i umiejętnością jest bojaźń Boża,

35 a co mu się podoba, to wiara i cichość; i napełni skarby jego.

36 Nie bądź niedowierzającym bojaźni Pańskiej i nie przystępuj do Niego z sercem dwoistym.

37 Nie bądź obłudnikiem przed obliczem ludzkim, a wargi twe niech ci nie będą powodem upadku.

38 Pilnuj ich, abyś nie upadł i nie przywiódł zelżywości na duszę twoją,

39 i aby nie odkrył Bóg tajemnic twoich,

40 i nie obalił cię wpośród zgromadzenia, ponieważ obłudnie przystąpiłeś do Pana, a serce twe jest pełne zdrady i fałszu.

3. CIERPLIWOŚĆ W DOŚWIADCZENIACH (2,1-6).

2

1 Synu, przystępując do służby Bożej, stój w sprawiedliwości i w bojaźni, i przygotuj duszę swą na pokusę.

2 Uniż serce twe i bądź cierpliwy; nakłoń ucha twego i przyjmij słowa rozumne, a nie spiesz się czasu doświadczenia

3 Znoś zwłokę Bożą; złącz się z Bogiem i trwaj, aby wzrosło na końcu życie twoje.

4 Wszystko, co na cię przyjdzie, przyjmuj i w boleści trwaj, a w zniżeniu twoim miej cierpliwość

5 bo złoto i srebro w ogniu bywa próbowane, a ludzie przyjemni w piecu utrapienia.

6 Wierz Bogu, a on cię podźwignie; i prostuj drogę twoją, a miej nadzieję w nim. Zachowaj bojaźń jego i zestarzej się w niej.

UFNOŚĆ W BOGU (2,7-23). Wszystkiego należy oczekiwać od Boga (7-10). Tego uczą dzieje (11-13). Połowiczni i niestali nie znajdą obrony u Boga w dzień sądu (14-17). Dlatego należy się oddać bojaźni Bożej i miłości (I8-23).

7 Którzy się Pana boicie, czekajcie miłosierdzia jego, a nie odstępujcie od niego, abyście nie upadli.

8 Którzy się Pana boicie, wierzcie mu, a nie zginie zapłata wasza.

9 Którzy się Pana boicie, miejcie nadzieję w nim, a przyjdzie wam miłosierdzie ku radości.

10 Którzy się Pana boicie, miłujcie go, a będą oświecone serca wasze.

11 Przy patrzcie się, synowie, narodom ludzkim, a wiedzcie, iż nikt nie był zawstydzony, który w Panu nadzieję miał.

12 Bo kto trwał w przykazaniach .Jego, a był opuszczony? albo kto wzywał Go, a wzgardził nim?

13 Gdyż dobrotliwy i miłosierny jest Bóg, i odpuści grzechy w dzień utrapienia, i obrońcą jest wszystkich, którzy go w prawdzie szukają.

14 Biada człowiekowi dwoistego serca i ustom złośliwym, i rękom źle czyniącym, i grzesznikowi, który po ziemi chodzi dwiema drogami.

15 Biada tym, którzy są trwożliwego serca, którzy nie wierzą Bogu, i dlatego też nie będą mieli obrony od niego.

16 Biada tym, którzy utracili cierpliwość i którzy opuścili drogi proste, a zboczyli na drogi krzywe.

17 I cóż ci uczynią, kiedy pocznie wglądać Pan?

18 Którzy się boją Pana, nie będą niewierni słowu jego, a którzy go miłują, będą strzec drogi jego.

19 Którzy się Pana boją, będą szukać tego, co mu się podoba, a którzy go miłują, będą napełnieni prawem jego.

20 Którzy się boją Pana, przygotują serca swe, i przed oczyma jego po święcą duszę swoją.

21 Którzy się Pana boją, strzegą przykazań jego i cierpliwość mieć będą aż do wejrzenia jego, mówiąc

22 "Jeśli pokutować nie będziemy, wpadniemy w ręce Pańskie, a nie w ręce ludzkie.

23 Bo jaka wielkość jego, takie jest i miłosierdzie jego w nim."

5. OBOWIĄZKI DZIECI WOBEC RODZICÓW (3,1-18). Należy czcić rodziców według przykazania, by dostąpić jego błogosławieństwa (1-11); nie radować się z ich upokorzenia ( 12-13); utrzymywać ich w starości ( 14-18).

3

1 Synowie mądrości są zgromadzeniem sprawiedliwych, a plemię ich to posłuszeństwo i miłość.

2 Wyroku ojca słuchajcie, synowie, i tak czyńcie, abyście zbawieni byli!

3 Bóg bowiem ojcu dał cześć u synów, a prawa matki dochodząc utwierdził je nad synami.

4 Kto miłuje Boga, uprosi odpuszczenie grzechów i powściągnie się od nich, a na modlitwie codziennej wysłuchany będzie.

5 A jak ten, co skarby zbiera, tak i ten, co szanuje matkę swoją.

6 Kto czci ojca swego, do czeka się pociechy z dziatek, a w dzień modlitwy swej wysłuchany będzie.

7 Kto czci ojca swego, będzie długo żył, a kto jest posłuszny ojcu, będzie pociechą matki swojej.

8 Kto się boi Pana, ten czci rodziców i jak panom służyć będzie tym, którzy go zrodzili.

9 Uczynkiem i mową i wszelką cierpliwością czcij ojca twego,

10 aby na cię przyszło błogosławieństwo od niego i aby błogosławieństwo jego aż do końca trwało.

11 Błogosławieństwo ojca utwierdza domy dziatek, a przekleństwo matki wywraca je od podstaw.

12 Nie chlub się z zelżywości ojca twego, bo nie jest tobie ku sławie zelżywość jego;

13 sława bowiem człowieka z świetności ojca jego, a sromotą syna jest ojciec bez czci.

14 Synu, wspomagaj w starości ojca twego i nie zasmucaj go zażycia jego

15; a jeśli na rozumie osłabnie, znoś go, a nie pogardzaj nim w sile twojej, bo miłosierdzie ojcu okazane nie pójdzie w zapomnienie.

16 Albowiem za grzech matki będzie ci oddane dobro

17 i będzie ci zbudowane w sprawiedliwości, a czasu utrapienia wspomną na cię i jak lód w pogodę rozpłyną się grzechy twoje.

18 O, jak złą sławę ma, który opuszcza ojca. I przeklęty jest od Boga, który drażni matkę.

6. POTRZEBA POKORY (3,19-32). Bądź skromny, by się podobać Bogu (19-21). Nie badaj rzeczy niedostępnych dla siebie i nieużytecznych (22-26). Kara dla pysznych (27-32).

19 Synu, dzieła twe spełniaj w cichości, a będziesz miłowany ponad pochwałę ludzką.

20 Im większy jesteś, tym pokorniej się we wszystkim zachowuj, a znajdziesz łaskę przed Bogiem

21; bo wielka jest moc Boga samego, a od pokornych cześć odbiera.

22 Nie szukaj tego, co jest za wysokie dla ciebie, i nie badaj tego, co ponad twe siły; ale co ci Bóg rozkazał, to rozmyślaj zawsze, a w wielu dziełach jego nie bądź ciekawy;

23 bo nie potrzeba tobie, abyś skryte rzeczy oglądał oczyma twymi.

24 Rzeczami niepotrzebnymi nie zajmuj się wiele i w wielu dziełach jego nie bądź ciekawy.

25 Pokazano ci bowiem wiele rzeczy, które przewyższają rozum ludzki.

26 Wielu też ludzi omyliło mniemanie ich, i myśli ich w próżności zatrzymało.

27 Serce twarde na końcu źle się będzie miało, a kto miłuje niebezpieczeństwo, w nim zginie.

28 Serce, które chodzi dwiema drogami, nie będzie miało szczęścia, a człowiek złego serca potknie się na nich.

29 Serce złośliwe będzie obciążone boleściami, a grzesznik przyda grzech do grzechu.

30 Dla zboru pysznych nie ma zdrowia, szczep bowiem grzechu rozkorzeni się w nich, a oni go nie spostrzegą.

31 Serce mądrego bywa poznane po mądrości, a ucho dobre słuchać będzie mądrości ze wszystką pilnością.

32 Mądre serce i rozumne wstrzyma się od grzechów, a w uczynkach sprawiedliwości będzie miało szczęście.

7. MIŁOSIERDZIE I ŻYCZLIWOŚĆ (3,33-4,11). Nie bądź twardy dla ubogich (3,33-4,6). Bądź uprzejmy wobec możnych i wobec ubogich (7-8). Broń uciśnionych, sierot i wdów (9-11).

33 Ogień gorejący gasi woda, a jałmużna grzechom się sprzeciwia

34; a Bóg patrzy na tego, który miłosierdzie czyni, pamięta o nim na przyszłość, a czasu upadku swego znajdzie podporę.

4

1 Synu, nie pozbawiaj ubogiego jałmużny, a oczu twoich nie odwracaj od ubogiego.

2 Nie gardź duszą łaknącą i nie drażnij ubogiego w niedostatku jego.

3 Nie trap serca człowieka biednego i nie zwlekaj z datkiem uciśnionemu.

4 Nie odrzucaj prośby utrapionego i nie odwracaj oblicza twego od potrzebującego.

5 Nie odwracaj oczu twoich od ubogiego dla gniewu, i nie dopuszczaj, by proszący z tyłu cię przeklinali;

6 bo modlitwa tego, który cię w gorzkości duszy przeklina, będzie wysłuchana, a wysłucha go ten, który go stworzył.

7 Zgromadzeniu ubogich okaż się łaskawym, przed starszym uniż duszę twoją, a przed przełożonym skłoń głowę twoją.

8 Nakłoń ubogiemu bez smutku ucha twego i oddaj dług twój, a odpowiedz mu spokojnie w cichości.

9 Wybaw tego, który krzywdę cierpi z ręki pysznego, a nie znoś przykro w duszy twojej.

10 Na sądzie bądź miłosierny sierotom jak ojciec, a matce ich bądź zamiast męża

11;i będziesz ty jakby posłusznym synem Najwyższego, i zmiłuje się nad tobą więcej niźli matka.

Dział II.

(4,12 - 6,17)

1. BŁOGOSŁAWIEŃSTWO MĄDROŚCI; SPOSÓB, W JAKI SIĘ LUDZIOM UDZIELA (4,12-22).

12 Mądrość tchnie życie w swych synów i wspomaga tych, którzy jej szukają, i idzie przed nimi na drodze sprawiedliwości;

13 kto ją miłuje, miłuje życie, a którzy czuwają, by ją znaleźć, osiągną słodkość jej.

14 Którzy ją posiądą, odziedziczą żywot, a gdzie wnijdzie, Bóg będzie błogosławić.

15 Którzy jej służą, będą posłuszni Świętemu, a tych, którzy ją miłują, Bóg miłuje.

16 Kto jej słucha, będzie sądził narody, a kto na nią patrzy, bezpiecznie mieszkać będzie.

17 Jeśli jej uwierzy, odziedziczy ją i potomkowie jego będą utwierdzeni;

18 bo w doświadczeniu z nim chodzi i jego najpierw wybiera.

19 Strach i bojaźń i doświadczenie przywiedzie nań, i utrapi go utrapieniem nauki swej, aż go doświadczy w myślach jego i zawierzy duszy jego.

20 I umocni go, i drogę prostą poprowadzi do niego, i uweseli go,

21 i odkryje mu tajemnice swoje, i zgromadzi w nim skarby umiejętności i rozumienia i sprawiedliwości.

22 Ale jeśli zejdzie na bezdroża, opuści go i poda go w ręce nieprzyjaciela jego.

PRZESTROGA PRZED FAŁSZYWYM WSTYDEM (4,23-35).

23 Synu, pilnuj czasu i strzeż się złego.

24 Nie wstydź się mówić prawdy ze względu na duszę twoją.

25 Bo jest wstyd przywodzący grzech, i jest wstyd przywodzący sławę i łaskę.

26 Nie miej względu na osobę przeciw osobie twojej, ani na kłamstwo przeciw duszy twojej.

27 Nie wstydź się bliźniego twego w upadku jego, i nie powściągaj słowa czasu zbawiennego

28 Nie ukrywaj mądrości twej w ozdobie jej.

29 Bo mądrość poznana bywa z języka a rozum i umiejętność i nauka z mowy roztropnego, a stateczność z uczynków sprawiedliwych.

30 Nie sprzeciwiaj się żadną miarą słowu prawdziwemu i wstydź się kłamstwa z nieświadomości twojej.

31 Nie wstydź się wyznawać grzechów twoich i nie poddawaj się żadnemu człowiekowi dla grzechu. 32 Nie sprzeciwiaj się obliczu możnego i nie walcz przeciw prądowi rzeki.

33 Za sprawiedliwość walcz dla duszy twojej i bij się o prawdę aż do śmierci, a Bóg za ciebie zwalczy nieprzyjaciół twoich.

34 Nie bądź prędkim w języku twoim, a niepożytecznym i niedbałym w uczynkach twoich.

35 Nie bądź jak lew w domu twoim na zgubę domowników twoich i ucisk poddanych twoich.

3.PRZESTROGA PRZED PEWNOŚCIĄ SIEBIE, RODZĄCĄ SIĘ Z BOGACTW (4,36 - 5,10). Nie pożądaj bogactw i nie polega na nich (4,36-5,1). Niech potęga nie uwodzi cię do grzechu (2-3), ani też zuchwała ufność w miłosierdzie Boże (4-9). Nie szukaj bogactw niesprawiedliwych (10).

36 Niech nie będzie ręka twoja wyciągnięta ku braniu, a skurczona ku dawaniu.

5

1 Nie patrz na majętności niesprawiedliwe i nie mów: "Mam dosyć żywności"; nic ci bowiem nie pomoże czasu pomsty i utrapienia.

2 Nie idź w mocy twej za żądzą serca twego i nie mów:

3 "Jakże potężny jestem! Albo kto mnie zniewoli za uczynki moje?" Albowiem Bóg mszcząc mścić się będzie.

4 Nie mów: "Zgrzeszyłem, a cóż mi się złego stało?, "Albowiem Najwyższy odpłaca powoli.

5 Za odpuszczony grzech nie bądź bez bojaźni i nie przykładaj grzechu do grzechu.

6 I nie mów: "Miłosierdzie Pańskie wielkie jest, zmiłuje się nad mnóstwem grzechów moich."

7 Miłosierdzie bowiem i gniew prędko przybliżają się od Niego, a na grzeszników patrzy gniew jego. 8 Nie odwlekaj nawrócenia się do Pana i nie odkładaj z dnia na dzień

9; nagle bowiem przyjdzie gniew jego, a czasu pomsty zagubi cię.

10 Nie troskaj się o bogactwa niesprawiedliwe, bo ci nie pomogą w dzień utrapienia i pomsty.

4. STAŁOŚĆ W ZASADACH I ROZTROPNOŚĆ W MOWIE (5,II-18). Bądź stały w dobrem (11-12). Należy umieć słuchać, mówić i milczeć (13-15). Unikaj obmowy (16-I7).Bezstronność (18).

11 Nie zwracaj się za każdym wiatrem i nie każdą drogą chodź, bo tak poznany bywa każdy grzesznik po dwoistym języku.

12 Bądź stateczny w drodze Pańskiej i w prawdzie umysłu twego i w umiejętności, a niech idzie za tobą słowo pokoju i sprawiedliwości.

13 Bądź cierpliwy ku słuchaniu słowa, abyś zrozumiał, a z mądrością dawaj odpowiedź prawdziwą.

14 Jeśli masz rozum, odpowiadaj bliźniemu; a jeśli nie, niech będzie ręka twoja na ustach twoich, by cię nie pochwycono na niebacznym słowie i abyś nie był zawstydzony.

15 Cześć i chwała w mowie roztropnego, lecz język nieroztropnego jest jego upadkiem.

16 Niechaj cię nie zowią obmówcą i językiem twym nie daj się pojmać i zawstydzić.

17 Bo dla złodzieja jest zawstydzenie i żal, a dla człowieka dwoistego języka najgorsze potępienie, a dla obmówcy nienawiść i nieprzyjaźń i hańba

18 Sprawiedliwość oddawaj jednako małemu i wielkiemu.

NIEBEZPIECZEŃSTWA PYCHY (6,1-4).

6

1 Nie stawaj się bliźniemu z przyjaciela nieprzyjacielem; złą sławę bowiem i sromotę odziedziczy zły człowiek i wszelki grzesznik zazdrosny i dwoistego języka.

2 Nie wynoś się w myśli duszy twojej jak byk, aby snadź nie była złamana moc twoja przez głupstwo 3 i nie pożarła liści twoich i nie zniszczyła owoców twoich, i byś nie został jak drzewo suche na puszczy.

4 Dusza bowiem zła zatraci tego, który ją ma, i da go na uciechę nieprzyjaciołom, i doprowadzi do losu bezbożnych.

6 PRZYJACIEL PRAWDZIWY I FAŁSZYWY (6,5-17). Tylko wypróbowanemu przyjacielowi wierz (5-7). Niejeden jest przyjacielem tylko w szczęściu (8-12); dlatego bądź ostrożny nawet z przyjaciółmi (l3).Wierny przyjaciel jest skarbem nieocenionym, a znajdzie go człowiek bogobojny (14-17).

5 Łagodne słowo mnoży przyjaciół i ułaskawia nieprzyjaciół, a wdzięczny język dobrego człowieka sprawia wiele dobrego.

6 Miej wielu życzliwych, a do porady miej jednego z tysiąca.

7 Jeśli nabywasz przyjaciela, przez doświadczenie go nabywaj, a nie zawierzaj mu łatwo.

8 Bo bywa przyjaciel według czasu swego a nie wytrwa w dzień utrapienia.

9 I jest przyjaciel, który się obraca do nieprzyjaźni, i jest przyjaciel, który nienawiść i swar i hańbę objawi.

10 Jest też przyjaciel, towarzysz stołu, i nie wytrwa czasu potrzeby.

11 Przyjaciel, jeśli wytrwa statecznie, będzie tobie jak rówieśnik i z domownikami twymi poufale obcować będzie;

12 jeśli się uniży przed tobą i skryje się przed tobą, będziesz miał obopólną przyjaźń dobrą.

13 Odłącz się od nieprzyjaciół twoich, a bądź ostrożny z przyjaciółmi twymi.

14 Wierny przyjaciel jest mocną obroną, a kto go znalazł, skarb znalazł.

15 Z wiernym przyjacielem niczego porównać nie można i nie ma godnej wagi złota i srebra wobec dobroci wiary jego.

16 Przyjaciel wierny jest lekarstwem dla życia i nieśmiertelności, a którzy się boją Pana, znajdą go.

17 Kto się Boga boi, będzie miał również przyjaźń dobrą, bo jakim on jest, takim będzie i przyjaciel jego.

Dział III.

(6,18 - 14,21)

1 STANOWCZOŚĆ W SZUKANIU MĄDROŚCI; JEJ KORZYŚĆ (6,18-37). Od młodości się o nią staraj, nie zważając na początkowe trudności (18-20). Człowiek głupi zraża się trudem i odrzuca mądrość (21-23); lecz ty przyjmuj jej pęta (24-27), a ona przyniesie ci radość, bezpieczeństwo i chwałę (28-32). Do jej nabycia prowadzi obcowanie z ludźmi mądrymi, rozmyślanie i łaska Boża(33-37).

18 Synu, od młodości twojej przyjmuj naukę, a znajdziesz mądrość aż do sędziwości.

19 Jak ten, który orze i sieje, przychodź do niej i czekaj dobrych jej owoców,

20 niewiele bowiem się spracujesz, robiąc około niej, a rychło będziesz używał jej płodów.

21 Jakże niezmiernie przykra jest mądrość nierozumnym ludziom, i nie wytrwa w niej głupi!

22 Jak ciężar kamienia będzie na nich doświadczeniem, i bez odwłoki odrzucą ją.

23 Mądrość bowiem nauki jest wedle mienia swego i nie jest wielu znajoma, lecz w tych, którym jest znana, trwa aż do widzenia Bożego.

24 Słuchaj, synu, i przyjmij radę rozumu, a nie odrzucaj rady mojej.

25 Podaj nogę w pęta jej i szyję twoją w jej łańcuch;

26 podłóż ramię twoje i noś ją, a niech ci się nie przykrzą jej więzy.

27 Z całej duszy twojej garnij się do niej i ze wszystkiej mocy twej strzeż dróg jej.

28 Szukaj jej a objawi się tobie, a dostawszy, nie opuszczaj jej;

29 bo na końcu znajdziesz w niej odpocznienie i obróci ci się w wesele

30 I będą tobie pęta jej obroną mocną i silną podstawą, a łańcuchy jej szatą chwały;

31 bo ubiór żywota jest w niej,

32 a więzy jej pętami zbawienia. Jak szatę chwały obleczesz ją i jak koronę chwały włożysz na siebie.

33 Synu, jeśli będziesz mię słuchał nauczysz się, a jeśli przyłożysz umysł twój, mądrym zostaniesz.

34 Jeśli nakłonisz ucha twego, pojmiesz naukę, a jeśli ci miło będzie słuchać, mądrym zostaniesz.

35 Stawaj w gromadzie starców roztropnych i przyłączaj się z serca do mądrości ich, abyś wszystko, co o Bogu mówią, mógł słyszeć, i aby godne chwały przypowieści nie były ci tajne.

36 A jeśli ujrzysz mądrego, to spiesz do niego od rana, a noga twoja niech wyciera progi drzwi jego.

37 Myśl twoją miej w przykazaniach Bożych i zajmuj się pilnie przepisami Jego, a On tobie da serce, i pożądanie mądrości będzie dane tobie.

2. UNIKAĆ GRZECHU (7,1-19). Unikaj grzechu ze względu na karę (1-3). Nie staraj się o przełożeństwo, zwłaszcza jeżeli nie posiadasz dość siły do zachowania sprawiedliwości i swej godności (4-8). Jak Boga przebłagać w razie uchybienia (9-11). Nie bądź twardego serca dla strapionych (12). Unikaj kłamstwa (13-14), wielomóstwa (15), lenistwa (16), wynoszenia się (17-19).

7

1 Nie czyń złego, a nie dosięgnie cię.

2 Odstąp od tego, co nieprawe, a odstąpi zło od ciebie.

3 Synu, nie siej zła na zagonach niesprawiedliwości, a nie będziesz go żął siedmiorako.

4 Nie proś Pana o zwierzchność, ani króla o miejsce zaszczytne

5 Nie czyń się sprawiedliwym przed Bogiem, gdyż on jest znawcą serca, a przed królem nie chciej uchodzić za mądrego.

6 Nie staraj się, abyś był sędzią, jeśli nie zdołasz mocą przełamać nieprawości; byś się snadź nie uląkł osoby możnego i nie naraził na niebezpieczeństwo sprawiedliwości twojej.

7 Nie grzesz przeciwko mnóstwu miasta, ani się nie wdawaj z pospólstwem,

8 i nie wiąż grzechu z grzechem, bo i za jeden nie ujdziesz kary.

9 Nie bądź małoduszny w sercu swoim;

10 modlić się i jałmużny czynić nie zaniedbuj.

11 Nie mów: "Na mnogość darów moich wejrzy Bóg, a gdy będę ofiarował Bogu Najwyższemu, przyjmie dary moje.

12 "Nie naśmiewaj się z człowieka w gorzkości duszy, bo jest, który uniża i podwyższa, Bóg wszystko widzący.

13Nie uprawiaj kłamstwa przeciw bratu twemu, i względem przyjaciela nie czyń podobnie.

14 Nie chciej popełniać żadnego kłamstwa, bo zwyczaj taki nie jest dobry.

15 Nie bądź wielomównym w gromadzie starców i nie powtarzaj słów na modlitwie twojej.

16 Nie miej w nienawiści robót uciążliwych ani uprawy roli ustanowionej od Najwyższego.

17 Nie zaliczaj się do gromady niekarnych.

18 Pamiętaj na gniew, że zwlekać nie będzie.

19 Uniżaj bardzo ducha twego, bo karą dla ciała człowieka bezbożnego jest ogień i robak.

3. OBOWIAZKI 0JCA RODZINY (7,20-30).Wobec przyjaciela (20), żony (21). niewolników i robotników (22-23), bydła (24), dzieci (25-27), żony (2X), rodziców (29-30).

20 Nie wykraczaj przeciw przyjacielowi, zwlekającemu z pieniędzmi, ani nie gardź dla złota ukochanym bratem.

21 Nie odłączaj się od żony mądrej i dobrej, którą dostałeś w bojaźni Pańskiej, bo wdzięk jej wstydliwości jest nad złoto.

22 Nie obrażaj czeladnika wiernie pracującego, ani najemnika, poświęcającego duszę swoją.

23 Sługa mądry niech ci będzie miły jak dusza twoja; nie odmawiaj mu wolności i nie zostawiaj go w ubóstwie.

24 Masz dobytek? Doglądajże go, a jeśli jest pożyteczny, niech zostanie u ciebie.

25 Masz synów? Pouczaj ich i naginaj ich od dzieciństwa.

26 Masz córki? Strzeżże ciała ich, a nie okazuj im wesołej twarzy.

27 Wydaj córkę, a wielką rzecz sprawisz, a daj ją za człowieka roztropnego.

28 Jeśli masz żonę według duszy twojej nie porzucaj jej; a nie zwierzaj się tej, której nienawidzisz.

29 Ze wszystkiego serca twego czcij ojca twego, a nie zapominaj jęków matki twojej;

30 pomnij, że bez nich nie byłbyś się urodził, i oddawaj im, jak i oni tobie.

4. OBOWIĄZKI RELIGII I MIŁOSIERDZIA (7,31-40).

31 Ze wszystkiej duszy twojej bój się Pana, a kapłanów jego miej za świętych.

32 Ze wszystkiej siły twojej miłuj Tego, który cię uczynił, a sług jego nie opuszczaj

33 Czcij Boga ze wszystkiej duszy twojej i czcij kapłanów, a oczyszczaj się darem łopatek.

34 Dawaj im część, jak ci rozkazano, z pierwocin i z oczyszczenia, a za niedbalstwa twoje oczyść się małymi.

35 Dar łopatek twoich i ofiarę poświęcenia ofiarujesz Panu, i pierwociny rzeczy świętych

36; i ubogiemu podaj rękę twoją, aby doskonałe było przebłaganie i błogosławieństwo twoje.

37 Rozdzielaj dary wszystkim żyjącym, a i umarłemu nie odmawiaj łaski.

38 Nie uchylaj się od pocieszenia płaczących i chodź ze smutnymi.

39 Nie przykrz sobie nawiedzać chorego, bo stąd w miłości będziesz utwierdzony.

40 We wszystkich sprawach twoich pamiętaj na ostatnie rzeczy twoje, a na wieki nie zgrzeszysz.

5. ZASADY OBCOWANIA Z LUDŹMI W OGÓLE (8,1-22).

8

1 Nie wadź się z człowiekiem możnym, byś snadź nie wpadł w ręce jego.

2 Nie spieraj się z człowiekiem bogatym, by snadź przeciw tobie sprawnie wytoczył

3; bo wielu zgubiło złoto i srebro, i aż do serc królewskich dotarło i wywróciło je.

4 Nie swarz się z człowiekiem języcznym i nie dokładaj drew na ogień jego.

5 Nie obcuj z człowiekiem nieumiejętnym, aby nie mówił źle o rodzie twoim.

6 Nie gardź człowiekiem, który się odwraca od grzechu i nie urągaj mu; pomnij, żeśmy wszyscy godni karania.

7 Nie gardź człowiekiem w starości jego, bo i z nas niektórzy się zestarzeją.

8 Nie raduj się ze śmierci nieprzyjaciela twego wiedząc, że wszyscy umieramy, a nie chcemy, aby się z nas radowano.

9 Nie lekceważ opowiadania starców mądrych,

10 a przypowieściami ich zajmuj się, bo się od nich nauczysz mądrości i rozumnej nauki, i jak służyć panom bez przygany.

11 Nie puszczaj mimo siebie opowiadania starszych, bo oni się nauczyli od ojców swoich;

12 albowiem od nich nauczysz się rozumu i jak dawać odpowiedź czasu potrzeby.

13 Nie rozpalaj węgla grzeszników karcąc ich, i nie zapalaj się płomieniem ognia ich grzechów.

14 Nie sprzeciwiaj się człowiekowi złorzeczącemu, aby nie zasiadł na czatach przeciw ustom twoim.

15 Nie pożyczaj człowiekowi możniejszemu od ciebie, a jeśliś pożyczył, miej to za rzecz straconą.

16 Nie ręcz ponad możność twoją, a jeśli poręczyłeś, obmyślaj, jak masz zapłacić.

17 Nie prawuj się ze sędzią, ponieważ według sprawiedliwości sądzi.

18 Nie puszczaj się w drogę z człowiekiem zuchwałym, by snadź nie zwalił nieszczęścia swego na ciebie; bo on idzie według woli swojej, i razem z jego szaleństwem zginiesz.

19 Nie będziesz się wadził z gniewliwym, a z zuchwałym nie chodź na puszczę; bo jak nic w oczach jego jest krew, a gdzie nie ma ratunku, zabije cię.

20Z głupimi nie miej narady, albowiem nie może im się podobać, jeno to, co im miłe.

21 Przed obcym nie miej narady, bo nie wiesz, co pocznie.

22 Nie każdemu człowiekowi otwieraj serce twoje, aby ci się nie odpłacił złem i nie wygadywał na ciebie.

6. ROZTROPNOŚĆ I OSTROŻNOŚĆ W PRZESTAWANIU Z NIEWIASTAMI (9,1-13).

9

1 Nie miej w podejrzeniu niewiasty łona twego, aby nie pokazała tobie złości zgubnej nauki.

2 Nie dawaj niewieście mocy nad duszą twą, aby nie doszła do władzy twojej i abyś nie był zawstydzony.

3 Nie patrz na niewiastę zalotną, abyś snadź nie wpadł w jej sidła.

4 Z tanecznicą nie przestawaj ani jej nie słuchaj, abyś snadź nie zginął przez jej potęgę.

5 Nie patrz na pannę, aby jej piękność nie była ci na upadek.

6 Nie daj w żaden sposób duszy swojej wszetecznicom, abyś nie zgubił siebie i dziedzictwa swego.

7 Nie rozglądaj się po ulicach miasta ani nie przebiegaj po rynkach jego.

8 Odwróć oblicze twoje od niewiasty pięknie ubranej i nie przypatruj się cudzej piękności.

9 Wielu ludzi zginęło dla piękności niewieściej, i stąd zapala się pożądliwość jak ogień.

10 Każda niewiasta, która jest nierządna, jak gnój na drodze podeptana będzie.

11 Wielu, którzy podziwiali piękność cudzej niewiasty, zostało odrzuconych, bo rozmowa z nią jak ogień się rozpala.

12 Z cudzą niewiastą zgoła nie siadaj i nie siedź z nią podparłszy się łokciem,

13 ani z nią sporu nie wiedź przy winie, by się snadź nie skłoniło ku niej serce twoje i byś nie wpadł w zatracenie przez krew twoją.

7. JESZCZE O STOSUNKACH Z BLIŻNIMI (9,14-25). Stary przyjaciel (14-15). Nie zazdrościć grzesznikowi chwały i bogactw (16-17). Z dala i ostrożnie z mającymi władzę (l8-20). Obcować z mądrymi i sprawiedliwy mi (2l-24). Człowiek gadatliwy (25).

14 Nie opuszczaj starego przyjaciela, bo nowy nie będzie doń podobny.

15 Nowe wino, przyjaciel nowy; podstarzeje, a z rozkoszą pić je będziesz.

16 Nie zazdrość chwały i bogactw grzesznikowi, bo nie wiesz, jaki będzie upadek jego.

17 Nie miej upodobania w gwałcie niesprawiedliwych wiedząc, że aż do otchłani nie będzie się podobał bezbożny.

18 Daleko bądź od człowieka, który ma moc zabić, a nie będziesz się obawiał bojaźni śmierci;

19 a jeśli się zbliżysz do niego, nie dopuszczaj się niczego, by snadź nie odebrał ci życia.

20 Wiedz o łączności ze śmiercią, bo wpośród sideł będziesz chodził i po zbrojach ludzi bolejących będziesz się przechadzał.

21 Wedle możności twej miej się na baczności przed bliźnim twoim, a z mądrymi i roztropnymi naradzaj się.

22 Ludzi sprawiedliwych miewaj u stołu swego i w bojaźni Pańskiej niech będzie chluba twoja,

23 a w rozumie niech ci będzie myśl o Bogu i wszystka rozmowa twoja o przykazaniach Najwyższego.

24 Dla ręki rzemieślników dzieło chwalić będą, a przełożonego nad ludem za mądrość mowy jego, a słowo starców za roztropność.

25 Straszny jest w mieście swym człowiek języczny, a niebaczny w mowie obrzydły będzie.

8. O MĄDRYM I O GŁUPIM WŁADCY (10,1-5).

10

1 Sędzia mądry będzie sądził lud swój, a przełożeństwo roztropnego stałe będzie.

2 Jaki jest sędzia ludu, tacy też jego słudzy, a jaki przełożony miasta, tacy i mieszkający w nim.

3 Król nieumiejętny wytraci lud swój, a miasta zaludnią się roztropnością możnych.

4 W ręce Bożej władza nad ziemią i pożytecznego władcę wzbudzi nad nią czasu swego.

5 W ręce Bożej szczęście człowieka, i na osobę uczonego włoży godność jego.

9. PRZESTROGA PRZED PYCHĄ, NIESPRAWIEDLIWOŚCIĄ I CHCIWOŚCIĄ (10,6-22). Przebaczanie krzywd (6). Pycha i jej zgubne skutki (7-8). Chciwość (9-10).panowanie krzywdziciela jest krótkie, a jego koniec upokarzający (11-13). Początek pychy (14-15); jej kara (16-22).

6 Nie pamiętaj żadnej krzywdy bliźniemu i nie czyń nic w sprawach krzywdy

7 Obmierzła jest pycha przed Bogiem i przed ludźmi, i obrzydliwa wszelka niesprawiedliwość narodów.

8 Królowanie przechodzi od narodu do narodu dla niesprawiedliwości i krzywd, i potwarzy, i rozmaitych zdrad.

9 A nad łakomego nie ma nic gorszego. Czemuż się pyszni ziemia i popiół?

10 Nie ma nic niegodziwszego jak miłować pieniądze; bo taki nawet duszę swą ma przedajną, gdyż w życiu swoim wyrzucił wnętrzności swoje.

11 Krótkie jest życie wszystkich mocarzów. Długa niemoc nuży lekarza.

12 Krótką niemoc przecina lekarz; tak i król dziś jest, a jutro umrze.

13 Bo kiedy człowiek umrze, odziedziczy węże i dzikie zwierzęta i robaki.

14 Początkiem pychy człowieka jest odstępstwo od Boga

15; bo od tego, który go uczynił, odstąpiło serce jego. Albowiem pycha jest początkiem grzechu każdego; kto się jej trzymać będzie, pełen będzie przekleństwa, a na koniec go obali.

16 Dlatego Pan pohańbił zbory złych ludzi i zniszczył je do końca.

17 Stolice książąt pysznych wywrócił Bóg, a na ich miejsce pokornych posadził.

18 Korzenie pysznych narodów wysuszył Bóg, a wszczepił pokornych z tychże narodów.

19 Ziemie narodów wywrócił Pan i wytracił je aż do gruntu

20; wysuszył niektóre z nich i wytracił ich, i wygładził pamięć ich z ziemi.

21 Pamięć pysznych zatracił Bóg, a zostawił pamięć pokornych umysłem.

22 Nie jest stworzona dla ludzi pycha, ani gniew dla rodu niewieściego.

10 PRAWDZIWA CHWAŁA (10,23-11,6). Polega ona na bojaźni Bożej czyli mądrości (23-28). Nie wynoś się pychą, lecz pracuj (29-30)! Z drugiej strony, zachowując się skromnie, strzeż jednak swej godności (31-32). Mądry, choćby był ubogi, zyska cześć u drugich (10,33-11,1). Nie przywiązuj wagi do wyglądu i pięknej odzieży (2-4), bo świetne zewnętrzne zalety mijają zbyt prędko (5-6).

23 To pokolenie ludzi uczczone będzie, które się Boga boi, a to pokolenie bez czci będzie, które przestępuje Pańskie przykazania.

24 Między braćmi rządca ich jest we czci, a którzy się boją Pana, będą takimi w oczach Jego.

25 Chlubą bogatych, poważanych i ubogich jest bojaźń Boża.

26 Nie gardź człowiekiem sprawiedliwym ubogim, ani nie poważaj człowieka grzesznego bogatego.

27 Wielki i sędzia i możny jest we czci, lecz nie ma większego nad tego, który się Boga boi.

28 Niewolnikowi mądremu wolni służyć będą, a mąż roztropny i wyrobiony nie będzie szemrał, gdy go ganią, a nieuk nie będzie uczczony.

29 Nie wynoś się w spełnianiu roboty twojej, ani się nie ociągaj czasu niedostatku.

30 Lepszy jest ten, co robi, a ma dosyć wszystkiego, niż ten, co się pyszni, a nie ma chleba.

31 Synu, w cichości zachowaj duszę twoją, a miej ją we czci według godności jej.

32 Grzeszącego przeciw duszy swojej kto usprawiedliwi? a kto uczci nieczczącego duszy swojej?

33 Ubogi dla swej nauki i bojaźni sławiony jest, a jest taki człowiek, którego czczą dla majętności jego.

34 Kto zaś jest sławiony w ubóstwie, o ileż więcej w bogactwie; lecz kto jest sławiony dla majętności, niech się ubóstwa boi.

11

1 Mądrość uniżonego wywyższy głowę jego i w pośrodku wielkich panów posadzi go.

2 Nie chwal człowieka dla piękności jego, ani nie gardź człowiekiem dla wyglądu jego.

3 Malutka jest pszczoła między latającymi, a pierwszeństwo słodyczy ma owoc jej.

4 Nie chlub się nigdy odzieniem, ani się nie wynoś w dzień chwały twojej, bo dziwne są sprawy jednego tylko Najwyższego, i chwalebne i skryte i niewidome są uczynki jego.

5 Wielu okrutników zasiadło na tronie, a ten, o którym nie myślano, otrzymał koronę.

6 Wielu możnych gwałtownie zostało uciśnionych i poważani oddani zostali w ręce innych.

11. ROZTROPNOŚC: W UDZIELANIU NAGAN I ODPOWIEDZI (11,7-9).

7 Nie gań nikogo pierwej, nim się wywiesz, a wywiedziawszy się, karć sprawiedliwie.

8 Pierwej nim wysłuchasz, nie odpowiadaj słowa, a w środku mów nie wtrącaj się.

9 Nie wadź się o to, co ciebie nie dotyczy, i nie zasiadaj do sądu z grzesznikami.

12 PODZIAŁ DÓBR NA ZIEMI ZALEŻY OD BOGA (11,10-30). Zachowaj umiarkowanie w trosce o wzbogacenie się (10), bo nie własna działalność zapewnia powodzenie, lecz błogosławieństwo Boże (11-13). Od Boga bowiem pochodzi szczęście i nieszczęście (14-16); sprawiedliwych szczęście trwałe (17), podczas gdy zły umiera, zanim zdoła użyć nagromadzonych z trudem bogactw (18-20). Dlatego pozostali wierny prawu i twemu zawodowi, nie zazdrość grzesznikom, a ufaj Bogu (21-24). Unikaj zaś zarówno zwątpienia jak zarozumiałości (25-27), bo jakim jest człowiek, pokaże jego koniec (28-29). Dlatego też nie osądzaj nikogo przed śmiercią (30).

10 Synu, nie zajmuj się wielu sprawami, a jeśli będziesz bogatym, nie będziesz wolny od występku: bo jeśli uganiać się będziesz, nie osiągniesz, a·choćbyś uciekał, nie unikniesz.

11 Niejeden człowiek bezbożny pracuje i spieszy się i boleje, a tym mniej wzbogaca się.

12 Jest człowiek bezsilny, ratunku potrzebujący, w siłę ubogi a obfitujący w ubóstwo,

13 a oko Boskie wejrzało nań ku dobremu i podniósł go z jego uniżenia, i zdumiewało się nad nim wielu, i dali cześć Bogu.

14 Dobre i złe, życie i śmierć, ubóstwo i bogactwo od Pana pochodzą.

15 Mądrość i nauka i umiejętność zakonu u Boga; miłość i drogi dobrych u niego są.

16 Grzesznikom błąd i ciemności są wrodzone, a którzy się radują w złych rzeczach, starzeją się w złości.

17 Dar Boży trwa dla sprawiedliwych, a czemu on da wzrost, będzie miało powodzenie na wieki.

18 Jest taki, który się bogaci skąpo żyjąc, i to jest dział zapłaty jego, iż mówi:

19 "Znalazłem sobie odpoczynek i teraz będę sam używał dóbr moich,"

20a nie wie, że czas przeminie i śmierć się przybliża, a on wszystko innym zostawi i umrze.

21 Trwaj w przymierzu twoim i rozmawiaj o nim, i starzej się w spełnianiu przykazań tobie danych.

22 Nie zatrzymuj się przy uczynkach grzeszników, a ufaj Bogu i pozostań na miejscu swoim;

23 bo łatwo jest w oczach Boskich nagle wzbogacić ubogiego.

24 Błogosławieństwo Boże prędkie jest, by nagrodzić pobożnego i w krótkim czasie postępek jego owoc przynosi.

25 Nie mów: "Cóż pomnie i cóż odtąd będzie dobrego?"

26 Nie mów: "Mam dostatek, a cóż mi się odtąd złego zdarzy?"

27 W dzień szczęścia nie zapominaj o nieszczęściu, a w dzień nieszczęścia nie zapominaj o szczęściu.

28 Bo łatwo jest u Boga w dzień śmierci zapłacić każdemu według dróg jego.

29 Godzinne nieszczęście przynosi zapomnienie wielkiej rozkoszy, a przy końcu człowieka jest ujawnienie uczynków jego.

30 Nie chwal przed śmiercią żadnego człowieka, bo z synów swych poznany bywa mąż.

13. OSTROŻNIE Z DAWANIEM GOŚCINY (11,31-36)!

31 Nie każdego człowieka wprowadzaj do domu swego, bo wiele jest podstępów zdradliwego.

32 Jak bowiem wypuszczają smród wnętrzności śmierdzących ludzi i jak kuropatwę wprowadzają do klatki, i jak sarnę w sidło, tak i serce pysznych ludzi, i jak czatujący, który patrzy na upadek bliźniego swego.

33 Dobre bowiem rzeczy we złe obracając stawia zasadzki, i na rzeczy najwyborniejsze rzuca plamę.

34 Od jednej iskierki rozżarza się ogień i od jednego zdradliwego mnoży się krew; a człowiek grzeszny godzi na krew.

35 Strzeż się niegodziwca, bo knuje nieszczęście, by snadź na ciebie nie przywiódł pośmiewiska na wielu.

36 Przypuść do siebie obcego, a w zamieszaniu cię wywróci i obcym uczyni cię twym własnym.

14. REGUŁY DOBROCZYNNOŚCI (12,1-7).

12

1 Jeśli czynisz dobrze, wiedz, komu czynisz, a będzie wielka wdzięczność za dobrodziejstwa twoje.

2 Czyń dobrze sprawiedliwemu, a znajdziesz zapłatę wielką, jeśli nie od niego,

3 to na pewno od Pana. Bo nie dzieje się dobrze temu, który trwa w złym i który jałmużny nie daje; ponieważ i Najwyższy ma w nienawiści grzeszników, a lituje się nad pokutującymi.

4 Dawaj miłosiernemu, a nie wspomagaj grzesznika; i bezbożnym i grzesznikom odda pomstę, zachowując ich na dzień pomsty.

5 Dawaj dobremu, a nie wspomagaj grzesznika.

6 Czyń dobrze pokornemu, a nie dawaj bezbożnemu; zakaż mu dawać chleba, aby przezeń nie stał się moc mniejszy od ciebie;

7 bo dwa razy tyle zła otrzymasz za wszystko dobre, któreś mu uczynił; gdyż i Najwyższy nienawidzi grzeszników, i bezbożnym odda pomstę.

15. NIE DOWIERZAĆ WROGOM (12,8-19). W nieszczęściu odróżnia się przyjaciela od nieprzyjaciela (8-9). Nie ufaj swym wrogom i nie przypuszczaj ich do siebie (10-12). Człowieka nieostrożnego wróg pogrąży w nieszczęściu i wyśmieje (13-19).

8 Nie pozna się przyjaciela czasu szczęśliwego, ani się nie ukryje nieprzyjaciel czasu przeciwnego.

9 W szczęściu męża nieprzyjaciele jego w smutku, a w nieszczęściu jego przyjaciela się poznaje.

10 Nie wierz na wieki nieprzyjacielowi twemu, bo jak spiż rdzewieje złość jego

11 i choćby upokorzony i skurczony chodził, miej się na pieczy i strzeż się go.

12 Nie stawiaj go przy sobie i niech nie siedzi po prawicy twojej, by snadź obróciwszy się do miejsca twego, nie starał się zająć stołka twego, i byś na koniec nie zrozumiał słów moich i nie miał wyrzutów z powodu mów moich.

13 Któż się zlituje nad zaklinaczem, którego wąż ukąsi, i nad wszystkimi którzy się do dzikich zwierząt zbliżają? Podobnie nad tym, który się łączy z człowiekiem złym i uwikłał się w grzechy jego.

14 Jedną godzinę będzie trwał przy tobie, a jeśli się zaczniesz pochylać, nie wytrzyma.

15 Łagodnie mówi wargami swymi nieprzylaciel, ale w sercu swym obmyśla, jakby cię w dół wtrącić.

16 Oczyma swymi płacze nieprzyjaciel, ale jeśli znajdzie sposobność, nie nasyci się krwią;

17 a jeśli cię spotka co złego, znajdziesz go tam pierwszego.

18 Oczyma swymi płacze nieprzyjaciel, a rzekomo ratując cię będzie podkopywał stopy twoje.

19 Głową swą będzie potrząsał i głaskał ręką, a wiele szepcąc, odmieni oblicze swoje.

16. OSTROŻNOŚĆ W OBCOWANIU Z BOGATYMI (13,1-29). Niebezpieczeństwo dla duszy z obcowania z drugimi (1). Unikaj towarzystwa bogacza (2-4), bo on cię wyzyska (5-11). Jeżeli z nim obcujesz, bądź powściągliwy i ostrożny (12-18). Nie ma nic wspólnego między sprawiedliwym a bezbożnym, między ubogim a bogatym (19-24); w ludzkiej społeczności inaczej traktuje się bogatego a ubogiego (25-29).

13

1 Kto się smoły dotknie, pomaże się nią, a kto ma towarzystwo z pysznym, oblecze się w pychę.

2 - Brzemię na siebie bierze, kto ze znakomitszym od siebie obcuje; i bogatszemu od siebie nie bądź towarzyszem.

3 Co wspólnego ma kocioł z garnkiem? bo kiedy o siebie się uderzą, stłucze się.

4 Bogaty niesprawiedliwie uczynił i będzie zgrzytał zębami, a ubogi skrzywdzony milczeć będzie.

5 - Jeśli będziesz dawał, przyjmie cię, ale jeśli nie będziesz miał, opuści cię.

6 Jeśli masz, będzie ucztował z tobą i wyniszczy cię, a nie będzie cię żałował.

7 Jeśli mu ciebie będzie potrzeba, podejdzie cię, a uśmiechając się będzie ci nadzieję czynił, powiadając ci dobre rzeczy, i rzeknie: "Czego ci potrzeba?"

8 I zawstydzi cię potrawami swymi, aż cię wyniszczy dwa lub trzy razy, a na ostatek wyśmieje się z ciebie, a potem gdy cię ujrzy, zostawi cię i będzie potrząsał głową przeciw tobie.

9 Ukorz się Bogu i czekaj rąk jego.

10 Strzeż się, abyś nie dał się uwieść

11 I w głupstwo i nie był poniżony.

12 Nie uniżaj się w mądrości twojej, abyś uniżywszy się nie był uwiedziony w głupstwo.

13 - Wezwany od możniejszego, odejdź, bo cię tym usilniej wzywać będzie.

14 Nie naprzykrzaj się, abyś nie był odrzucony, a nie bądź daleko od niego, abyś nie poszedł w zapomnienie. Nie zmierzaj do tego, by jak do równego z nim mówić, ani nie wierz mnogim słowom jego; bo długą rozmową będzie cię doświadczał, a uśmiechając się będzie cię pytał o tajemnice twoje.

15 Niemiłosierny umysł jego będzie zachowywał słowa twoje i nie pominie, aby nie miał cię utrapić i wtrącić do więzienia

16 Strzeż się, a pilnuj tego, co usłyszysz, bo chodzisz z upadkiem twoim.

17 A słuchając tego, jakby we śnie patrz i czuwaj.

18 Przez wszystek żywot twój miłuj Boga i wzywaj go ku zbawieniu twemu.

19 Każde zwierzę miłuje sobie podobne, tak i każdy bliźniego swego.

20 Wszelkie ciało przyłączy się do podobnego sobie, i wszelki człowiek przyłączy się do podobnego sobie.

21 Jeśli kiedy wilk z owcą obcować będzie, tak grzesznik ze sprawiedliwym.

22 Co za wspólność świętemu człowiekowi z psem, albo co za dział bogatemu z ubogim?

23 Osioł leśny jest łupem Lwa na pustyni, tak pastwą bogaczów są ubodzy.

24 A jako pysznemu obrzydła jest pokora, taki ubogi obrzydłością bogatemu.

25 Jeśli bogacz się zachwieje, ratują go przyjaciele jego, lecz gdy ubogi upadnie, i od znajomych bywa wypędzony.

26 Bogacz, gdy będzie oszukany, ma wielu pomocników; hardo mówił, a usprawiedliwili go.

27 Ubogiego oszukano, nadto jeszcze go łają; mówił roztropnie, a nie liczono się z tym.

28 Przemówił bogacz, a wszyscy umilkli i wywyższą aż pod obłoki słowa jego.

29 Ubogi odezwał się, i mówią: "Któż to jest?", a jeśli się potknie, wywrócą go.

17. O DOBRYM I ZŁYM UŻYTKU BOGACTW (13,30-14,21). Bogactwa przynoszą szczęście, o ile są uczciwie nabyte (13,30).Uczucia człowieka odbijają się na jego twarzy (31-32). Szczęśliwy zaś jest człowiek, który ma czyste sumienie (14,1-2). Bogactwa skąpca nie przynoszą szczęścia jemu ani drugim (3-10).Dlatego używaj twych dóbr dla Boga, na korzyść bliźnich i dla własnej przyjemności, pamiętając, że po śmierci działać i używać nie będziesz mógł (11-21).

30 Dobra jest majętność dla tego, co nie ma grzechu na sumieniu, a złe ubóstwo w ustach bezbożnika.

31 Serce człowieka odmienia twarz jego bądź ku dobremu, bądź ku złemu.

32 Ślad serca dobrego i oblicze dobre z trudem znajdziesz i z pracą.

14

1 Błogosławiony mąż, który się nie potknął w słowie ust swoich i nie jest trapiony zgryzotą z powodu grzechu!

2 Szczęśliwy człowiek, który nie miał smutku w umyśle swoim i nie utracił nadziei swojej!

3 Człowiek chciwy i skąpy próżno ma bogactwa, a człowiekowi zazdrosnemu na co złoto?

4 Kto zbiera niesłusznie kosztem duszy swojej, dla innych zbiera, a w dobrach jego inny zbytku używać będzie.

5 Kto dla siebie jest zły, dla kogo innego dobry będzie? i dóbr swoich z pociechą nie użyje.

6 Kto sam sobie zazdrości, nic nadeń nie ma gorszego, i to jest zapłata złości jego;

7 i jeśli co dobrze uczyni, nieświadomie i niechętnie czyni, a na ostatek pokazuje złość swoją.

8 Złośliwe jest oko zazdrosnego; odwraca on twarz i gardzi duszą swoją.

9 Nie jest nasycone oko chciwego częścią nie prawości; nie nasyci się, aż wyniszczy i wysuszy duszę swoją.

10 Oko złe do złego i nie naje się chleba, ale głodne i smutne będzie u stołu swego.

11 Synu, jeśli masz, czyń sam sobie dobrze, i składaj Bogu godne ofiary.

12 Pamiętaj, że śmierć nie zwleka i że ci jest ukazane przymierze otchłani, prawem bowiem tego świata jest: musi się umrzeć.

13 Przed śmiercią czyń dobrze przyjacielowi twemu, i według możności twojej wyciągaj rękę i dawaj ubogiemu.

14 Nie trać dnia dobrego i cząstka dobrego daru niechaj cię nie mija.

15 Czyż innym nie zostawisz boleści i pracy twojej na rozdział losem?

16 Dawaj i bierz, a usprawiedliwiaj duszę swoją.

17 Przed śmiercią twą pełnij sprawiedliwość, bo w otchłani nie znajdziesz pokarmu.

18 Wszelkie ciało zwiotczeje jak siano i jak liście rosnące na drzewie zielonym.

19 Jedne rosną, a drugie opadają; tak i rodzaj ciała i krwi: jeden odchodzi, a drugi nastaje.

20 Każde dzieło skazitelne na koniec ustanie, a który je czyni, pójdzie z nim.

21 Wszelkie dzieło znakomite będzie usprawiedliwione, a kto je czyni, będzie uczczony przez nie.

Dział IV.(14,22 - 16,23)

1 OWOCE MĄDROŚCI (14,22-15,10).Szczęśliwy ten, co gorliwie zabiega o mądrość (14,22-27)! Przyjęcie, jakie gotuje mądrość bogobojnemu, i dobra, jakich mu udziela (15,1-6). Grzesznik jej nie osiąga (7-8).Chwała Boża rodzi się z mądrości (9-10).

22 Błogosławiony mąż, który trwać będzie w mądrości i który nad sprawiedliwością swą rozmyślać będzie, a w umyśle rozważać będzie opatrzność Bożą;

23 który rozmyśla drogę jej w sercu swoim i tajemnice jej przenika, idzie za nią jak wypatrujący i na drogach jej zatrzymuje się;

24 który wgląda przez okna jej i u drzwi jej słucha; który osiada koło domu jej,

25 i wbiwszy palik w jej ściany, postawi domek swój przy boku jej, i w domku jego będą mieszkały dobra na wieki.

26 Postawi synów swych pod pokryciem jej i będzie mieszkał pod jej gałązkami;

27 będzie obroniony od upalenia pod jej przykryciem, a w chwale jej będzie odpoczywał.

15

1 Kto się Boga boi, będzie czynił dobrze, a kto się trzyma sprawiedliwości,

2 osiągnie ją, i wyjdzie na przeciw niego jak czcigodna matka, i jako żona panną pojęta przyjmie go.

3 Nakarmi go chlebem żywota i zrozumienia, a wodą mądrości zbawiennej napoi go, i umocni się w nim, i nie

4 pochyli się; i utrzyma go, i nie zawstydzi się, i wywyższy go u bliźnich jego;

5 i wpośród zgromadzenia otworzy usta jego, i napełni go duchem mądrości i zrozumienia, i szatą chwały przyodzieje go.

6 Skarb wesela i radości zgromadzi nad nim, i imienia wiecznego dziedzicem go uczyni.

7 Ludzie głupi nie dostaną jej, a rozumni ludzie wyjdą na jej spotkanie; głupi ludzie nie będą jej oglądali,

8 bo jest daleko od pychy i zdrady; ludzie kłamliwi o niej nie wspomną, a ludzie prawdomówni znajdą się u niej i szerzę cię mieć będą aż do oglądania Boga.

9 - Nie jest piękna chwała w ustach grzesznika,

10 albowiem od Boga wyszła mądrość; bo przy mądrości Bożej stać będzie chwała i rozmnoży się w ustach wiernego i Panujący da mu ją.

2. NIE BÓG, LECZ WOLNA WOLA JEST SPRAWCZYNIĄ GRZECHU (15,11-22). Bóg nienawidzi grzechu (11-13), ale zostawił człowiekowi wolność wyboru między dobrem a złem (14-18), a ma moc dać słuszną odpłatę. (19-20); lecz Bóg nie jest sprawcą grzechu (21-22).

11 Nie mów: "Przez Boga nie jest przy mnie," bo czego On nienawidzi, nie czyń.

12 Nie mów: "On mnie w błąd wprowadził," bo Mu nie potrzeba bezbożnych ludzi.

13 Wszelkiej obrzydliwości błędu Pan nienawidzi, i nie będzie się podobała bojącym się go.

14 - Bóg od początku stworzył człowieka i zostawił go w mocy rady jego.

15 Przydał prawa i przykazania swoje;

16 jeśli będziesz chciał prawa zachować i na wieki wiarę miłą trzymać, zachowają cię

17 Położył przed tobą ogień i wodę, do czego chcesz, wyciągnij rękę twoją.

18 Przed człowiekiem żywot i śmierć, dobro i zło; co mu się podoba, będzie mu dane.

19 - Bo wielka mądrość Boża i potężny jest w mocy, i widzi wszystkich bez przestanku.

20 Oczy Pańskie są ku tym, którzy się go boją, i on zna wszelkie dzieło człowieka.

21 - Nikomu nie rozkazał źle czynić i nie dał nikomu pozwolenia grzeszyć;

22 albowiem nie pragnie mnóstwa synów niewiernych i niepożytecznych.

3. KARZĄCEJ SP'RAWIEDLIWOŚCI BOŻEJ NIKT NIE UJDZIE (16,1-23). Niczego nie spodziewaj się po dzieciach bezbożnych, które jako takie podlegają karze (1-5). Przykłady karzącej sprawiedliwości Bożej w historii (6-11). Zarówno miłosierdzie jak i sprawiedliwość Boga mają zastosowanie w jego rządach (12-15). Przed okiem Bożym zaś nikt się ukryć nie zdoła (16-23).

16

1 Nie raduj się z bezbożnych synów, jeśli się mnożą, i nie miej w nich upodobania, jeśli nie ma w nich bojaźni Bożej.

2 Nie ufaj ich zdrowiu i nie patrz na roboty ich.

3 Lepszy bowiem jest jeden bojący się Boga, niźli tysiąc synów bezbożnych.

4 I lepiej jest umrzeć bez potomstwa, niźli zostawić synów bezbożnych.

5 Przez jednego roztropnego miasto będzie zaludnione, plemię bezbożnych opustoszeje.

6 - Wiele takich rzeczy widziało oko moje, a o większych od tych słyszało ucho moje.

7 W zgromadzeniu grzeszników zapali się ogień, a w narodzie niewiernym zapali się gniew.

8 Nie uprosili odpuszczenia grzechów swoich starodawni olbrzymi, którzy zostali wygładzeni, bo ufali sile swojej;

9 i nie przepuścił Bóg miejscu gościny Lota, i obrzydził ich sobie dla pychy słowa ich.

10 Nie zmiłował się nad nimi, lecz wytracił lud wszystek, wynoszący się w grzechach swoich.

11 Podobnie sześćkroć sto tysięcy pieszych, którzy się byli zgromadzili w uporze serca swego; a gdyby jeden był twardego karku, dziwne by było, gdyby uszedł.

12 - Miłosierdzie bowiem i gniew jest u Niego. Wiele może ubłaganie - i wylewa gniew.

13 Miłosierdziu Jego dorównywa karanie Jego; sądzi człowieka według uczynków jego.

14 Nie ujdzie grzesznik z grabieżą i nie przewlecze się oczekiwanie czyniącego miłosierdzie;

15 wszelkie dzieło miłosierdzia uczyni miejsce każdemu według zasługi uczynków jego i według roztropności pielgrzymowania jego.

16 - Nie mów: "Skryję się przed Bogiem, a z wysokości kto na mnie wspomni?

17 Między ludem wielkim nie poznają mnie, bo czymże jest dusza moja między tak niezliczonym stworzeniem?"

18 Oto niebo i niebiosa niebios, głębokość i wszystka ziemia, i wszystko, co w nich jest, poruszą się przed oblicznością Jego;

19 góry razem i pagórki, i fundamenty ziemi: gdy na nie Bóg spojrzy, zatrzęsą się od strachu.

20 A w tym wszystkim serce głupie jest, a On rozumie wszelkie serce.

21 A drogi Jego kto rozumem pojmie, i wicher, którego ani oko ludzkie nie dojrzy?

22 Bo najwięcej dzieł Jego jest w skrytości. A uczynki sprawiedliwości Jego kto wypowie albo kto je zniesie? Przymierze bowiem daleko jest od niektórych, a badanie wszystkich będzie przy końcu.

23 Kto jest nierozsądny, myśli o błahych rzeczach, a mąż nierozumny i błądzący myśli o głupstwach.

Dział V.

(16,24 - 23,38)

1. STWORZENIE ŚWIATA (16,24-31). Wezwanie do uwagi (24-25). Porządek w dziele stworzenia (26-29). Ubogacenie ziemi dobrami(30-31).

24 Słuchaj mię, synu, a ucz się karności rozumu i na słowa moje uważaj w sercu twoim,

25 a powiem naukę dokładną i będę się starał mądrość wypowiedzieć; i słowa moje uważaj w sercu twoim, a powiem w szczerości ducha moce, które włożył Bóg w dzieła swoje od początku, i oznajmię w prawdzie umiejętność jego.

26 - Z rozsądkiem Bożym dzieła Jego od początku, i od stworzenia ich rozdzielił ich części i przełożeństwa ich według rodzajów ich.

27 Uporządkował na wieki czynności ich; nie łaknęły ani nie znużyły się, ani nie ustały od czynności swoich.

28 .Żaden bliskiego swego nie uciśnie aż na wieki.

29 Nie bądź nieposłuszny słowu Jego.

30 - Potem Bóg spojrzał na ziemię i napełnił ją dobrami swymi.

31 Dusza wszystkiego, co żyje, oznajmiła przed obliczem jej, i do niej znów powracają.

2. BÓG A CZŁOWIEK (17,1 - 18,14). Stworzenie człowieka, oddanie mu władzy nad ziemią (17,1-4). Uposażenie człowieka, obowiązek chwalenia Boga (5-8). Przymierze i przykazania (9-12). Bóg widzi wszystkie czyny ludzkie (13-18) i odpłaca za nie, a nawracających się doń przyjmuje (19-20). Dlatego na wróć się do Pana, byś mógł wysławiać za życia nieprzebrane miłosierdzie jego, jakie ma względem słabości ludzkiej (21-31). Wielkość Boga jest niezgłębiona (18,1-6), a nikłość człowieka ogromna (7-8), dlatego lituje się Bóg nad wszelkim stworzeniem (9-14).

17

1 Bóg stworzył z ziemi człowieka, według obrazu swego uczynił go,

2 i znowu obrócił go w nią, i na kształt swój przyodział go mocą.

3 Liczbę dni i czas dał mu, i dał mu moc nad tymi rzeczami, które są na ziemi.

4 Położył strach przed nim nad wszystkim ciałem, i zapanował nad zwierzętami i nad ptactwem.

5 - Stworzył z niego pomoc jemu podobną, i dał im radę i język, i oczy, i uszy, i serce ku myśleniu i nauką rozumu napełnił ich.

6 Stworzył w nich umiejętność ducha, rozumem napełnił serca ich, i zło i dobro ukazał im.

7 Przyłożył oko swe do serca ich, aby im ukazać wielkość dzieł swoich,

8 aby chwalili imię święte i wielbili cuda jego, i opowiadali wielkość dzieł jego.

9 - Przydał im umiejętność, i zakon żywota dał im w dziedzictwo.

10 Uczynił z nimi przymierze wieczne i ukazał im sprawiedliwość i sądy swoje.

11 I wielkość chwały jego widziało oko ich, a uszy ich słyszały majestat głosu jego; i rzekł im: "Strzeżcie się wszelkiej nieprawości"

12 I każdemu z osobna dał przykazanie o bliźnim jego.

13 - Drogi ich zawsze są przed nim, nie są zakryte przed oczyma jego.

14 Nad każdym narodem postawił przełożonego,

15 a Izrael stał się jawną częścią Bożą.

16 I wszystkie dzieła ich są jak słońce przed obliczem Bożym, a oczy Jego bez przestanku patrzą na ich drogi.

17 Nie zostało zakryte przymierze przez złości ich, a wszystkie nieprawości ich są przed obliczem Bożym.

18 Jałmużna męża jak pieczęć u niego, a uczynność człowieka zachowa jak źrenicę.

19-A potem powstanie i odda im zapłatę, każdemu na głowę jego, i ześle ich do wewnętrznych części ziemi.

20 Ale pokutującym dał drogę sprawiedliwości i utwierdził ustających w cierpieniu i przeznaczył im dział prawdy.

21-Nawróć się do Pana i opuść grzechy twoje;

22 módl się przed obliczem Pańskim, a umniejszaj obrażenia!

23 Nawróć się do Pana, a odwróć się od niesprawiedliwości twojej i bardzo znienawidź obrzydłości;

24 a poznaj sprawiedliwości i sądy Boże, i stój w dziale tobie wyznaczonym i w modlitwie do Boga Najwyższego.

25 Wejdź w dział wieku świętego z żyjącymi i dającymi chwałę Bogu.

26 Nie trwaj w błędzie bezbożnych, przed śmiercią wysławiaj Boga; od umarłego, który podobny jest nicości, ginie pochwała.

27 Będziesz wysławiał żyjący, żywy i zdrowy, będziesz wysławiał i chwalił Boga, i będziesz się chlubił miłosierdziem jego.

28 Jakże wielkie jest miłosierdzie Pańskie, a litość jego nad tymi, którzy się do niego nawracają!

29 Wszystko bowiem nie może być w ludziach, gdyż nie jest nieśmiertelny syn człowieczy, a w próżności zła upodobanie mieli.

30 Co jaśniejszego nad słońce? A ono ustaje. Albo co gorszego nad to, co wymyśliło ciało i krew? I to będzie karane. Moc wysokości nieba ono przegląda, a wszyscy ludzie - to ziemia i popiół.

18

1 Który żyje na wieki stworzył wszystko razem. Bóg sam tylko sprawiedliwym się okaże i trwa na wieki Król niezwyciężony.

2 Któż zdoła wypowiedzieć dzieła jego?

3 I kto może zbadać wielkie czyny jego?

4 A moc wielkości jego kto wysłowi? albo kto się odważy wypowiedzieć miłosierdzie jego?

5 Nie podobna ująć ani przydać, ani wybadać ogromnych dzieł Bożych.

6 Gdy człowiek skończy, dopiero zacznie, a gdy przestanie, zdumiony będzie.

7 - Czymże jest człowiek albo co za pożytek z niego? i co jest dobrego albo co złego od niego?

8 Liczba dni człowieka, jeśli wielka, sto lat; jak kropla wody morskiej poczytane są i jak ziarnko piasku, tak niedługie lata wobec dnia wieczności.

9 - Dla tego cierpliwy jest Bóg względem nich i wylewa na nich miłosierdzie swoje.

10 Widział dumę serca ich, że zła jest, i poznał przewrotność ich, że złośliwa.

11 Dlatego pełnego zlitowania udzielił im i ukazał im drogę prawości.

12 Miłosierdzie człowieka jest względem bliźniego jego, ale miłosierdzie Boże względem wszelkiego ciała.

13 Który ma miłosierdzie, naucza i ćwiczy jak pasterz trzodę swoją.

14 Miłościw jest temu, który przyjmuje naukę miłosierdzia, i który spieszy się do sądów jego.

3. RÓŻNE RADY (18,15-29). Łączyć dobre słowo z dobrym uczynkiem (15-18). Przewidująca ostrożność (19-21). O modlitwie (22-23). Należy pamiętać o śmierci i sądzie, i o przyszłym ubóstwie w dostatkach, bo wszystko prędko przemija (24-26). Dlatego człowiek mądry czuwa, sam z mądrości korzysta i innym jej udziela (27-29).

15 Synu, z dobrami nie udzielaj żalów i we wszelkim datku nie zasmucaj złym słowem.

16 Czyż rosa nie ochłodzi gorąca? Tak i słowo lepsze jest niż datek.

17 Czyż oto słowo nie jest ponad dobry datek? lecz oba są u człowieka sprawiedliwego.

18 Głupi ostre wyrzuty czynić będzie, a datek niewychowanego wysusza oczy.

19 - Przed sądem gotuj sobie sprawiedliwość, a pierwej, nim co powiesz, naucz się.

20 Przed chorobą używaj lekarstwa, i przed sądem pytaj sam siebie, a przed obliczem Bożym znajdziesz zmiłowanie.

21 Przed chorobą ukorz się, a czasu niemocy pokaż nawrócenie twoje.

22 - Nie zatrudniaj się tak, byś się zawsze modlić nie miał, i nie wstydź się aż do śmierci usprawiedliwiać się, bo zapłata Boża trwa na wieki.

23 Przed modlitwą przygotuj duszę twoją, a nie bądź jak człowiek, który Boga kusi.

24 Pamiętaj na gniew w dzień końca i na czas odpłaty w odwróceniu twarzy.

25Pomnij na ubóstwo w czasie obfitością, a na braki ubóstwa w dzień bogactw.

26 Odmieni się czas od poranku aż do wieczora, a to wszystko prędkie przed oczyma Bożymi.

27 - Człowiek mądry we wszystkim będzie się miał na ostrożności, a w dni grzechów będzie się strzegł gnuśności.

28 Wszelki rozumny poznaje mądrość, i tego, który ją znajdzie, wysławiać będzie.

29 Roztropni w słowach i sami mądrze się sprawowali i zrozumieli prawdę i sprawiedliwość, i rozlewali przypowieści i sądy.

4. OPANOWANIE RÓŻNYCH NAMIĘTNOŚCI (18,30-19,3)

30 Nie chodź za pożądliwościami twymi i odwracaj się od twej woli.

31 Jeśli pozwolisz duszy twojej na żądze jej, wystawi cię na radość nieprzyjaciołom twoim.

32 Nie podobaj sobie w zgromadzeniach, nawet małych, bo ustawiczne są występki ich.

33 Nie stawaj się ubogim chcąc innym dorównać z pożyczanego, gdy sam nic nie masz w mieszku, bo staniesz się wrogiem własnego życia.

19

1 Robotnik pijak nie wzbogaci się, a kto gardzi małymi rzeczami, pomału upadnie.

2 Wino i niewiasty uwodzą mądrych i winnymi czynią roztropnych,

3 a kto się łączy z nierządnicami, będzie niegodziwy; zgnilizna i robaki odziedziczą go i będzie postawiony jako wielki przykład, i będzie usunięta z liczby dusza jego.

5 OPANOWANIE JĘZYKA (19,4-12).

4 Kto rychło wierzy, jest lekkiego serca i umniejszony będzie, a nadto będzie miany za takiego, który grzeszy przeciw duszy swojej.

5 - Kto się weseli z nieprawości, skarcony będzie, kto nienawidzi napomnienia, skróci się życie jego, a kto nienawidzi wielomóstwa, gasi złość.

6 Kto grzeszy przeciw duszy swojej, będzie żałowała, a kto się kocha w złości, będzie napiętnowany.

7 - Nie powtarzaj słowa złego i przykrego, a nic ci nie ubędzie.

8 Przyjacielowi i nieprzyjacielowi nie oznajmiaj myśli twoich, a jeśli masz grzech, nie odkrywaj;

9 bo będzie cię słuchał i będzie się strzegł ciebie, i jakoby broniąc grzechu, będzie cię nienawidził, i tak będzie przy tobie zawsze.

10 Słyszałeś słowo przeciw bliźniemu twemu? Niech zaraz umrze w tobie; bądź pewny, że nie pękniesz od niego. 11 Z powodu słowa czuje głupi boleści rodzenia, podobne do jęków przy rodzeniu dziecka.

12 Strzała, która utkwiła w biodrze ciała: tak słowo w sercu głupiego.

6. PRZED POTĘPIENIEM DRUGIEGO NALEŻY RZECZ ZRADAĆ (19,13-18a).

13 Napominaj przyjaciela, by snadź nie pozostał bez zrozumienia i nie rzekł:"Nie uczyniłem," albo jeśli uczynił, aby drugi raz nie czynił.

14 Napominaj bliźniego, może nie powiedział, a jeśli powiedział, by snadź nie powtórzył.

15 Napominaj przyjaciela, bo często zdarza się, że upadnie.

16 A nie wierz każdemu słowu. Niejeden potyka się w języku, ale nie z umysłu:

17 Któż jest bowiem, który by nie zgrzeszył językiem swoim?

18 Napominaj bliźniego twego pierwej, nim pogrozisz, i daj miejsce bojaźni Najwyższego.

7. O PRAWDZIWEJ I FAŁSZYWEJ MĄDROŚCI (19,18b-27).

Bo wszystka mądrość to bojaźń Boża i w niej leży bojaźń Boga i we wszelkiej mądrości wykonanie zakonu.

19 A nauka złości nie jest mądrością i myśl grzesznych nie jest roztropnością.

20 Jest złość, a w niej przekleństwo, i jest głupi, któremu zbywa na mądrości.

21 Lepszy jest człowiek bogobojny, któremu zbywa na mądrości i niedostaje rozumu, niźli ten, który ma dosyć rozumu, a przestępuje zakon Najwyższego.

22 Jest roztropność nie zawodząca, ale niesprawiedliwa;

23 i jest taki, co wypuszcza słowo pewne, powiadając prawdę. Jest taki, który się złośliwie korzy, a wnętrzności jego są pełne zdrady;

24 i jest taki, który się nazbyt zniża od wielkiej pokory. I jest taki, który skłania oblicze swe i czyni jakby nie widział, czego nie wiedziano;

25 a jeśli słabość sił grzeszyć mu nie dopuści, skoro znajdzie sposobność do uczynienia źle, tak uczyni.

26 Z wejrzenia można poznać męża, a z wyrazu twarzy można poznać roztropnego.

27 Ubiór ciała i szczerzenie zębów w uśmiechu, i chód człowieka wydają go.

8. O ROZTROPNOŚCI W MOWIE (19,28 - 20,8). Napomnienie (19,28 - 20,4). Milczenie (5-7). Gadatliwość (8).

28 Jest skarcenie fałszywe w gniewie znieważającego, i jest sąd, który się nie zda być dobrym, i jest milczący, a ten jest roztropny

20

1 O ileż lepiej jest skarcić, aniżeli się gniewać, a wyznającemu nie przerywać mowy.

2 Natarczywość trzebieńca pozbawi dziewictwa pannę; tak

3 i ten który przez gwałt wydaje sąd niesprawiedliwy.

4 O, jak dobra jest rzecz, gdy skarcony pokazuje żal! bo tak ujdziesz grzechu dobrowolnego.

5 Jest milczący, którego się uważa za mądrego; i jest znienawidzony, który prędki jest ku mówieniu.

6 Jest milczący, a nie ma rozumu do mówienia, a jest milczący, który zna czas stosowny.

7 Człowiek mądry będzie milczał aż do czasu słusznego, ale lekkomyślny i głupi nie będą patrzeć czasu.

8-Kto wielu słów używa, obrazi duszę swoją, a kto sobie moc przywłaszcza niesłuszne, będzie w nienawiści.

9. POZORNE POWODZENIE (20,9-13).

9 Jest powodzenie w złem dla człowieka niekarnego, i jest wymysł ku szkodzie.

10 Jest datek, który nie jest pożyteczny, i jest datek, za który podwójna jest nagroda.

11 Jest umniejszenie ku chwale, i niejeden podniesie głowę

z uniżenia.

12 Niejeden wiele kupuje tanio, lecz siedmiorako to zwraca.

13 Mądry przez słowa czyni samego siebie przyjemnym, a wdzięki głupich rozleją się.

10. O DARACH GŁUPIEGO (20,14-19).

14 Dar od głupiego nie będzie ci pożyteczny, bo oczy jego siedmiorakie są, da mało,

15 a wiele ci wymówi i otwarcie ust jego to wybuch płomienia.

16 Dziś pożyczy kto, a jutro się upomina, obrzydły jest taki człowiek.

17 Głupi nie będzie miał przyjaciela i nie będzie wdzięczności za dobrodziejstwa jego; bo którzy jedzą chleb jego,

18 fałszywy język mają. Ileż razy i jak wielu śmiać się z niego będzie!

19 Bo ani tym, co powinien był mieć, dobrze nie szafuje, a podobnie tym, czego mieć był nie powinien.

11. NIEBEZPIECZEŃSTWA JĘZYKA (20,20-22).

20 Upadek fałszywego języka, jak gdy kto na posadzkę upadnie; tak prędko złych upadek przyjdzie.

21 Człowiek niemiły jak bajka próżna, ustawicznie będzie w ustach nieuków.

22 Z ust głupiego nie jest przyjemna przypowieść, bo jej nie powiada czasu swego.

12. RÓŻNE ZASADY (20,23-33). Ubóstwo a grzech (23). Fałszywy wstyd (24-25). Kłamstwo (26-28). Pożytek słów mądrych (29-30).Przekupne dary (31). Nieużyteczność mądrości ukrytej (32-33).

23 Niejeden nie może grzeszyć dla niedostatku, a w swym odpoczynku będzie pobudzany.

24 - Niejeden dla wstydu utraci duszę swoją i dla nieroztropnej osoby straci ją, a mając wzgląd na cudzą osobę straci sam siebie.

25 Nie jeden dla wstydu obiecuje przyjacielowi i zrobił go sobie bez potrzeby nieprzyjacielem.

26 - Skazą bardzo złą w człowieku jest kłamstwo, a w ustach niekarnych będzie zawsze.

27 Lepszy jest złodziej niż mąż ustawicznie kłamiący, a obaj odziedziczą zatracenie.

28 Obyczaje ludzi kłamliwych są bezecne, a sromota ich jest z nimi bez ustanku.

29 - Mądry słowami swymi okaże sam siebie, a człowiek roztropny spodoba się panom.

30 Kto uprawia ziemię swoją, wyniesie wysoko bróg zboża, a kto czyni sprawiedliwość, ten wywyższony będzie, a kto się podoba panom, ujdzie nieprawości.

31 - Dary i upominki zaślepiają oczy sędziom, i jakby byli nie mi, powściągają w ich ustach wymiary kary.

32 - Mądrość zatajona i skarb niewidziany, co za pożytek z obojga?

33 Lepszy jest ten, który tai głupotę swoją niż człowiek, który kryje mądrość swoją.

13. UNIKANIE GRZECHU (21,1-11). Żałuj za grzechy przeszłe, unikaj ich w przyszłości (1-4). Krzywdzenie drugich i pycha (5-6). Odrzucanie napomnień (7). Gadatliwość (8). Krzywda i grzech w ogóle nie przynoszą błogosławieństwa, a końcem ich jest otchłań (9-11).

21

1 Synu, jeśli zgrzeszyłeś, nie przydawaj drugi raz, ale i za dawne proś, aby ci były odpuszczone.

2 Uciekaj przed grzechami jak przed wężem, bo jeśli się do nich zbliżysz, ukąszą cię.

3 Zęby lwie, zęby ich, zabijające dusze ludzkie.

4 Wszelki grzech jest jak miecz obosieczny, rany od niego są nieuleczalne.

5 - Łajanie i krzywdy wniwecz obrócą majętność, a dom, który bardzo bogaty jest, będzie zniszczony pychą; tak majętność pysznego wykorzeniona będzie.

6 Modlitwa z ust ubogiego przyjdzie aż do uszu Jego, a sąd prędko nań przyjdzie.

7-Kto nienawidzi napomnienia, znak to jest grzesznika, a kto się Boga boi, nawróci się w sercu swoim.

8 - Możny w śmiałym języku daleko słynie, a mądry wie, że może być oszukany przez niego.

9 Kto buduje dom swój cudzym nakładem, jest jak ten, co zbiera kamienie swoje w zimie.

10 Zgromadzenie grzeszników - stos zgrzebi, a końcem ich płomień ognisty.

11 Droga grzeszników kamieniem wybrukowana, a na końcu ich otchłań, ciemności i męki.

14. MĄDRY I GŁUPI (21,12-29). W nabywaniu mądrości (12-18). W mówieniu (19-24).W postępowaniu (25-29).

12 Kto strzeże sprawiedliwości, owładnie myśl jej.

13 Doskonałością bojaźni Bożej jest mądrość i rozum.

14 Nie będzie nauczony, kto nie jest mądry w dobrem.

15 Jest zaś mądrość, która obfituje w zło; a nie ma rozumu, gdzie jest gorzkość.

16 Nauka mądrego wzbierze jak powódź, a rada jego trwa jak źródło życia.

17 Serce głupiego jak naczynie rozbite i żadnej mądrości niezatrzyma.

18 Jakiekolwiek słowo mądre usłyszy rozumny, pochwali je i jeszcze przyda do niego; usłyszał rozkosznik i nie podoba mu się, i zarzucił je w tył za siebie.

19 - Rozmowa z głupim jest jak tłumok w drodze, a w ustach roztropnego znajdzie się przyjemność.

20 Ust roztropnego szukają w zgromadzeniu, a słowa jego rozważać będą w sercach swoich.

21 Jak dom zburzony, tak mądrość dla głupiego, a wiedzą nieumiejętnego są niezrozumiałe słowa.

22 Nauka dla głupiego jak pęta na nogach i jak okowy rąk na prawej ręce.

23 Szalony śmiejąc się głos swój podnosi, a człowiek mądry za ledwie milczkiem uśmiechać się będzie.

24 Złotą ozdobą nauka dla mądrego i jak ramiennik na prawym ramieniu.

25 - Noga głupiego skora w dom bliźniego, ale człowiek doświadczony wstydzi się osoby możnego.

26 Głupi przez okno patrzeć będzie do domu, ale mąż dobrze wychowany stać będzie na dworze.

27 Głupotą człowieka jest słuchać pod drzwiami, a dla mądrego było by to ciężką sromotą.

28 Usta nieroztropnych mówić będą głupie rzeczy, a słowa mądrych na wadze będą ważone.

29 W ustach głupich serca ich, a w sercu mądrych usta ich.

15. BEZBOŻNY PRZEKLINAJĄCY I OBMÓWCA (21,30-31).

30 Gdy bezbożny przeklina szatana, sam przeklina duszę swoją.

31 Obmówca splugawi duszę swoją i u wszystkich będzie w nienawiści, a kto z nim przebywa, obmierzły będzie; milczący i roztropny we czci będzie.

16. LENIWY; DZIECI NIEKARNE; TRAKTOWANIE GŁUPIEGO (22,1-18). Leniwy jest wszystkim obrzydły (1-2). Dzieci niekarne przynoszą wstyd i ból (3-5). Należy do nich zastosować surowe środki (6), bo uczenie głupiego jest bezużyteczne (7-9).Więcej trzeba płakać nad głupim niż nad umarłym (10-13). Unikaj obcowaniu z głupim (14-18).

22

1 Kamieniem ubłoconym leniwiec jest ukamienowany, a wszyscy będą mówić jemu na wzgardę.

2 Gnojem wołowym leniwiec jest ukamienowany, a każdy, kto się go dotknie, otrząśnie ręce.

3 - Sromota dla ojca jest z syna źle wychowanego, a córka umniejszeniem będzie.

4 Córka mądra jest dziedzictwem mężowi swemu, a która lekko się sprawuje, bywa ku zelżywości ojcu.

5 Ojca i męża zawstydza bezwstydna i bezbożnym nie ustępuje, a od obu wzgardzona będzie.

6 - Muzyką w żałobie - niewczesne opowiadanie; karanie i nauka są w każdym czasie mądrością.

7 - Kto uczy głupiego, jest jak ten, co skorupy zlepia.

8 Kto powiada słowo nie słuchającemu, jest, jak ten, co budzi śpiącego z twardego snu.

9 Ze śpiącym rozmawia, kto wykłada mądrość głupiemu; a na końcu rozprawy mówi:

10"Kt6ż to jest?" Płacz nad umarłym, bo ustała światłość jego, i nad głupim płacz, bo rozum ustaje.

11 Mało płacz nad umarłym, albowiem odpoczął; bo niecnotliwy żywot niecnotliwego gorszy jest od śmierci głupiego.

13 Żałoba po umarłym przez siedem dni, ale nad głupim i bezbożnym po wszystkie dni żywota ich.

14 - Z głupim niewiele mów, a z niemądrym nie chodź.

15 Strzeż się go, abyś przykrości nie miał, a nie będziesz splugawiony grzechem jego.

16 Odstąp od niego, a znajdziesz pokój i nie będziesz trapiony głupotą jego.

17 Od ołowiu co cięższego? A jakie inne imię mu przystoi, jak "głupi?"

18 Piasek i sól i bryłę żelaza łatwiej jest nieść, niż człowieka nieroztropnego i głupiego i bezbożnego.

17.CZŁOWIEK ZDECYDOWANY, A CZŁOWIEK GŁUPI I CHWIEJNY (22,19-23).

19 Wiązanie drewniane, spojone na fundamencie budynku, nie rozerwie się; tak i serce umocnione rozumnym za stanowieniem.

20 Myśl mądrego w żadnym czasie bojaźnią nie będzie skażona.

21 Jak koły na wysokim miejscu i kamienie ułożone bez zaprawy nie ostoją się przed wiatrem,

22 tak i serce głupiego, lękliwe w myśli, nie ostoi się przeciw napadowi strachu.

23 Jak serce głupiego, lękliwe w myśli, w żadnym czasie nie będzie się bało, tak i ten, który w przykazaniu Bożym trwa ustawicznie.

18.O PRZYJAŹNI (22,24-32). Co rozrywa przyjaźń (22,24-27). O wierności (28-32).

24 Kto kole oko, wywodzi łzy, a kto rani serce, wywołuje uczucie.

25 Kto ciska kamieniem na ptaki, spędzi je; tak i który znieważa przyjaciela, rozrywa przyjaźń.

26 Choćbyś dobył miecza na przyjaciela, nie rozpaczaj, bo jest nawrót.

27 Na przyjaciela jeśli otworzysz usta przykre, nie bój się, bo jest pojednanie; wyjąwszy obelgę, i wyrzucanie na oczy, i pychę, i wyjawienie tajemnicy, i rang zdradliwą: dla tych wszystkich rzeczy ucieknie przyjaciel.

28 - Dochowaj wierności przyjacielowi w ubóstwie jego, abyś się i w szczęściu jego weselił;

29 czasu ucisku jego pozostań mu wiernym, abyś w dziedzictwie jego był współdziedzicem.

30 Przed ogniem z komina para i dym ognisty w górę idzie; tak i przed krwią są złorzeczenia i potwarze i groźby.

31 Pozdrawiać przyjaciela nie będę się wstydził, nie skryję się przed nim, a jeśli mi się co złego przezeń przydarzy, ścierpię.

32 Każdy, kto usłyszy, będzie się go strzegł.

19.MODLITWA O USTRZEŻENIE OD GRZECHÓW (22,33 - 23,6). O ustrzeżenie od nadużywania języka (22,33 - 23,1). O panowanie nad sercem i myślami (2-4). O ustrzeżenie od pychy i pożądliwości ciała (5-6).

33 Któż da straż ustom moim, a pieczęć pewną na wargi moje; abym nie upadł przez nie, a język mój żeby mnie nie zgubił?

23

1 Panie, Ojcze i władco życia mego, nie zostawiaj mnie radzi ich i nie dopuszczaj mi przez nie upaść!

2 - Któż położy na myślach moich bicze, a w sercu moim naukę mądrości, aby w niewiadomościach moich nie oszczędzały mnie i nie pokazały się grzechy ich,

3 i aby się nie rozrosły niewiadomości moje, i nie rozmnożyły się występki moje, a grzechy moje nie obfitowały, i abym nie upadł przed oczyma przeciwników moich, a nie radował się z powodu mnie nieprzyjaciel mój?

4 Panie, Ojcze i Boże życia mego, nie zostawiaj mnie woli ich!

5 Wyniosłości oczu moich nie dawaj mi i wszelką żądzę odwróć ode mnie!

6 Oddal ode mnie pożądliwość brzucha i pożądliwości nierządu niech mnie nie ogarniają, a duszy niewstydliwej i wyuzdanej nie oddawaj mnie!

20. GRZECHY JĘZYKA (23,7-20). Należy pilnować języka (7-8); w szczególności unikać przysięgania i nadużywania imienia Bożego (9-14), oraz mów nieczystych (15-20).

7 Słuchajcie, synowie, nauki o ustach, a kto jej strzec będzie, nie zginie przez wargi ani nie upadnie przez uczynki złe

8 Przez próżność swą pojmany bywa grzesznik, a pyszny i złorzeczący potknie się przez nie.

9 - Do przysięgania niech nie przywykają usta twoje, bo wiele upadków jest w nim.

10 A imię Boga niech nie będzie ustawicznie na ustach twoich i imion świętych nie nadużywaj, albowiem przez to nie będziesz wolny od winy.

11 Bo jak niewolnik często męczony nie jest bez sińców, tak wszelki przysięgający i wspominający nie będzie wcale od grzechów oczyszczony.

12 Mąż często przysięgający będzie pełen nieprawości i nie wyjdzie z domu jego karanie.

13 Jeśli nie spełni, wina jego na nim zostanie, a jeśli nie zwraca uwagi, podwójnie grzeszy;

14 a jeśli na próżno przysiągł, nie będzie usprawiedliwiony, bo dom jego napełni się pomstą.

15 - Jest i inna mowa, która stoi naprzeciw śmierci; bodaj się nie znalazła w posiadłości Jakubowej!

16 Bo od miłosiernych wszystko to będzie oddalone i w grzechach walać się nie będą.

17 Do nieobyczajnej mowy niech nie przywykają usta twoje, albowiem w niej jest słowo grzechu.

18 Pamiętaj na ojca i na matkę twoją, bo wśród możnych się znajdujesz,

19 by snadź o tobie Bóg przed oczyma ich nie zapomniał, abyś wskutek przyzwyczajenia twego zgłupiawszy hańby nie doznał, i wolałbyś się nie narodzić i przeklinałbyś dzień narodzenia twego.

20 Człowiek, który przywykł do słów obelżywych, przez wszystkie dni swoje nie poprawi się.

21.NIECZYSTOŚĆ (23,21-38). Ostrzeżenie przed nieczystością w ogóle (21-22); w szczególności przed grzechem samotnym (23), przed zwykłym nierządem (24), przed cudzołóstwem ze strony mężczyzny (25-31) i ze strony niewiasty (32-38).

21 Dwa rodzaje obfitują w grzechy, a trzeci przywodzi gniew i zatracenie.

22 Dusza gorąca jak ogień pałający, nie będzie ugaszona, aż co połknie;

23 a człowiek, dopuszczający się nierządu na swym własnym ciele, nie ustanie, aż ogień podpali.

24 Człowiekowi nieczystemu każdy chleb jest słodki, nie utrudzi się występkami aż do końca.

25 Każdy człowiek, który przestępuje łoże swoje, gardzi duszą swoją i mówi:

26 "Któż mię widzi? Ciemności ogarnęły mię a ściany mię okryły, i nikt mnie nie widzi; kogóż się obawiam? Grzechów moich nie będzie pamiętał Najwyższy."

27 A nie rozumie, iż wszystko widzi oko Jego, albowiem wypędza od niego bojaźń Bożą taka bojaźń człowieka 28 iż oczy ludzi bojące się go i nie baczy, iż oczy Pańskie daleko są jaśniejsze od słońca, wypatrujące wszystkie drogi człowiecze i głębokość przepaści, i ludzkie serca przeglądające aż do najskrytszych części.

29 Albowiem Panu Bogu, pierwej niżeli były stworzone, wszystkie rzeczy znajome były także i po dokończeniu na wszystkie patrzy.

30 Ten na ulicach miejskich ukarany będzie, i jak źrebiec koński goniony będzie, a gdzie nie oczekiwał, będzie pojmany.

31 I będzie sromotą wszystkim, dlatego iż nie rozumiał bojaźni Pańskiej.

32 - Tak i każda niewiasta, która opuszcza męża swego i daje dziedzica z nieprawego łoża;

33 naprzód bowiem była niewierna prawu Najwyższego, następnie zgrzeszyła przeciw mężowi swemu, po trzecie przez cudzołóstwo nierząd popełniła, a z innego męża dzieci podrzuciła.

34 Ta będzie wywiedziona do zgromadzenia i o dzieciach jej dochodzenie się uczyni.

35 Nie rozkorzenią się dziatki jej, a gałązki jej nie dadzą owocu;

36 zostawi pamięć swą na przekleństwo, a sromota jej nie będzie zgładzona.

37 I poznają, którzy pozostali, iż nie ma nic lepszego jak bojaźń Boża, i nic wdzięczniejszego jak pilnować przykazań Pańskich.

38 Wielką jest chwałą iść za Panem, bo przedłużenie życia będzie wzięte od Niego.

Dział VI.

(24,I - 33,19)

1. POCHWAŁA MADROŚCI (24,1-47). Mądrość uosobiona wygłasza swą pochwałę przed Izraelem (1-4): Pochodząc od Boga i w niebie mając mieszkanie (5-7), zstąpiła, obeszła ziemię s wszędzie zdobyła panowanie (8-11a), lecz zamieszkała na stałe i rozkorzeniła się w Izraelu (11b-16); tu rozrosła się jak okazałe drzewo i rozlała woń najcudniejszą (17-25); wszystkich wzywa do pożywania jej słodkich owoców (26-31). Autor objaśnia, że mądrość ta jest złożona w Prawie Mojżeszowym i w objawieniu, którego głębie są nieprzebrane (32-39). Mądrość zapowiada, że nie przestanie rozlewać swego światła na ludzi (40-46). Autor stwierdza, że nie dla siebie tylko pracował (47).

24

1 Mądrość będzie chwaliła duszę swoją i w Bogu będzie uczczona, i wpośród ludu swego będzie się chlubiła,

2 a w zgromadzeniach Najwyższego otworzy usta swe i przed oczyma wojska jego będzie się chlubiła,

3 i wpośród ludu swego będzie wywyższona, a w zgromadzeniu świętym będzie w podziwieniu,

4 i wśród mnóstwa wybranych będzie miała chwałę, a między błogosławionymi będzie błogosławiona, mówiąc: 5 "Jam wyszła z ust Najwyższego, pierworodna między wszystkim stworzeniem.

6 Ja sprawiłam na niebie, aby wschodziła światłość nieustająca, i jak mgła okryłam wszystką ziemię.

7 Ja mieszkałam na wysokości, a stolica moja na słupie obłoku.

8 - Sama obeszłam okrąg niebios i przeniknęłam głębokość przepaści,

9 chodziłam po falach morskich, i stałam na całej ziemi i między wszelkim ludem,

10 i w każdym narodzie miałam pierwszeństwo,

11 a wszys2kich wysokich i niskich serca mocą podeptałam; a w tym wszystkim szukałam odpoczynku i w dziedzictwie Pańskim mieszkać będę.

12 Wtedy przykazał i rzekł mi Stworzyciel wszechrzeczy, a który mię stworzył odpoczął w przybytku moim, i rzekł mi:

13 "Mieszkaj w Jakubie i w Izraelu weźmij dziedzictwo, a między wybranymi moimi rozpuść korzenie.

14 " Od początku i przed wiekami jestem stworzona, i aż do przyszłego wieku nie ustanę, i w mieszkaniu świętym służyłam przed Nim.

15 I tak na Syjonie jestem utwierdzona, i w mieście świętym podobnie odpoczywałam, a w Jeruzalem władza moja.

16 I rozkorzeniłam się w sławnym narodzie, i w dziale Boga mego dziedzictwo jego, i w zgromadzeniu świętych pobyt mój.

17 - Wyniesiona jestem w górę jak drzewo cedrowe na Libanie i jak cyprys na górze Syjon;

18 wywyższyłam się jak palma w Kades i jak krzew róży w Jerychu;

19 jak piękna oliwa na polu i jak jawor jestem wywyższona nad wodą na ulicach.

20 Jak cynamon i balsam woniejący zapach wydałam, jak mirra wyborna wydałam woń miłą;

21 a jak storaks, galban, oniks i stakte, i jak kadzidło płynące bez nacięcia, napełni łam wonnością mieszkanie moje, i jak balsam nie mieszany wonność moja.

22 Ja jak terebint rozciągnęłam gałęzie moje, a gałęzie moje - gałęzie czci i wdzięku.

23 Ja jak winny szczep wydałam woń wdzięczną, a kwiaty moje owocami czci i bogactwa.

24 Jam matka pięknej miłości i bogobojności, i poznania, i nadziei świętej.

25 We mnie wszelka łaska drogi i prawdy, we mnie wszystka nadzieja żywota i cnoty.

26 - Przyjdźcie do mnie wszyscy, którzy mnie pragniecie, i nasyćcie się owocami moimi!

27 Albowiem duch mój słodszy jest nad miód, a dziedzictwo moje nad miód i plastr miodu.

28 Pamięć moja na pokolenia wieczne.

29 Którzy mię jedzą, jeszcze łaknąć będą, a którzy mię piją, jeszcze pragnąć będą.

30 Kto mnie słucha, nie będzie zawstydzony, a którzy przeze mnie działają, nie zgrzeszą.

31 Którzy mię objaśniają, będą mieć żywot wieczny."

32 - To wszystko jest księgą żywota i przymierzem Najwyższego i poznaniem prawdy.

33 Jak prawo dał Mojżesz w przykazaniach sprawiedliwości, za dziedzictwo domowi Jakubowemu i obietnice Izraelowi.

34 Przyobiecał Dawidowi, słudze swemu, wzbudzić z niego króla bardzo mocnego i na stolicy majestatu siedzącego na wieki.

35 On wylewa obficie mądrość jak Fison, i jak Tygrys czasu nowych zbóż;

36 jak Eufrat napełnia rozumem i wzbiera jak Jordan we żniwa.

37 On wydaje naukę jak światłość i pomaga jak Gehon w czasie zbierania wina.

38 On ją sam pierwszy poznał doskonale, ale słabszy nie przeniknie jej;

39 bo nad morze obfitowało zrozumienie jej, a rada jej nad przepaść wielką.

40"Ja, mądrość, wylałam rzeki.

41 Ja jak niezmierny przekop wody z rzeki, jak kanał z rzeki jestem i jak wodociąg wyszłam z raju. Rzekłam: 42 "Poleję mój ogród roślinny i napoję owoce łąki mojej.

43" A oto stał mi się przekop pełny, a rzeka moja podobna do morza;

44 bo nauką jak świtanie oświecam wszystkich i opowiem ją aż w dalekie strony.

45 Przeniknę wszystkie niższe części ziemi i oglądnę wszystkich śpiących, i oświecę wszystkich ufających w Panu.

46 Jeszcze wyleję naukę jako proroctwo i zostawię ją szukającym mądrości, i nie ustanę w pokoleniach ich aż do wieku świętego."

47 Zobaczcie, że nie dla samego siebie pracowałem, lecz dla wszystkich szukających prawdy.

2. TRZY RZECZY MIŁE, TRZY RZECZY OBRZYDŁE (25,1-4).

25

1 W trzech rzeczach upodobało się duchowi memu, które się podobają przed Bogiem i przed ludźmi zgoda braci i miłość bliźnich,

2 i mąż i niewiasta dobrze się z sobą zgadzający.

3 Trzech rodzajów nienawidzi dusza moja i ciąży mi bardzo życie ich:

4 ubogiego pysznego, bogacza kłamliwego i starca głupiego i bezrozumnego.

3. MĄDROŚĆ, KORONA STARCÓW (25,5-8).

5 Czego w młodości swej nie zgromadziłeś, jak znajdziesz w swojej starości?

6 Jakże piękny u sędziwości rozsądek, a u starców umiejętność rady!

7 Jakże piękna u postarzałych mądrość, a u sławnych rozum i rada!

8 Koroną starych wielkie doświadczenie, a sławą ich bojaźń Boża.

4.BOJAŻŃ BOŻA, NAJZACNIEJSZY Z USZCZĘŚLIWIAJĄCYCH DARÓW (25,9-11).

9 Dziewięć rzeczy niespodziewanych sercu wysławiałem, a dziesiątą opowiem ludziom językiem:

10 Człowiek, który ma pociechę z dziatek, i który za życia widzi upadek nieprzyjaciół swoich.

11 Szczęśliwy, kto mieszka z roztropną żoną, i kto się nie potknął językiem swoim, i kto nie służył niegodnym siebie.

12 Szczęśliwy, kto znalazł przyjaciela wiernego, i kto opowiada sprawiedliwość uszom słuchającym.

13 O, jak wielki jest, kto znalazł mądrość i umiejętność! Ale nie ma większego nad bojącego się

14 Pana. Bojaźń Boża wyniosła się po nad wszystko.

15 Błogosławiony człowiek, któremu dane jest, aby miał bojaźń Bożą! Kto ją otrzyma, komuż przyrównany będzie?

16 Bojaźń Boża jest początkiem miłości Bożej, ale wiary początek ma być przyłączony do niej.

5.ŻONA ZŁA I ŻONA DOBRA (25,17 - 26,24). Żona zła jest największym nieszczęściem (25,17-27). Różne formy tego nieszczęścia (28-33). Sposób postępowania z nią (34-36).Żona dobra uszczęśliwia męża (26,1-4). Przykłady żony złej: zazdrosna (5-10), oddana pijaństwu (11), cudzołożna (12-15). Wdzięk żony pięknej a cnotliwej (16-24).

17 Największą raną jest smutek serca, a największą złością złość niewieścia.

18 wszelka rana znośna, tylko nie rana serca;

19 i wszelka złość, tylko nie złość niewieścia;

20 i wszelkie utrapienie, tylko nie utrapienie nienawidzących;

21 każda pomsta, tylko nie pomsta od nieprzyjaciół.

22 Nie ma głowy gorszej nad głowę wężową

23i nie ma gniewu nad gniew niewieści. Lepiej mieszkać z lwem i ze smokiem, niż mieszkać ze złą niewiastą.

24 Złość niewiasty odmienia oblicze jej, i zaciemnia twarz jak niedźwiedź, i ukazuje ją jak wór.

25 Między bliskimi swymi zapłakał mąż jej, a usłyszawszy westchnął cicho.

26 Mała jest każda złość wobec złości niewieściej; dział grzeszników niech na nią przypadnie!

27 Jak wstępowanie po piasku nogom starego, tak niewiasta gadatliwa człowiekowi spokojnemu.

28 - Nie patrz na piękność niewieścią i nie pożądaj niewiasty dla piękności.

29 Niewieści gniew i nieuczciwość i zawstydzenie są wielkie.

30 Niewiasta, jeśli ma panowanie, jest przeciwna mężowi swemu.

31 Serce poniżone i twarz smutną i ranę serca sprawia zła niewiasta.

32 Słabe ręce i omdlałe kolana - żona, która nie uszczęśliwia męża swego.

33 Od niewiasty stał się początek grzechu, i przez nią wszyscy umieramy.

34 - Nie dawaj wodzie twej ujścia nawet małego, a niewieście złej wolności wychodzenia.

35 Jeśli nie będzie chodziła pod ręką twoją, zawstydzi cię przed oczyma nie przyjaciół.

36 Odetnij ją od ciała twego, aby cię zawsze nie nadużywała.

26

1 Błogosławiony mąż niewiasty dobrej, bo liczba lat jego podwójna.

2 Niewiasta mocna rozwesela męża swego i lat życia jego da mu w pokoju dopełnić.

3 Dobrym działem żona dobra; w dziale bojących się Boga będzie dana mężowi za uczynki dobre;

4 a bogatego i ubogiego serce zadowolone, w każdym czasie twarz ich wesoła.

5 - Trzech rzeczy lękało się serce moje, a czwartej bała się twarz moja:

6 niesławy miejskiej i wzruszenia 7 pospólstwa, potwarzy kłamliwej;

7 to wszystko cięższe aniżeli śmierć.

8 Boleścią serca i smutkiem - zazdrosna niewiasta.

9 W niewieście nie wierzącej mężowi swemu, jest bicz języka, wszystkim rozpowiadający.

10 Jak jarzmo wołów, które się chwieje, tak i zła niewiasta; kto ją trzyma, jakby trzymał niedźwiadka.

11 - Niewiasta pijaczka: - gniew wielki, a zelżywość i hańba jej nie będzie zakryta.

12 - Nieczystość niewiasty w podniesieniu oczu i w powiekach jej będzie po znana.

13 Nad córką nie odwracającą się postaw straż, by upatrzywszy czas nie użyła swej woli.

14 Strzeż się wszelkiej niewstydliwości oczu jej, a nie dziw się, jeśli cię zaniedba.

15 Jak podróżny pragnący u zdroju otworzy usta i z każdej wody bliskiej będzie pił, usiądzie ona koło każdego kołu i przeciw każdej strzale otworzy sajdak, aż ustanie.

16 - Wdzięk żony pilnej ucieszy jej męża i utuczy kości jego.

17 Jej dobre prowadzenie się jest darem Bożym.

18 Żona roztropna i milcząca - nie ma wymiany za duszę wyćwiczoną.

19 Wdzięk nad wdzięki żona święta i wstydliwa;

20 a nie masz wagi, która by godna była duszy wstrzemięźliwej.

21 Jak słońce wschodzące światu na wysokości Bożej, tak piękność dobrej żony ku ozdobie domu jej.

22 Jak lampa świecąca na świeczniku świętym, tak piękność twarzy w latach statecznych.

23 Jak słupy złote na podstawach srebrnych, tak nogi mocne na stopach statecznej niewiasty.

24 Jak fundamenty wieczne na skale mocnej, tak przykazania Boże w sercu niewiasty świętej.

6. NIEBEZPIECZEŃSTWA KUPIECTWA (26,25-27). Upadek sprawiedliwego w grzech jest najsmutniejszą rzeczą ze smutnych (25-27). Takie niebezpieczeństwo (26,28 - 27,2), a z nim kara grozi zawsze kupcowi (3-4).

25 Dla dwu rzeczy zmartwiło się serce moje, a w trzeciej gniew mi przyszedł: mąż waleczny,

26 ustający od ubóstwa, i mąż mądry wzgardzony;

27 a tego, kto od sprawiedliwości przechodzi do grzechu, Bóg na miecz nagotował.

28 - Dwie mi się rzeczy trudne i niebezpieczne wydają: kupiec trudno ustrzeże się występku, a karczmarz nie będzie usprawiedliwiony od grzechów ust.

27

1 Dla ubóstwa wielu zgrzeszyło, a kto się chce wzbogacił, odwraca oko swe.

2 Jak w środek spojenia kamieni kół się wbija, tak między sprzedawanie a kupowanie wciśnie się grzech.

3 Będzie starty grzech razem z grzesznikiem.

4 Jeśli się nie będziesz ustawicznie trzymał w bojaźni Pańskiej, prędko będzie dom twój wywrócony.

7.MOWA POKAZUJE, CZYM JEST CZŁOWIEK WEWNĄTRZ (27,5-8).

5 Jak po przesiewaniu rzeszotem zostanie proch, tak utrapienie człowieka w myśli jego.

6 Naczyń garncarskich piec doświadcza, a ludzi sprawiedliwych pokusa utrapienia.

7 Jak praca około drzewa pokazuje owoc jego, tak słowo w myśli serca człowieczego.

8 Przed mową nie chwal męża, bo to jest próba ludzi.

8.SPRAWIEDLIWOŚĆ ZNAJDUJE TEN, KTO JEJ SZUKA (27,9-11).

9 Jeśli pójdziesz za sprawiedliwością, osiągniesz ją i obleczesz jak długą szatę zaszczytną, i będziesz mieszkał z nią, i będzie cię broniła na wieki, a w dzień sądu znajdziesz umocnienie.

10 Ptaki zlatują się do sobie podobnych, a prawda wróci się do tych, którzy ją czynią.

Lew dybie na zwierzę zawsze; tak grzechy na czyniących nieprawości.

9.ROZMOWA LUDZI GŁUPICH (27,12-16).

12 Człowiek święty w mądrości trwa jak słońce, bo głupi odmienia się jak księżyc.

13 Wpośród niemądrych zachowaj słowo na czas, ale między myślącymi ustawicznie przebywaj.

14 Rozmowa grzeszników przykra, a śmiech ich w rozkoszach grzechu.

15 Od mowy często przysięgającego włosy stają na głowie, a od nieuczciwości jego - zatykają się uszy.

16 Krwi rozlanie w swarze pysznych, a przeklinanie ich ciężkie ku słuchaniu.

10. PEWNE GRZECHY I NIEBEZPIECZEŃSTWA, ZDARZAJĄCE SIĘ W STOSUNKACH MIĘDZY LUDŻMI (27,17-28,14). Zdrada tajemnic przyjaciela (27,17-24). Obłuda (25-27). Podstępny sam siebie gubi (28-32). Nie mścij się, lecz przebaczaj, by tobie Bóg przebaczył (27,33 - 28,9). Gniew i kłótnie ( 10-14).

17 Kto odkrywa tajemnice przyjaciela, traci zaufanie i nie znajdzie przyjaciela po myśli swojej.

18 Miłuj bliźniego i złącz się z nim wiernością;

19 lecz jeśli odkryjesz tajemnice jego, nie będziesz biegł za nim.

20 Jak bowiem człowiek, który traci przyjaciela swego, tak i ten, kto traci przyjaźń bliźniego swego.

21 A jak kto ptaka z ręki swej wypuści, tak wypuściłeś przyjaciela swego i nie uchwycisz go.

22 Nie ścigaj go, bo daleko jest; uciekł bowiem jak sarna z sidła, bo zraniona jest dusza jego;

23 już go więcej nie będziesz mógł związać. Nawet po złorzeczeniu jest pojednanie,

24 ale objawiać tajemnice przyjaciela jest rozpaczą dla duszy nieszczęśliwej.

25 - Kto okiem mruga, knuje złości, a nikt go nie odrzuci.

26 Przed oczyma twymi osłodzi usta swoje i będzie podziwiał mowy twoje, ale na końcu wywróci usta swoje i sprawi, że słowa twe okażą się obraźliwymi.

27 Wiele rzeczy mam w nienawiści, ale nie tak jak tego; Pan także będzie go nienawidził.

28 - Kto kamień rzuca w górę, na jego głowę spadnie, a uderzenie podstępne zdrajcy rozdzieli rany.

29 Kto dół kopie, wpadnie weń, a kto zakłada kamień bliźniemu, o niego się potknie, a kto na drugiego sidło zastawia, zginie w nim.

30 Kto układa plan złośliwy, zwali się nań, a nie obaczy, skąd mu przychodzi.

31 Naigrawanie i urąganie pysznym, a pomsta jak lew czyhać będzie na niego.

32 W sidle poginą, którzy się cieszą z upadku sprawiedliwych, a boleść zniszczy ich pierwej, niźli pomrą.

33 - Gniew i zapalczywość, oboje są obrzydłe, a człowiek grzeszny będzie je miał w sobie.

28

1 Kto się chce mścić, znajdzie pomstę od Pana, a grzechy jego pewno zachowa.

2 Odpuść bliźniemu twemu, który ci szkodzi, a wtedy tobie, gdy będziesz prosił, grzechy odpuszczone będą.

3 Człowiek chowa gniew na człowieka, a u Boga szuka uzdrowienia?

4 Nad człowiekiem podobnym sobie nie ma miłosierdzia, a za grzechy swoje prosi?

5 Sam, choć jest ciałem, zachowuje gniew, a Boga prosi o zmiłowanie?

6 Któż się będzie modlił za grzechy jego? Pamiętaj na ostateczne rzeczy, a zaprzestań nieprzyjaźni, albowiem skażenie

7 i śmierć grożą w przykazaniach Jego.

8 Pomnij na bojaźń Pańską, a nie gniewaj się na bliźniego.

9 Pomnij na przymierze Najwyższego, a nie zważaj na niebaczność bliźniego.

10 - Pohamuj się od zwady, a umniejszysz grzechów;

11 bo człowiek gniewliwy zapala zwadę, a mąż grzeszny rozłącza przyjaciół i między tych, którzy w pokoju żyją, wrzuci nieprzyjaźń.

12 Albowiem według drew leśnych, tak się ogień rozpala, a według mocy człowieczej, tak zapalczywość jego będzie, a według bogactw swych podniesie gniew swój.

13 Swar prędki zapala ogień, a zwada skwapliwa wylewa krew, a język poświadczający przywodzi śmierć.

14 Jeśli na iskrę dmuchać będziesz, rozpali się jak ogień, a jeśli na nią spluniesz, za gaśnie: jedno i drugie z ust pochodzi.

11.ZŁY JĘZYK (28,15-30). Przeklęte oszczerstwa i plotkarstwo (15-20)! Zły język jest gorszy od bicza i miecza (21-22). Szczęśliwy kto go uniknął, bo lepsza śmierć od niego (23-25) I Sprawiedliwi ustrzegą się go (26-27).Dlatego zabezpiecz się, byś nie wpadł w ten błąd (28-30).

15 Obmówca i dwujęzyczny jest przeklęty, bo zamiesza wielu w pokoju żyjących.

16 Język trzeci poruszył wielu i rozegnał ich od narodu do narodu;

17miasta murowane bogaczów zniszczył i domy mocarzów wywrócił;

18 siły narodów złamał, a lud mocny rozerwał.

19 Język trzeci mężne niewiasty wygnał i pozbawił je prac ich.

20 Kto się nań ogląda, nie będzie miał pokoju, ani nie będzie miał przyjaciela, na którym by polegał.

21 - Raz od bicza czyni siność, ale raz języka pokruszy kości.

22 Wielu poległo od ostrza miecza, ale nie tylu, ilu zginęło od języka swego.

23 - Szczęśliwy, kto jest uchroniony od języka złego, i kto nie przeszedł przez popędliwość jego, i nie ciągnął jarzmo jego, i nie był związany więzami jego;

24 jarzmo bowiem jego jest jarzmem żelaznym, a więzy jego więzami miedzianymi.

25 Śmierć od niego jest śmiercią najgorszą, i pożyteczniejsza otchłań niźli on.

26 - Trwałość jego nie będzie długa, lecz odzierży drogi niesprawiedliwych, a płomieniem swoim nie spali sprawiedliwych.

27 Którzy Boga opuszczają, wpadną nań, i rozpali się na nich, i nie będzie ugaszony; a będzie puszczony na nich jak lew, i jak ryś rozszarpie ich.

28 Ogrodź cierniem uszy twoje, nie słuchaj języka złośliwego, a ustom twoim uczyń drzwi, i zamki.

29 Złoto twoje i srebro twoje stop, a słowom twoim spraw wagę, i ustom twoim wędzidło dostosowane;

30 i strzeż się, abyś snadź nie potknął się językiem, i żebyś nie upadł przed oczyma nieprzyjaciół, zasadzających się na ciebie, i aby upadek twój nie był nieuleczalny na śmierć!

12. POŻYCZANIE (29,1-18). Człowiek pobożny pożycza bliźnim, lecz ci winni oddać w swoim czasie (1-3). Wielu zwleka z oddaniem i czyni nieprzyjemności wierzycielom (4-9). To wstrzymuje niektórych od pożyczania (10). Wobec pokornego trzeba mieć jednak cierpliwość, a potrzebującego nie zostawiać bez pomocy (11-13). Takie miłosierdzie jest prawdziwym zbieraniem skarbów (14-18).

29

1 Kto czyni miłosierdzie, pożycza bliźniemu swemu, a kto ma możną rękę, chowa przykazania.

2 Pożyczaj bliźniemu twemu czasu potrzeby jego, a znów oddawaj też bliźniemu czasu swego.

3 Dotrzymuj słowa i obchodź się z nim wiernie, a na każdy czas znajdziesz, co ci potrzeba.

4 - Wielu rzecz pożyczoną poczytało za rzecz znalezioną, i czyniło przykrość tym, którzy ich ratowali.

5 Póki nie wezmą, całują ręce dającego i obiecują pokornym głosem;

6 ale czasu oddania będzie prosił o zwłokę i będzie mówił słowa uprzykrzenia i szemrania, i będzie się skarżył na czas;

7 a jeśli będzie mógł oddać, będzie się ociągał, ledwie połowę całości odda i będzie to uważał za rzecz znalezioną;

8 a jeśli nie, pozbawi go pieniędzy jego i będzie go miał za nieprzyjaciela bez przy czyny,

9 i łajaniem i złorzeczeniem odpłaci mu, a za cześć i dobrodziejstwo odpłaci mu potwarzą.

10 - Wielu nie pożyczało, nie ze złości, ale się bali, aby nie byli oszukani bez winy.

11 Wszelako dla człowieka pokornego bądź wielkoduszny, i dla jałmużny nie pociągaj go.

12 Dla przykazania wspomóż ubogiego, a dla niedostatku jego nie odsyłaj go próżnym.

13 Utrać pieniądze dla brata i przyjaciela twego, a nie kryj ich pod kamieniem na stracenie.

14 - Połóż skarb twój w przykazaniach Najwyższego, a będzie ci pożyteczniejszy niż złoto.

15 Zamknij jałmużnę w sercu ubogiego,

16 a ta cię wyprosi od wszelkiego zła;

17 bardziej niźli tarcza mocarza

18 i niźli włócznia przeciwko nieprzyjacielowi twemu walczyć będzie.

13.PORĘKA (29,19-27). Człowiek dobry daje porękę za bliźniego (19). Ten powinien się poczuwać do wdzięczności (20-23). Poręka jednak wielu zgubiła (24-25), dlatego trzeba utyć środków ostrożności (26-27).

19 Człowiek dobry ręczy za bliźniego swego, a kto wstyd stracił, opuści go.

20 - Nie zapominaj łaski poręczyciela, albowiem dał za cię duszę swoją.

21 Przed poręczycielem ucieka grzeszny i nieczysty.

22 Dobra poręczyciela przypisuje sobie grzesznik, a człowiek niewdzięcznego serca opuści wybawcę swego.

23 Mąż ręczy za bliźniego swego, a gdy straci wstyd, będzie opuszczony od niego.

24 - Poręka zła zgubiła wielu takich, którym się dobrze powodziło, i poruszyła ich jak nawałności morskie.

25 Ludzi możnych, obróciwszy w koło, z domu wypędziła, i tułali się między obcymi narodami.

26 - Grzesznik, przestępujący przykazanie Pańskie, wpadnie w złą porękę, a kto usiłuje wiele sprawować, wpadnie w sąd.

27 Dopomagaj bliźnim według możności twojej, a strzeż się, abyś nie upadł.

14. ŻYCIE W DOMU I U OBCYCH (29,28-35). Lepsze skromne tycie u siebie niż dostanie u obcych (28-30). Obraz nieprzyjemności, złączonych z takim życiem (31-35).

28 Przedniejsze potrzeby życia ludzkiego: woda, chleb, odzienie i domku okryciu nagości.

29 Lepsze jest życie ubogiego pod dachem z desek, niż kosztowne potrawy w gościnie bez domu.

30 Bądź zadowolony małym, jakby wiele było, a nie usłyszysz urągania, żeś tułaczem.

31 - Nędzny jest żywot przenoszącego się z domu do domu, i gdzie będzie kątem mieszkał, nie pocznie sobie bezpiecznie ani ust nie otworzy.

32 Będzie przyjmował i karmił, i poił niewdzięcznych, a nadto słów przykrych słuchać będzie:

33 "Chodź tu, przychodniu, i przykryj stół, a tym, co masz w pogotowiu, nakarmij innych!

34 Ustąp dla czci przyjaciół moich: potrzebuję domu mego, bo mam brata gościem!"

35 Ciężkie to rzeczy dla człowieka, mającego rozum: łajanie dla mieszkania i urąganie pożyczającego.

15.WYCHOWANIE SYNÓW (30,1-13). Ojciec nie powinien żałować rózgi dla własnego nawet dobra (1-6). Złe skutki zaniedbania tego środka (7-9). Dlatego nie należy synowi pobłażać, lecz naginać jego kark, by nie stał się krnąbrnym (10-13).

30

1 Kto miłuje syna swego, ustawicznie go biczem ćwiczy, aby się cieszył przy swym końcu i nie macał drzwi sąsiedzkich.

2 Kto ćwiczy syna swego, będzie chwalony dla niego, a między domownikami będzie się z niego chlubił.

3 Kto uczy syna swego, wzbudza zazdrość w nieprzyjacielu, a między przyjaciółmi będzie się z niego chełpił.

4 Umarł ojciec jego, a jakby nie umarł, bo zostawił po sobie podobnego sobie.

5 Widział za życia swego, i miał pociechę z niego, a umierając, nie zasmucił się, ani się nie zawstydził przed nieprzyjaciółmi.

6 Albowiem zostawił obrońcę domu przeciw nieprzyjaciołom, a przyjaciołom oddającego dobrodziejstwa.

7 - Dla dusz synów będzie obwiązywał rany swoje, a na każdy głos zatrwożą się wnętrzności jego.

8 Koń nieujeżdżony staje się twardoustym, a syn rozpuszczony stanie się samowolnym.

9 Pieść syna, a przestraszy cię; igraj z nim, a zasmuci cię.

10 - Nie śmiej się z nim, abyś nie żałował, a na końcu aby nie ścierpły zęby twoje.

11 Nie dawaj mu samowoli za młodu i nie lekceważ sobie myśli jego.

12 Nachylaj szyję jego za młodu i obijaj boki jego, póki jest dziecięciem, by snadź nie zhardział i nie stał ci się nieposłusznym, i będzie ci boleścią duszy.

13 Ćwicz syna swego i pracuj około niego, abyś nie doznał hańby z powodu niego.

16. ZDROWIE CIAŁA I RADOŚĆ SERCA (30,14-27).

14 Lepszy jest ubogi zdrowy i pełen sił, niż bogacz słaby i utrapiony chorobą.

15 Zdrowie duszy w świętości sprawiedliwości lepsze jest nad wszelkie złoto i srebro, a ciało mocne nad niezmierne bogactwa.

16 Nie ma bogactwa nad bogactwo zdrowia cielesnego, i nie ma uciechy nad wesołość serca.

17 Lepsza jest śmierć niźli gorzki żywot, i odpoczynek wieczny niźli niemoc długa.

18 Dobre kąski przy ustach zamkniętych, jak ofiary potraw, postawione dokoła grobu.

19 Co pomoże ofiara bałwanowi? bo ani jeść nie będzie, ani wąchać.

20 Tak ten, którego Bóg prześladuje, zbierający nagrodę nieprawości;

21 patrzy i wzdycha jak trzebieniec obejmujący pannę i wzdychający.

22 Nie poddawaj smutkowi serca swego i nie trap sam siebie w myślach twoich.

23 Wesele serca, to jest życie człowieka i skarb świętości nieprzebrany, a weselem męża jest długi wiek.

24 Zmiłuj się nad duszą swoją podobając się Bogu, i wstrzymaj się, skupiaj serce swe w świętości jego i odpędzaj zmartwienie daleko od siebie.

25 Wielu bowiem ludzi smutek pobił, i nie ma w nim pożytku.

26 Zazdrość i gniew skracają dni, a zbytnia troska starość przed czasem przywiedzie.

27 Serce jasne, wesołe też jest przy ucztach, uczty bowiem jego przyrządzane są starannie.

17. BOGACTWA (31,1-11). Troski jakie one sprawiają (1-2). Ich korzyści (3-4). Ich niebezpieczeństwo dla duszy (5-7); szczęśliwy, kto umie ich uniknąć (8-11).

31

1 Czujność około bogactw wysuszy ciało, a zbytnie myślenie o nich odejmie sen.

2 Myślenie o przyszłości odwraca umysł, a ciężka choroba trzeźwą czyni duszę.

3 - Pracował bogacz zbierając majętności, i w odpoczynku swym będzie napełniony dobrami swymi.

4 Pracował ubogi w niedostatku żywności, a na koniec żebrakiem się staje.

5 - Kto miłuje złoto, nie będzie bez winy, a kto szuka zguby, będzie nią napełniony.

6 Wielu ludzi upadło dla złota, i w piękności jego znalazło się ich zatracenie.

7 Drzewem upadku jest złoto ofiarujących. Biada tym, którzy za nim gonią! a każdy głupi przez nie zginie.

8 - Szczęśliwy bogacz, który się znalazł bez zmazy i który za złotem nie biegał, ani nie ufał w pieniądzach i skarbach!

9 Któż to jest taki? a będziemy go chwalić, albowiem cudownych rzeczy dokonał w życiu swoim.

10 Kto jest w tym doświadczony, a doskonały jest, będzie miał chwałę wieczną: który mógł zgrzeszyć, a nie zgrzeszył, źle czynić, a nie uczynił.

11 Przeto utwierdzone są dobra jego w Panu, a jałmużny jego będzie wysławiało całe zgromadzenie świętych.

18.ZACHOWANIE SIĘ PRZY BIESIADACH (31,12 - 32,17). Strzeż się łakomstwa, bądź skromny i miarkowany, a unikniesz złych skutków biesiady (31,12-27). Ten, co hojnie przyjmuje, jest chwalony (28-29). Picie wina umiarkowane przyczynia się do zdrowia, upijanie się wiele zgubnych skutków pociąga (30-40). Dobre zachowanie się wobec współbiesiadników (41-42). Król biesiady niech się zachowa skromnie (32,1-3). Starszy wiekiem może pierwszy zabrać głos, ale musi też umieć milczeć (4-9). Młodzieniec niech mówi jak najmniej i skromnie (10-14). Po uczcie należy zaraz wracać do domu, i tam można się swobodnie pobawić (15-16). We wszystkim zaś błogosławić należy Boga (17).

12 Usiadłeś przy wielkim stole? nie otwieraj nad nim pierwszy ust twoich.

13 Nie mów: "Jak wiele na nim się znajduje!"

14 Pamiętaj, że złe jest oko chciwe.

15 Co gorszego stworzone jest nad oko? Przeto na każde wejrzenie swe płakać będzie, gdy patrzy.

16 Nie wyciągaj ręki twej pierwszy abyś, się nie musiał wstydzić, zmazany zazdrością.

17 Nie obciążaj się na uczcie.

18 Rzeczy bliźniego swego zrozumiej z samego siebie.

19 Pożywaj jak człowiek skromny tych rzeczy, które przed tobą kładą, abyś wiele jedząc nie był miany w nienawiści.

20 Pierwszy przestań dla dobrych obyczajów, i nie bądź nieumiarkowany, abyś snadź nie dał zgorszenia.

21 A jeśliś między wieloma usiadł, nie wyciągaj pierwej niż oni ręki twojej, ani pierwej nie chciej pić.

22 Jak wystarczające jest człowiekowi wychowanemu trochę wina! a śpiąc nie będziesz obciążony od niego, ani nie poczujesz boleści.

23 Bezsenność, wymioty i boleści żołądka mężowi nieumiarkowanemu;

24 a u wstrzemięźliwego człowieka sen zdrowy, będzie spał aż do rana, a dusza jego w nim się radować będzie. 25 A jeśli będziesz przymuszony wiele jeść, wstań z pośrodka, zwróć, a ulży ci się, i nie przyprawisz o niemoc ciała swego.

26 Słuchaj mię, synu, i nie gardź mną, a na ostatku znajdziesz słowa moje.

27 Bądź rączy w każdej sprawie twojej, a nie przyjdzie na ciebie żadna choroba.

28 - Hojnie dającego chleba błogosławić będą wargi wielu, a świadectwo o jego prawdzie wierne.

29 Przeciw skąpemu w chlebie będzie szemrało miasto, a świadectwo o złości jest prawdziwe.

30 - Tych, którzy radzi piją wino, nie pobudzaj, bo wino wielu zgubiło.

31 Ogień doświadcza żelaza twardego; tak wino, pite aż do upicia, ujawni serca pysznych.

32 Życie zrównoważone ludziom - wino w miarę pite; jeśli je miernie pijesz, będziesz trzeźwy.

33 Cóż to za życie dla tego, któremu brak wina?

34 Co odejmuje życie? Śmierć.

35 Wino dla uweselenia stworzone jest od początku, a nie dla pijaństwa.

36 Radością duszy i serca wino miernie pite.

37 Zdrowiem jest duszy i ciała mierne picie.

38 Wino, zbytnio pite, sprawia rozjątrzenie i gniew i wiele upadków.

39 Gorzkością duszy - wino zbytnio pite.

40 Śmiałość pijaństwa jest powodem upadku głupiego, umniejsza siły i zadaje rany.

41 Nie napominaj bliźniego przy biesiadzie wina i nie gardź nim przy dobrej myśli jego;

42 nie mów mu słów obrażających i nie nalegaj na niego upominając się.

32

1 Przełożonym cię uczyniono? Nie wynoś się; bądź między nimi jak jeden z nich.

2 Staraj się o nich, a potem siądź; gdy wszystkie twe obowiązki załatwisz, siądź do stołu,

3 abyś się weselił dla nich i otrzymał wieniec jako ozdobę czci, i dostał uznanie od towarzystwa.

4 - Mów jako starszy,

5 bo ci przystoi pierwsze słowo z wielką rozwagą, a nie przeszkadzaj muzyce.

6 Gdzie nie ma słuchania, nie rozwlekaj mowy, i nie wynoś się w mądrości twojej, gdy czas nie po temu.

7 Szlachetny rubin w ozdobie złotej: tak harmonia muzyków przy biesiadzie wina.

8 Jak w oprawie złotej jest sygnet szmaragdowy, tak melodia śpiewaków przy miłym a miernym winie.

9 Słuchaj milcząc, a dla skromności przybędzie ci dobrej łaski.

10 - Młodzieńcze, zaledwie mów w sprawie twojej.

11 Jeśli cię dwa razy zapytają, niech będzie krótka odpowiedź twoja.

12 W wielu rzeczach bądź, jakbyś nie wiedział, i słuchaj milcząc, jak również pytając.

13 Między panami nie bądź śmiały, a gdzie są starzy, niewiele mów.

14 Przed gradem ukaże się błyskanie, a przed wstydliwością pójdzie wdzięk, á dla skromności przybędzie ci dobrej łaski.

15 - A w godzinę wstania nie ociągaj się, ale pierwszy spiesz do domu swego i tam się zabawiaj, i tam graj,

16 i czyń co ci się podoba, ale nie w grzechach i w pysznych słowach;

17 a w tym wszystkim błogosław Pana, który cię stworzył i który cię napawa wszystkimi dobrami swymi.

19. O SZUKANIU PRAWA I ODDANIU SIĘ MU (32,18 - 33,3). Znajdzie je ten, co się boi Boga (32,18-20). Należy korzystać z rad i napomnień drugich, a nie będzie się tego żałowało (21-24); i być ostrożnym, by nie upaść (25-27). Zaufać Bogu i jego prawu, a znajdzie się pomoc i ratunek (32,28-33,3).

18 Kto się boi Pana, otrzyma naukę jego, a którzy go szukają rano, znajdą błogosławieństwo.

19 Kto szuka prawa, będzie nim napełniony, a kto zdradliwie postępuje, potknie się na nim.

20 Którzy się boją Pana, znajdą sąd sprawiedliwy, i sprawiedliwość jak światło zapalą.

21 - Człowiek grzeszny będzie unikał przygany, a wedle woli swej znajdzie porównania.

22 Mąż rozważny nie wzgardzi zrozumieniem; obcy i pyszny nie ulęknie się strachu, a potem,

23 gdy uczynił san1 przez się bez porady, swym własnym postępowaniem ukarany będzie.

24 Synu, nic nie czyń bez porady, a po uczynku nie będziesz żałował.

25 - Drogą upadku nie chodź, a nie potkniesz się o kamienie; nie puszczaj się na uciążliwą drogę, byś nie dał duszy twej powodu do upadku;

26 nawet przed twymi synami miej się na pieczy i przed domownikami twymi strzeż się.

27 W każdej sprawie twojej wierz wiernie duszy twojej, bo to jest zachowanie przykazań.

28 - Kto wierzy Bogu, strzeże przykazań, a kto w nim ufa, nie będzie umniejszony.

33

1 Bojącego się Pana nie spotka zło, ale Bóg go w pokusie zachowa i wybawi od złego.

2 Mądry nie ma w nienawiści przykazań i sprawiedliwości, i nie rozbije się jak okręt w nawałności.

3 Człowiek roztropny wierzy zakonowi Bożemu, a zakon mu jest wierny.

20. MADRY I GŁUPI DORADCA. SZYDERCA (33,4-6).

4 Kto pytania objaśnia, przygotuje słowo, a tak uproszony, będzie słuchany; i zachowa naukę, i dopiero odpowie.

5 Wnętrzności głupiego jak koło u wozu, a myślenie jego jak oś, która się obraca.

6 - Jak ogier, tak i przyjaciel naśmiewca: pod każdym, który na nim siedzi, rży.

21.PROBLEM NIERÓWNOŚCI WŚRÓD LUDZI (33,7-I5). Jak dni w roku nierówne są co do godności za sprawą Boga (7-10b), tak od niego również pochodzi różnica wśród ludzi (10c-11); przykładem są Izraelici, pokolenie Lewiego, Chananejczycy (12). W rękach Bożych bowiem są losy wszystkich ludzi (13-14). Na ogół widoczne jest, że każde dzieło Boże ma coś sobie przeciwnego (15).

7 Czemu dzień przewyższa dzień, i światło także światło, i jeden rok drugi - od słońca?

8 Rozdzielone są umiejętnością Pańską, gdy uczynione zostało słońce, które strzeże rozkazania.

9 I odróżnił czasy i święta ich, a w nie święcono dni święte do godziny.

10 Z tych niektóre wywyższył Bóg i wsławił, a inne położył w liczbie dni. - A wszyscy ludzie są z ziemi i prochu, skąd Adam został stworzony.

11 Z wielką umiejętnością Pan ich rozdzielił i drogi ich rozróżnił.

12 Jednym z nich pobłogosławił i wywyższył, ale drugich poświęcił i przywłaszczył sobie; innych przeklął i uniżył, i odwrócił ich od miejsca ich odłączenia.

13 - Jak glina garncarza w ręku jego, aby z niej tworzył i lepił,

14 wszystkie drogi jego są według woli jego: tak człowiek w ręku Tego, który go uczynił, i odda mu według zdania swego.

15 - Przeciwko złemu jest dobre, a przeciwko śmierci życie; tak i przeciwko mężowi sprawiedliwemu grzesznik. I tak patrz na wszystkie dzieła Najwyższego: są po dwa jedno przeciw drugiemu.

22. AUTOR ZALECA SWĄ PRACĘ I WZYWA DO SŁUCHANIA (33,16-19).

16 I ja jako ostatni ocuciłem się, i jako ten, co zbiera winne jagody po tych, co wino zbierali.

17 W błogosławieństwie Bożym ja również nadzieję miałem, i jak ten, który zbiera wino, napełniłem prasę.

18 Zobaczcież, żem nie dla siebie samego pracował, ale dla wszystkich, szukających umiejętności.

19 Słuchajcież mię, wielmożni i wszystkie ludy, a przełożeni zgromadzenia, bierzcie w uszy.

Dział VII.

(33,20 - 38,24)

1. WSKAZÓWKI DLA OJCA RODZINY (33,20 - 33). Nie dawaj drugim władzy nad sobą i nie puszczaj z rąk swej posiadłości, lecz rozdziel ją dopiero przy śmierci (20-24). Niewolnika złego trzymaj ostro i zmuszaj go do roboty (25-30), niewolnika dobrego zaś traktuj łagodnie (31-33).

20 Synowi i niewieście, bratu i przyjacielowi nie daj mocy nad sobą za życia, a posiadłości twojej nie puszczaj drugiemu, by ci snadź żal nie było

21 i żebyś nie musiał o nią prosić. Póki jeszcze zdrów jesteś i oddychasz, niechaj cię nie wypiera żadne ciało;

22 bo lepiej jest, aby ciebie synowie twoi prosili, niż żebyś ty miał patrzeć w ręce synów twoich.

23 We wszystkich sprawach twoich miej sam zwierzchność.

24 Nie czyń zmazy sławie twojej. W dzień skończenia dni życia twego i czasu zejścia twego rozdziel dziedzictwo twoje.

25 - Obrok i kij i brzemię osłowi, chleb i karanie i robota niewolnikowi.

26 Pracuje w karności, a szuka odpoczynku; puść mu wolno ręce, a szuka wolności.

27 Jarzmo i lejce twardym karkiem kierują, a niewolnika nachylają roboty ustawiczne.

28 Dla sługi złośliwego męki i pęta; poślij go na robotę,

29 aby nie próżnował, bo wielkiej złości nauczyło próżnowanie.

30 Postaw go przy robocie, bo mu tak przystoi, a jeśliby nie słuchał, nachyl go pętami; ale nie przekraczaj miary względem nikogo i bez zastanowienia się nie czyń nic ważnego.

31 - Jeśli masz sługę wiernego, niech ci będzie jak dusza twoja; jak brata tak go szanuj, boś go we krwi duszy dostał.

32 Jeśli go skrzywdzisz niewinnie, ucieknie;

33 a jeśli powstawszy odejdzie, kogo byś miał pytać i na jakiej drodze szukać, nie wiesz.

2. O MARNOŚCI SNÓW (34,1-8).

34

1 Próżna nadzieja i kłamstwo są dla męża głupiego, a sny wynoszą nieroztropnych.

2 Jak ten, co chwyta cień i wiatr goni, tak i ten, który daje wiarę snom kłamliwym.

3 To wedle tego: widzenie senne; przed obliczem człowieka podobieństwo człowieka.

4 Od nieczystego co będzie oczyszczone? a od kłamcy co prawdziwego będzie powiedziane?

5 Wieszczby obłędne i wróżby kłamliwe, i sny źle czyniących są marnością.

6 A jak u rodzącej, serce twoje na przywidzenia cierpi; jeżeli nie od Najwyższego zesłane jest nawiedzenie, me przykładaj do nich serca twego.

7 Wielu bowiem sny w błąd wprowadziły, i upadli mając w nich nadzieję.

8 Bez kłamstwa będzie wykonane słowo zakonu, a mądrość w ustach wiernego będzie wyrównana.

3. O POŻYTKU PODRÓŻOWANIA (34,9-13).

9 Kto nie jest kuszony, cóż wie? Mąż, Wielu rzeczy świadomy, wiele myśleć będzie, a kto się wiele nauczył, będzie wypowiadał mądrość.

10 Kto nie jest doświadczony, mało wie, a kto w wielu rzeczach bywał, rozmnaża złość.

11 Kto nie jest doświadczony, cóż umie? Kto wędrował, będzie obfitował w złości.

12 Wiele rzeczy zobaczyłem wędrując i rozmaite mów zwyczaje.

13 Kilkakroć byłem w niebezpieczeństwie aż do śmierci dla tych rzeczy; wybawiony zostałem z łaski Bożej.

4. BÓG BRONI TYCH, KTÓRZY SIĘ GO BOJĄ (34,14-20).

14 Duch bojących się Boga będzie szukany i za wejrzeniem Jego będzie błogosławiony.

15 Bo nadzieja ich w ich zbawicielu, a oczy Boga nad tymi, którzy go miłują.

16 Kto się Pana boi, ni czego się nie lęka ani się bać nie będzie, bo On jest nadzieją jego.

17 Kto się Pana boi, błogosławiona jest dusza jego.

18 Na kogóż patrzy i kto jest umocnieniem jego?

19 Oczy Pańskie nad tymi, którzy się Go boją; On jest obrońcą mocnym, umocnieniem silnym, zasłoną od upalenia i podcieniem w południe,

20 ochroną przed potknięciem się i ratunkiem przed upadkiem, podnoszącym duszę i oświecającym oczy, dającym zdrowie i życie i błogosławieństwo.

5. O PRAWDZIWEJ CZCI BOGA (34,21 35,21). Bogu nie podoba się ofiara bezbożnych (34,21-23) i z dóbr wydartych bliźnim (24-27); w tym wypadku nie tylko nic nie pomoże ofiara (28), lecz nadto Bóg wysłucha przekleństwa pokrzywdzonego (29). Na nic się nie przyda post, gdy wraca się do grzechów (30-31). Zachowanie prawa i miłosierdzie jest prawdziwą ofiarą (35,1-5). Ale należy też składać ofiary, przepisane przez prawo (6-7). Ofiara sprawiedliwego podoba się Bogu (8-9). Należy ją składać z radością i wspaniałomyślnie (10-13), Ale ofiarą z nie prawego mienia Bóg nie da się zjednać, raczej wysłucha wołania ubogiego (14-21).

21 Ofiara ofiarującego z rzeczy źle nabytych jest splugawiona, i nie są przyjemne pośmiewiska niesprawiedliwych.

22 Pan przy tych tylko, którzy go czekają na drodze prawdy i sprawiedliwości.

23 Dary bezbożnych nie podobają się Najwyższemu i nie patrzy na ofiary ludzi niesprawiedliwych, ani nie będzie ubłagany mnóstwem ofiar ich za grzechy.

24 - Kto składa ofiarę z majętności ubogich, jest jak ten, co zabija syna na ofiarę przed oczyma ojca jego.

25 Chleb niedostatnich jest życiem ubogich; kto go odejmuje, jest człowiekiem krwawym.

26 Kto zabiera chleb z potu, jest jak ten, co zabija bliźniego swego.

27 Kto wylewa krew i kto oszukuje najemnika, braćmi są.

28 Jeden buduje, a drugi burzy; cóż w zysku mają, jeno pracę?

29 Jeden się modli, a drugi przeklina; któregoż głosu Bóg wysłucha?

30 - Kto się omywa po dotknięciu umarłego i znowu go się dotyka, cóż pomaga omywanie jego?

31 Tak człowiek, który pości za grzechy swoje i znowu się ich dopuszcza, co sobie pomaga, uniżając się? modlitwę jego kto wysłucha?

35

1 Kto zachowuje zakon, składa mnogie ofiary.

2 Ofiarą zbawienną jest strzec przykazania i odstępować od wszelakiej nieprawości.

3 Złożeniem przebłagalnej ofiary za nieprawości i prośbą za grzechy jest: odstąpić od niesprawiedliwości.

4 Dzięki składa, kto ofiaruje pszeniczną mąkę, a kto czyni miłosierdzie, składa ofiarę.

5Podoba się Panu odstąpienie od złego, a modlitwą za grzechy jest odstąpić od niesprawiedliwości.

6 - Nie ukażesz się przed oczyma Pańskimi próżny,

7 bo to wszystko dzieje się dla przykazania Bożego.

8 - Ofiara sprawiedliwego tłustym czyni ołtarz i wonnością wdzięczności jest przed oczyma Najwyższego.

8 Ofiara sprawiedliwego jest przyjemna, i pamiątki jej PAN nie zapomni.

10 - Dobrym umysłem oddawaj chwałę Bogu, a nie umniejszaj pierwocin rąk twoich.

11 Przy każdym datku wesołą czyń twarz twoją i z radością poświęcaj dziesięciny twoje.

12 Daj Najwyższemu według datku jego, i dobrym okiem złóż to, co znajdą ręce twoje;

13 PAN bowiem jest tym, co odpłaca, i siedmiokrotnie tyle odda tobie.

14 - Nie ofiaruj darów skażonych, bo ich nie przyjmie.

15 I nie patrz na ofiarę niesprawiedliwą, bo Pan jest sędzią i nie ma u niego zacności osoby.

16 Nie będzie miał Pan względu na osobę przeciw ubogiemu, i wysłucha prośbę skrzywdzonego.

17 Nie wzgardzi modlitwami sieroty i wdowy, jeśli wyleje mowę wzdychania.

18 Czyż łzy wdowy nie spływają na twarz, a krzyk jej przeciw temu, który je wyciska?

19 Albowiem z twarzy wstępują aż do nieba, a Pan wysłuchujący nie będzie w nich miał upodobania.

20 Kto Boga chwali według upodobania, będzie przyjęty, a modlitwa jego przybliży się aż do obłoków.

21 Modlitwa korzącego się przeniknie obłoki i nie będzie pocieszona, aż się przybliży, i nie odejdzie, aż Najwyższy wejrzy.

6. NADZIEJA KARY BOŻEJ NA PRZEŚLADOWCÓW IZRAELA (35,22-26,).

22 A Pan nie odwlecze, ale będzie sądził sprawiedliwych i uczyni sąd, a Najmocniejszy nie będzie miał nad nimi cierpliwości, lecz pokruszy grzbiet ich;

23 i uczyni pomstę nad narodami, aż wygładzi mnóstwo pysznych i pokruszy berła niesprawiedliwych;

24 aż odda ludziom według uczynków ich i według dzieł człowieka, i według dumy jego;

25 aż dokona sąd ludu swego i pocieszy sprawiedliwych miłosierdziem swoim.

26 Piękne miłosierdzie Boże czasu utrapienia, jak obłok deszczowy czasu posuchy.

7. MODI.ITWA O ODNOWIENIE IZRAELA (36,1-19). Niech Bóg podniesie się przeciw wrogom Izraela, by musieli uznać, iż Pan jest jedynym Bogiem (1-5), i ponieśli słuszną karę (6- 12)! Niech Bóg zgromadzi pokolenia izraelskie i odnowi Jeruzalem (13-16)! Niech spełni obietnicę proroków i wysłucha swych sług, aby cały świat poznał, że On jest Bogiem (18-19)!

36

1 Zmiłuj się nad nami, Boże wszystkiego stworzenia, a wejrzyj na nas i ukaż nam światłość zmiłowania twego;

2 i ześlij strach twój na narody, które cię nie szukały, aby poznały, że nie ma Boga, jeno ty, i żeby opowiadały wielkie dzieła twoje.

3 Podnieś rękę twą na obce narody, aby oglądały moc twoją.

4 Bo jak przed oczyma ich pokazałeś swą świętość na nas, tak przed oczyma naszymi będziesz uwielbiony w nich,

5 aby cię poznali, jak i myśmy poznali, iż nie ma Boga oprócz ciebie, Panie.

6 Wznów znaki i powtórz cuda!

7 Uwielbia rękę i prawe ramię!

8 Wzbudź zapalczywość i wylej gniew!

9 Zgładź przeciwnika i utrap nieprzyjaciela!

10 Przyspiesz czas i pomnij na koniec, aby wysławiano dziwne dzieła twoje.

11 Gniewem płomienia niech będzie pożarty, który uchodzi, a którzy ludowi twemu szkodzą, niech znajdą zagładę.

12 Zetrzyj głowę książąt nieprzyjacielskich, mówiących: "Nie ma nikogo oprócz nas."

13 - Zgromadź wszystkie pokolenia Jakubowe, aby poznały, że nie ma Boga oprócz ciebie, a odziedziczysz ich jak od początku.

14 Zmiłuj się nad ludem twoim, nad którym wzywane jest imię twoje, i nad Izraelem, którego przyrównałeś do pierworodnego twego.

15 Zmiłuj się nad miastem świętości twojej, Jeruzalem, nad miastem odpoczynku twego.

16 Napełnij Syjon niewymownymi słowami twymi, a lud twój chwałą twoją.

17 Daj świadectwo tym, którzy od początku są stworzeniem twoim, i wzbudź przepowiadanie, które głosili w imię twe pierwsi prorocy.

18 Daj zapłatę tym, którzy cię oczekują, aby prorocy twoi znaleźli się prawdomównymi, i wysłuchaj prośby sług twoich,

19 według błogosławieństwa Aarona nad ludem twoim, i prostuj nas na drogę sprawiedliwości; i niech wiedzą wszyscy, którzy mieszkają na ziemi, żeś ty jest Bóg patrzący na wieki.

8. O WYBORZE ŻONY (36,20-28). Niewiasta niewieście nie jest równa co do wartości (20-23). Szczęście, jakie przynosi dobrze wybrana żona (24-26). Niewygody człowieka bezżennego (27-28).

20 Wszelką potrawę będzie jadł brzuch, ale jeden pokarm lepszy od drugiego.

21 Podniebienie rozpoznaje potrawę z dziczyzny, a serce mądre słowa kłamliwe.

22 Złośliwe serce zada smutek, ale człowiek doświadczony oprze się mu.

23 Każdego mężczyznę przyjmie niewiasta, ale jest jedna córka lepsza od drugiej.

24 - Piękność niewiasty rozwesela twarz męża jej i wzbudza pragnienie ponad wszelkie pożądanie.

25 Jeśli w jej języku jest leczenie i łagodność i miłosierdzie, to mąż jej nie jest jak synowie ludzcy.

26 Kto ma żonę dobrą ma początek posiadłości; pomoc wedle niego jest i filar jako odpocznienie.

27 Gdzie nie ma płotu, rozszarpią posiadłość, a gdzie niewiasty nie ma, wzdycha potrzebujący.

28 Któż wierzy temu, który gniazda nie ma i który szuka przytułku tam, gdzie go noc zastanie, jak przepasany zbójca, który biega od miasta do miasta?

9. PRZYJACIEL PRAWDZIWY I FAŁSZYWY (37,1-6).

37

1 Każdy przyjaciel rzecze: "I jam zawarł przyjaźń"; ale taki przyjaciel z imienia tylko jest przyjacielem. Czyż smutek nie trwa aż do śmierci?

2 a towarzysz i przyjaciel obrócą się do nieprzyjaźni.

3 O dumo niecnotliwa, skądżeś się wzięła, abyś złością i zdradą swą okryła ziemię?

4 Towarzysz weseli się z przyjacielem w uciechach, a czasu utrapienia będzie przeciwnikiem.

5 Towarzysz współczuje z przyjacielem dla brzucha i weźmie tarczę przeciw nieprzyjacielowi.

6 Nie zapominaj w myśli swej o przyjacielu twoim, i nie bądź nań niepomny w bogactwach twoich.

10. DORADCA DOBRY I ZŁY (37,7-21a). Uważać, czy doradca nie szuka własnej korzyści (7-11). U kogo nie szukać rady (12-14), a kogo się radzić (15-16). Pytać przede wszystkim własnego rozumu i sumienia (17-18), i prosić Boga o światło (19). Potrzeba zastanowienia się przed czynem i wpływ języka (20-21a).

7 Nie radź się tego, który się na ciebie zasadza, i taj zamiar przed tymi, którzy ci zazdroszczą.

8 - Wszelki doradca daje radę, ale jest doradcą dla samego siebie.

9 Od doradcy strzeż duszy twojej; pierwej wiedz, co ma za potrzebę, bo i sam o sobie myśleć będzie;

10 aby snadź nie wetknął kołu w ziemię i nie rzekł tobie:

11 "Dobra jest droga twoja," i nie stanął naprzeciwko, patrząc, jak ci się powodzić będzie.

12 - Z człowiekiem nienabożnym mów o świętości, a z niesprawiedliwym o sprawiedliwości, a z niewiastą o tej, która jej zazdrości, z bojaźliwym o wojnie, z kupcem o przewiezieniu, z kupującym o sprzedaży, z mężem zazdrosnym o wdzięczności,

13 z bezbożnym o pobożności, z nieuczciwym o uczciwości, z robotnikiem rolnym o wszel kiej robocie,

14 z najemnikiem rocznym o dokończeniu roku, z niewolnikiem leniwym o wielkiej robocie. Nie słuchaj tych w żadnej radzie.

15 - Ale obcuj ustawicznie z mężem świętym, o którym poznasz, iż przestrzega bojaźni Bożej,

16 którego dusza jest według duszy twojej, i który się użali nad tobą, gdy się potkniesz w ciemności.

17 - Serce dobrej rady przygotuj sobie, bo nad nie nie ma nic droższego.

18 Dusza męża świętego prawdziwiej niekiedy powie niźli siedmiu

stróżów, siedzących na wysokim miejscu na straży.

19 - A w tym wszystkim proś Najwyższego, aby kierował w prawdzie drogą twoją.

20 - Przed wszelkim uczynkiem słowo prawdziwe niech przed tobą idzie, a przed każdą sprawą rada stateczna.

21Słowo złe odmienia serce, z którego cztery rzeczy pochodzą : dobro i zło, życie i śmierć ; a panem nad nimi ustawicznym jest język.

11. RÓŻNE RODZAJE MĄDROŚCI (37, z I b-z9).

Jest człowiek roztropny, który wielu innych uczy, a duszy swojej jest niepożyteczny.

22 Mąż doświadczony wielu nauczył i duszy swej jest miły.

23 Kto wykrętnie mówi, obrzydły jest; na wszystkim mu zbywać będzie;

24 nie jest mu dana łaska od Pana, gdyż żadnej mądrości w sobie nie ma.

25 Jest mędrzec dla swej duszy mądry, a owoc roztropności jego chwalebny.

26 Mąż mądry naucza lud swój, a owoce roztropności jego są wierne.

27 Mąż mądry będzie napełniony błogosławieństwami, a którzy go ujrzą, chwalić go będą.

28 Życie męża pod liczbą dni, ale dni Izraela są niezliczone.

29 Mądry między ludem odziedziczy cześć, a imię jego na wieki żyć będzie.

12. UMIARKOWANIE (37,30-34).

30 Synu, w życiu swym doświadczaj duszy twojej, a jeśli będzie zła, niedawaj jej swobody;

31 bo nie wszystkie rzeczy są dla każdego odpowiednie, i nie każdej duszy wszystko się podoba.

32 Nie bądź łakomy na żadnej uczcie i nie rzucaj się na wszelką potrawę;

33 bo z wielu pokarmów będzie choroba, a łakomstwo przywiedzie cię aż do wymiotów.

34 Dla obżarstwa wielu pomarło, ale kto umiarkowany jest, przedłuży swe życie.

13. O LEKARZU (38,I-15). Szanuj lekarza (1-3)! Ziemia z woli Bożej wydaje rośliny lecznicze, a lekarz i aptekarz je zastosowują (4-8). Chory winien najpierw się pomodlić, oczyścić się z grzechów i złożyć ofiarę, a potem wezwać lekarza (9-14). Ostrzeżenie przed grzechem jako przed powodem chorób (15).

38

1 Czcij lekarza dla potrzeby, albowiem go Najwyższy stworzył.

2 Bo od Boga jest wszelkie uleczenie, a od króla weźmie podarki.

3 Nauka lekarza podwyższy głowę jego, i przed obliczem wielkich panów chwalony będzie.

4 - Najwyższy stworzył lekarstwa z ziemi, a człowiek mądry nie będzie się nimi brzydził.

5 Czyż przez drzewo nie została osłodzona gorzka woda?

6 Moc ich na to, aby była od ludzi poznana. I dał ludziom umiejętność Najwyższy, aby był uczczony w dziwach swoich.

7 Tymi lecząc uśmierzy boleść, a aptekarz uczyni przyjemne lekarstwa i maści zdrowe sporządzi, i nie będzie końca pracom jego.

8 Bo pokój Boży na powierzchni ziemi.-

9 Synu, w chorobie twojej nie opuszczaj samego siebie, ale proś Pana, a on cię uzdrowi.

10 Odwróć się od grzechu,

11 a prostuj ręce i od wszelkiego występku oczyść serce twoje. Daj wonność i pamiątki z przedniej mąki, i złóż tłustą ofiarę ; i daj miejsce lekarzowi,

12 albowiem go Pan stworzył, a niech nie odchodzi od ciebie, bo ci prace jego są potrzebne.

13 - Albowiem jest czas, kiedy w ręce ich wpadniesz,

14 a oni Pana prosić będą, aby im poszezęścił w przyniesieniu ulgi i uzdrowieniu dla urzędu ich.

15 - Kto zgrzeszy przed oczyma tego, który go stworzył, wpadnie w ręce lekarza.

14. O ŻAŁOBIE (38,16-24). Zastosuj, jak należy, zewnętrzne formy żałoby (16-19), ale nie przedłużaj smutku (20-24).

16 Synu, nad umarłym wylewaj łzy i pocznij płakać, jakobyś co okrutnego cierpiał, i jak przystoi, przykryj ciało jego, a nie zaniedbuj pogrzebu jego.

17 A przez wzgląd na obmowę płacz gorzko nad nim przez jeden dzień,

18 i pociesz się w smutku ; a obchodź żałobę według godności jego, przez jeden dzień albo dwa, przez wzgląd na obmowę.

19 Bo od smutku prędko przypada śmierć i pokrywa siłę, a smutek serdeczny nachyla szyję.-

20 W odprowadzeniu pozostaje smutek, a życie ubogiego wedle serca jego.

21 Nie poddawaj serca twego smutkowi, ale go odpędzaj od siebie, i pamiętaj na rzeczy ostateczne;

22 nie zapominaj, bo nie ma powrotu, i jemu nic nie pomożesz, a sobie zaszkodzisz.

23 "Pamiętaj na osądzenie moje, bo takie będzie i twoje: mnie wezoraj, a dziś tobie."

24 Gdy zmarły odpoczął, daj odpocząć pamięci jego i pocieszaj go przy wyjściu ducha jego.

Dział VIII.

(3R,25 - 42,l4)

l. RZEMIEŚLNIK A UCZONY (38,25 - 39,I5). Nabycie mądrości wymaga wolnego czasu (38,25a-b). Dlatego nie może być ona udziałem rolnika i hodowcy bydła (25c-27), cieśli i snycerza (28), kowala (29-31), garncarza (32-34). Jakkolwiek pożyteczne są ich zajęcia, nie czynią ich jednak zdolnymi do brania udziału w zgromadzeniu i w sądach, i do oddawania się mądrości (35-39). Uczonego w Piśmie zajęcia (39,1-7); ich owoc (8-11); jego sława (12-15).

25 Mądrość uczonego w czasie wolnym, a kto mniej ma zajęcia, nabędzie mądrości. - Jakąż mądrością napełniony będzie ten, który pług dzierży

26 i który się chełpi postronkiem, ościeniem woły pogania i obraca się wśród robót ich, a rozmowa jego o cielętach ?

27 Serce swoje zwróci na wywracanie brózd, a staranie jego około karmienia krów.

28 - Tak każdy rzemieślnik i cieśla, który noc jak dzień przepędza,i który sygnety ryte rzeźbi, a pilność jego czyni rozmaite obrazy; serce swoje przyłoży do wykonania podobieństwa obrazu i czuwaniem nocnym swą robotę skończy.

29 - Podobnie kowal, siedzący przy kowadle i przypatrujący się robocie żelaznej; para ognista upali ciało jego, biedzi się gorącem od komina ;

30 głos młota odnawia ucho jego, a na wizerunku naczynia oko jego ;

31 serce swe zwróci na ukończenie robót, a czuwaniem swym ozdobi aż do doskonałości.

32 - Tak garncarz siedzący nad robotą swoją i obracający koło nogami swymi ; on zawsze jest w trosce dla swej roboty, a pod liczbą jest wszystka praca jego.

33 Urobi glinę rękami swymi, a przed nogami swymi ugniecie twardość jej.

34 Serce swe przyłoży, aby wykonać polewanie, a w czuwaniu swym oczyści piec.

35 - Ci wszyscy nadzieję mieli w ręku swych, a każdy w swym rzemiośle jest mądry.

36 Bez tych wszystkich nie buduje się miasta ;

37 i nie będą mieszkać ani się przechadzać, i do zgromadzenia nie przejdą.

38 Na stolicy sędziego nie usiądą, ani prawa sądowego nie zrozumieją, ani nie ujawnią nauki i rozsądku, ani przy przypowieściach ich się nie znajdzie;

39 ale rzeczy świeckie podtrzymują, a modlitwa ich około roboty rzemiosła; przykładają duszę swoją i pytają o zakonie Najwyższego.

39

1 Mądrość wszystkich starodawnych badać będzie mądry i będzie się zajmował prorokami.

2 Opowiadanie mężów sławnych będzie zachowywał i subtelności przypowieści razem doścignie.

3 Tajemnice przypowieści badać będzie i skrytymi podobieństwami zajmować się będzie.

4 Wpośród wielkich panów będzie służył i przed oczyma władcy ukaże się.

5 Do ziemi narodów cudzoziemskich przejdzie, bo dobrego i złego między ludźmi doświadczać będzie.

6 Przyłoży serce swe, aby wstawać rano do Pana, który go stworzył i przed oczyma Najwvższego modlić się będzie.

7 Usta swe otworzy na modlitwie i za grzechy swe modlić się będzie.

8 - Bo jeśli Pan wielki będzie chciał, napełni go duchem rozumu ;

9 a on jako deszcz wyda z siebie słowa mądrości swej i będzie Pana wysławiał w modlitwie;

10 on pokieruje radę i umiejęmość swoją, i będzie rozmyślał o tajemnicach jego. 11 On jawnie ukaże umiejętność nauki swojej i będzie się chlubił zakonem przymierza Najwyższego.

12 - Wielu będzie chwalić mądrość jego, i aż na wieki nie będzie wymazana.

13 Nie ustanie pamięć o nim, a o imię jego pytać się będą od rodu do rodu.

14 Mądrość jego narody wysławiać będą, a zgromadzenie chwałę jego opowiadać będzie.

15 Jeśli wytrwa, zostawi sławę większą niż tysiące, a jeśli odpocznie, będzie mu to pożyteczne.

2. WSZYSTKIE DZIEŁA BOŻE SĄ DOBRE (39,16-4!). Autor wzywa swych uczniów do chwalenia Boga (16-20). Wszystkie dzieła Boże są dobre i wszystko dzieje się według woli Boga (2l-23) wszechwiedzącego (24-25). Wszystkie rzeczy mają swe przeznaczenie i służą do nagradzania dobrych a karania złych (26-29). Dobre rzeczy są błogosławieństwem dla cnotliwych, lecz zmieniają się w karę dla grzeszników (30-32); szczególnie dla celów chłosty przeznaczone są rozmaite klęski (33-37). A zatem wszystkie dzieła Boże są dobre i służą w swoim czasie do celów Najwyższego (38-41).

16 Jeszcze się zastanowię, a opowiem, albowiem jak szaleństwem jestem napełniony.

17 Głośno mówi : Słuchaj cie mnie, boskie owoce, a jak róża posadzona nad strumieniem wód, owoc czyńcie.

18 Wydawajcie z siebie miłą woń jak kadzidło.

19 Wypuszczajcie kwiaty jak lilia i dajcie woń, i wypuszczajcie latorośle pełne wdzięku, a śpiewajcie pieśń chwały i błogosławcie Pana w dziełach jego.

20 Oddajcie imieniu jego chwałę i wysławiajcie go głosem ust waszych, i pieśniami ustnymi i na harfach, a tak mówić będziecie wysławiając :

21 Wszystkie dzieła Pańskie są bardzo dobre.

22 Na słowo jego stanęła woda jak wał, a na mowę ust jego jak zbiorniki wód;

23 albowiem na jego rozkaz spełnia się jego życzenie, i nic nie może umniejszyć wybawienia jego.

24 - Sprawy wszelkiego ciała przed nim i nie ma nic zakrytego przed oczyma jego.

25 Od wieku aż do wieku przepatruje i nie ma nic dziwnego przed obliczem jego.

26 - Nie godzi się mówić: "Cóż to jest ?" albo : "Na co to jest ?" wszystkiego bowiem czasu swego szukać będą.

27 Błogosławieństwo jego jak rzeka wylało.

28 Jak powódź napoiła ziemię, tak gniew jego odziedziczy narody, które go nie szukały.

29 Jak obrócił wody w suchość, i wyschła ziemia, a jej drogi stały się proste i równe dla ich wgdrówek, tak dla grzeszników są obrażeniem w gniewie jego.-

30 Dobre rzeczy dla dobrych są stworzone od początku, podobnie dla grzeszników dobre i złe.

31 Pierwsze rzeczy potrzebne do życia ludzkiego są : woda, ogień i żelazo, sól, mleko i chleb pszeniczny, miód, grono wina, oliwa i szaty.

32 Te wszystkie rzeczy świętym na dobre, podobnie bezbożnym i grzesznym na złe się obrócą.

33 - Są wichry, które ku pomście stworzone są, i w zapalczywości swojej wzmocniły męczarnie swoje;

34 czasu dokonania moc wyleją i zapalczywość tego, który je stworzył, uśmierzą.

35 Ogień, grad, głód i śmierć : wszystko to jest na pomstę stworzone ;

36 zęby zwierząt, niedźwiadki, węże i miecz karzący bezbożnych aż do zagłady. 37 Weselić się będą z rozkazów jego, i na ziemi na potrzebę gotowe będą, a w czasie swym nie przestąpią słowa.

38 - Dlatego od początku utwierdziłem się i rozważyłem, i namyśliłem się i zostawiłem na piśmie :

39 Wszystkie dzieła Pańskie są dobre, i wszystkiego, co potrzebne, dostarczy czasu swego.

40 Nie godzi się mówić : "To jest gorsze niż owo," bo wszystko czasu swego będzie pochwalone.

41 A teraz pełnym sercem i usty chwalcie i błogosławcie imię Pańskie.

3. O CIERPIENIACH ŻYCIA LUDZKIEGO (40,1-II). Od urodzenia aż do śmierci (1-2) różne nędze ciążą na człowieku w dzień i w nocy (3-7). Szczególnie grzesznicy są nimi dotknięci (8-10), lecz wszyscy powrócą do ziemi (l 1).

40

1 Wielka troska jest stworzona dla wszystkich ludzi i ciężkie jarzmo jest na synach Adamowych, od dnia wyjścia ich z żywota matki ich, aż do dnia pogrzebania w matkę wszystkich.

2 Myśli ich i bojaźni serca, śledzenie oczekiwania i dzień końca ;

3 od siedzącego na stolicy chwały aż do poniżonego na ziemi i w popiele,

4 od tego, który używa purpury i nosi koronę, aż do tego, który się okrywa surowym płótnem : zapalczywość, zawiść, rozruch, wątpliwość i bojaźń śmierci, gniew trwały i swar,

5 a w czasie odpoczynku na łożu nocny sen odmienia poznanie jego.

6 Mało co, prawie nic nie odpoczywa, a potem jest we śnie jakoby w dzień straży.

7 Zatrwożony jest w widzeniu serca swego jak ten, który uszedł w dzień bitwy. Czasu wybawienia swego powstał i dziwi się, że strachu żadnego nie ma.

8 - Tak jest ze wszelkim ciałem od człowieka aż do bydlęcia, a nad grzesznikami siedemkroć.

9 Nadto śmierć, krew, zwada i miecz, gwałty, głód, zniszczenie i plagi:

10 wszystko to na niesprawiedliwych stworzono, i dla nich stał się potop.

11 Wszystko, co jest z ziemi, do ziemi się wróci, a wszystkie wody powrócą do morza.

4. NIESPRAWIEDLIWOŚĆ I MIŁOSIERDZIE (40, I 2-17).

12 Wszelki podarek i niesprawiedliwość będą wygładzone, a wiara na wieki trwać będzie.

13 Majętności niesprawiedliwych jak rzeka wyschną i jak wielki grom w czasie deszczu zagrzmią.

14 Gdy ręce swe otwiera, weselić się będzie ; podobnie przestępcy do szczętu uschną.

15 Wnukowie bezbożnych nie rozmnożą gałęzi, i korzenie nieczyste na wierzchu skały trzeszczą.

16 Zieleń nad każdą wodą i nad brzegiem rzeki przed wszelką trawą wyrwana będzie.

17 Łaskawość jak raj w błogosławieństwach, a miłosierdzie trwa na wieki.

5. ZE WSZYSTKICH RZECZY PRZEDNICH BOJAŻŃ BOŻA JEST NAJLEPSZA (40,I8-28).

18 Życie robotnika, przestającego na swoim będzie pełne słodyczy, i w nim skarb znajdziesz.

19 Synowie i budowanie miasta zapewnią sławę, lecz nad to niewiasta nieskalana wyżej będzie ceniona.

20 Wino i muzyka rozweselają serce, a nad oboje miłość mądrości.

21 Piszczałki i harfa wdzięczną czynią melodię, a nad jedno i drugie język łagodny.

22 Wdzięku i piękności będzie żądało oko twoje, a ponad to zielonych zasiewów.

23 Przyjaciel i towarzysz w czasie swym się schodzą, a nad obydwu niewiasta z mężem.

24 Bracia na poratowanie czasu utrapienia, ale więcej od nich miłosierdzie wybawi.

25 Złoto i srebro jest utwierdzeniem nóg, a nad oboje podoba się rada.

26 Bogactwa i siły wywyższają serce, a nad nie bojaźń Pańska.

27 W bojaźni Pańskiej nie ma niedostatku i nie potrzeba w niej szukać wspomożenia.

28 Bojaźń Pańska jak raj błogosławieństwa i nad wszystką chwałę ozdobiono ją.

6. O ŻEBRANIU (40,29-32).

29 Synu, czasu żywota twego nie żebraj, bo lepiej jest umrzeć niźli żebrać.

30 Życie człowieka, który na cudzy stół patrzy, nie jest w obmyślaniu żywności, bo karmi duszę swoją pokarmami cudzymi ;

31 ale mąż uczony i roztropny strzec się będzie.

32 W ustach nierozumnego słodka będzie żebranina, ale w brzuchu jego ogień gorzeć będzie.

7. PAMIĘĆ O ŚMIERCI GORZKA, ŚMIERĆ POŻĄDANA, LOS WSZYSTKICH (41, 1 -7).

41

1 O śmierci! jakże jest gorzka pamięć o tobie dla człowieka, mającego pokój w dobrach swoich,

2dla człowieka spokojnego, którego drogi. są we wszystkim szczęśliwe i który jeszcze może jeść !

3 O śmierci ! dobry jest sąd twój dla człowieka ubogiego i któremu na siłach zbywa, w latach podeszłemu,

4 i który o wszystko się troska, nie mającemu nadziei i który cierpliwość traci.

5 Nie lękaj się sądu śmierci! Pamiętaj, co przed tobą było i co po tobie będzie; ten sąd jest od Pana na wszelkie ciało.

6 A cóż ci się może zdarzyć nad to, co się podoba Najwyższemu ? choćby dziesięć albo sto, albo tysiąc lat :

7 w otchłani bowiem nie ma skargi na życie.

8. KARA BEZBOŻNYCH W ICH POTOMKACH. WARTOŚĆ DOBREJ SŁAWY (41,8-I6).

8 Synami obrzydliwości stają się synowie grzeszników i którzy mieszkają blisko domów bezbożników.

9 Dziedzictwo synów ludzi grzesznych zginie, a w potomstwie ich ustawiczne pohańbienie.

10 Na niepobożnego ojca skarżą się synowie, bo dla niego są w pohańbieniu.

11 Biada wam, ludzie bezbożni, którzyście opuścili zakon Pana Najwyższego! 12 Bo jeśli się narodzicie, w przekleństwie się narodzicie, a jeśli umrzecie, w przekleństwie będzie dział wasz.

13 Wszystko, co jest z ziemi, w ziemię się obróci ; tak bezbożni z przekleństwa na zgubę.

14 Żal ludzi nad ciałem ich, ale imię bezbożnych będzie zgładzone.

15 Staraj się o dobrą sławę, bo ta dłużej trwać będzie tobie, niż tysiące skarbów drogich i wielkich.

Dobrego żywota poczet dni, a dobra sława trwać będzie na wieki.

9. DOBRY I FAŁSZYWY WSTYD (41,17 - 42,8). Wstęp (41,17-20). Czego się należy wstydzić (41,21-42,1c). Czego się wstydzić nie trzeba (ld-8).

17 Zachowajcie, synowie, karność w pokoju. Mądrość bowiem zakryta i skarb niewidziany, cóż za pożytek z obojga ?

18 Lepszy jest człowiek, który tai głupotę swoją, niż człowiek, który kryje mądrość swoją.

19 A przeto wstydźcie się tych rzeczy, które wymienią usta moje.

20 Bo nie jest rzeczą dobrą we wszystkim się wstydzić, i nie wszystkim się wszystko podoba, co się wiernie dzieje.

21 Wstydźcie się nieczystości przed ojcem i matką, a kłamstwa przed przełożonym i możnym;

22 występku przed książęciem i sędzią, bezprawia przed zgromadzeniem i pospólstwem; niesprawiedliwości

23przed towarzyszem i przyjacielem; dla miejsca, na którym mieszkasz,

24 kradzieży, dla prawdy Bożej i przymierza ; wspierania się łokciem na chlebie i pohańbienia przy wydawaniu i odbieraniu ;

25 milczenia przed pozdrawiającymi, patrzenia na niewiastę nierządną i odwrócenia twarzy od krewnego.

26 Nie odwracaj twarzy od bliźniego twego, i wstydź się odbierania części, a nie wracania.

27 Nie patrz na żonę innego męża i nie bądź poufały ze służebnicą jego, ani nie stój u łoża jej.

28 Przed przyjaciółmi wstydź się słów urągających, a gdy dasz, nie wymawiaj.

42

1 Nie powtarzaj słów, które słyszałeś w objawieniu słów tajemnych, a prawdziwie będziesz bez zawstydzenia i znajdziesz łaskę przed

oczyma wszystkich ludzi. - Tego wszystkiego nie wstydź się ani nie miej względu na osobę, abyś miał zgrzeszyć :

2 prawa Najwyższego i przymierza i sądu, żebyś miał usprawiedliwić bezbożnego.

3 Nie wstydź się słowa towarzyszów i podróżnych, dzielenia dziedzictwa między przyjaciół;

4 sprawiedliwości w wadze i ciężarkach, nabycia czy to wielkiej ilości czy małej;

5 zepsucia sprzedawania i kupców, częstego karania synów, i niewolnikowi złemu bok skrwawić.

6 Na złą niewiastę dobra jest pieczęć.

7 Gdzie jest wiele rąk, zamykaj, i cokolwiek wydasz, policz i zważ, a co wydasz i weźmiesz, wszystko zapisz.

8 Nie wstydź się napomnienia człowieka niemądre go i głupiego, i starców, których młodzi sądzą; a będziesz we wszystkim wyćwiczony i przyjemny przed oczy ma wszystkich żyjących.

10. TROSKI, JAKIE CÓRKA SPRAWIA

OJCU (42,9-14).

9 Córka jest przedmiotem cichej troski ojca, a staranie o nią spać mu nie daje, by snadź lat młodości swej nie przeszła, a z mężem mieszkając obrzydłą się nie stała;

10 by kíedy w panieństwie swym zmazana nie była i w domu ojcowskim brzemienną nie została; by snadź z mężem mieszkając nie przewiniła albo też niepłodną nie została.

11 Nad córką bezwstydną ustanów pilną straż, by kiedy nie wystawiła cię na pośmiewisko nieprzyjaciołom dla obmów w mieście i szyderstwa pospólstwa, i aby cię nie zawstydziła

12 w gromadzie ludu. Nie spoglądaj na piękność żadnego człowieka i nie zasiadaj między niewiastami; bo z szat mól wychodzi, a z niewiasty grzech męża.

14 Lepsza bowiem jest złość męża, niż niewiasta dobrze czyniąca i niewiasta zawstydzająca ku hańbie.

CZĘŚC II (42,1 -50,26)

OBJAWIENIE SIĘ WIELKOŚCI I MĄDROŚCI BOGA W NATURZE I W HISTORII

Dział IX.

(42,15-43,37)

Wielkość i mądrość Boga w naturze.

Majestat Boga widoczny w dziełach stworzenia (42,15-17); jego wszechwiedza (t820); jego mądrość (21-26). Majestat Boga głosi firmament i słońce (43,1-5), księżyc i gwiazdy (6-11), tęcza (12-13), błyskawice, obłoki, grad, trzęsienie ziemi, burza (14-18), śnieg i szron (19-21), mróz, deszcz i rosa (22-24), morze ze swymi cudami (25-28). Nie podobna wysławić Boga, tak, jak jest godzien (29-37).

15 Będg tedy przypominał dzieła Pańskie, a co widziałem, opowiem. Przez słowa Pańskie są dzieła Jego.

16 Słońce oświecające na wszystko patrzy, a chwały Pańskiej pełne jest dzieło Jego.

17 Czyż Pan nie kazał świętym swoim opowiadać o wszystkich cudach jego, które wszechmocny Pan ugruntował, aby były umocnione w chwale jego? -

18 Głębiny i serce ludzi zbadał, i chytre, myśli ich zrozumiał.

19 Albowiem Pan zna wszelką umiejętność i wejrzał na znak wieku, oznajmiając rzeczy, które przeszły i które przyjść mają, ślady rzeczy tajemnych odkrywając.

20 Nie jest mu tajna żadna myśl i żadna mowa nie

jest przed nim skryta. -

21 Wielkie dzieła mądrości swej przyozdobił ten, który jest przed wiekami i aż na wieki; ani mu się nic nie przyczyniło, ani mu nie ubywa,

22 i nie potrzebuje rady niczyjej.

23 Jak pożądania godne są wszystkie dzieła jego! a jak iskierka jest to, co widzieć można.

24 Wszystkie te rzeczy żyją i trwają na wieki, i wszystko jest mu posłuszne w każdej potrzebie.

25 Wszystko podwójne, jedno przeciw jednemu, a nie uczynił nic niezupełnego.

26 Każdej rzeczy dobroć utwierdził. A któż się nasyci, przypatrując się chwale jego?

43

1 sklepienie na wysokości jest jego pięknością, a śliczność nieba widzeniem chwały.

2 Słońce ukazujące się przy wschodzie, przedziwny twór opowiada dzieło Najwyższego.

3 W południe pali ziemię, a przed żarem jego kto się ostoi? Pieca pilnuje się dla robót w gorącu,

4 w trójnasób słońce rozpala góry, wypuszczając promienie ogniste, a błyszcząc promieniami swymi, oślepia oczy.

5 Wielki jest Pan, który je stworzył, i na słowa

jego spieszy po swej drodze. -

6 I księżyc jest we wszystkim w czasie swoim na ukazywanie czasów i znak wieku.

7 Od księżyca znak dnia świętego, światło, którego ubywa od pełni.

8 Miesiąc wedle imienia jego jest, i rośnie dziwnie do pełni.

9 Naczynie wojska na wysokości, na sklepieniu niebieskim świeci się chwalebnie.

10 Pięknością nieba jasność gwiazd, Pan oświecający świat na wysokości.

11 Na słowa Świętego stoją wedle rozsądku i nie ustaną na straży swojej. -

12 Patrz na tęczę, a błogosław tego, który ją stworzył; bardzo jest piękna w jasności swojej.

13 Otoczyła niebo kręgiem jasności swojej, ręce Najwyższego rozciągnęły ją. -

14 Rozkazem swym śnieg przyspieszył i spiesznie wypuszcza błyskawice sądu swego.

15 Dlatego skarbce są otworzone, i wyleciały obłoki jak ptaki.

16 W wielkości swej założył obłoki, i połamały się kamienie gradowe.

17 Na jego wejrzenie za trzęsą się g6ry i wiatr południowy wiać będzie na wolę jego.

18 Głos gromu jego uderzy w ziemię, nawałność północna i zgromadzenie wiatru.-

19 A jak ptactwo zlatujące się, by usiąść, tak spuszcza śnieg, i jak szarańcza spadająca zstąpienie jego.

20 Piękność białości jego oko podziwiać będzie, a serce zdumiewać się nad deszczem jego.

21 Mróz wysypie na ziemię jako sól, i gdy zmarznie, będzie jak wierzchołki ostu.

22 Zimny wiatr z północy powiał, i ściął się lód z wody; nad wszystkim zbiorowiskiem wód odpocznie i jak w pancerz oblecze się w wody; i pożre góry,

23 i zwarzy puszcze, i zieleń jak ogniem wysuszy.

24 Lekarstwo na wszystko w przyspieszeniu obłoku, i rosa nadchodząca od ciepła nadchodzącego uniży go. -

25 Na słowo jego ucichł wiatr, a myślą swą uciszył głębinę i ugruntował Pan na niej wyspy.

26 Którzy jeżdżą po morzu, niech opowiadają o niebezpieczeństwach jego, a słysząc uszami naszymi będziemy się zdumiewać.

26 Tam znamienite dzieła i dziwne, rozmaite rodzaje zwierząt i wszelkiego bydła, i stworzenie wielorybów.

28 Przezeń utwierdzony jest koniec biegu, i słowem jego wszystkie rzeczy są ułożone. -

29 Wiele będziemy mówić, a ustaniemy w słowach; a wniosek mów: On jest we wszystkim.

30 Wysławiając go do czego zdolni będziemy? Bo on wszechmogący nad wszystkimi dziełami swymi.

31 Straszliwy Pan i bardzo wielki, i dziwna moc jego.

32 Wysławiajcie Pana, jak najwięcej możecie, bo jeszcze przewyższy, i dziwna wielmożność jego.

33 Błogosławiąc Pana wywyższajcie go, ile będziecie mogli, bo większy jest nad wszelką chwałę.

34 Wywyższając go napełniajcie się mocą, nie ustawajcie, bo nie ogarniecie.

35 Któż go ujrzy i wypowie? a kto go wychwali, jak jest od początku?

36 Wiele dzieł skrytych jest większych niźli te, bośmy mało widzieli dzieł jego. 37 A Pan stworzył wszystko i pobożnie żyjącym dał mądrość.

Dział X.

(44,1 - 50,26)

Pochwała ojców.

1. WSTĘP (44,1-15). Bóg okazał swą wielkość w znakomitych mężach przeszłości izraelskiej ( I -2), których właściwości i przymioty są wyliczone (3-7). Jedni z nich mają imię sławne, drudzy pozostali nieznanym (8-9). Autor rozwodzi się nad sławą pierwszych, ludzi pobożnych (10-15).

44

1 Wysławiajmy mężów chwalebnych i ojców naszych w pokoleniu ich.

2 Wielką chwałę uczynił Pan w wielmożności swej od wieku.

3 Panujący w krainach swych, ludzie wielkiej mocy i mądrością swą obdarzeni;pokazujący w pismach prorockich godność proroków;

4 i rozkazujący ludowi czasu swego i mocą roztropności ludom najświętsze słowa.

5 Umiejętnością swą wynajdywali melodie muzyczne i wiersze pisma wykładali. 6 Ludzie bogaci w moc, starający się o piękność, w domu spokojnie mieszkający.

7 Ci wszyscy w pokoleniach narodu swego sławę otrzymali i za dni swoich byli wychwalani.

8 - Którzy się z nich narodzili, zostawili imię, aby opowiadano chwałę ich ;

9 a są inni, po których nie ma pamięci ; zginęli jakby ich nie było, i narodzili się, jak gdyby się nie rodzili, i synowie ich z nimi.

10 Ale tamci są mężami miłosierdzia, których.pobożności nie ustały.

11 Z potomstwem ich trwają dobra,

12 dziedzictwem świętym wnukowie ich i w przymierzu trwało potomstwo ich ;

13 i synowie ich z powodu nich trwają aż na wieki, potomstwo ich i sława ich nie zginie.

14 Ciała ich są w pokoju pogrzebane, a sława ich żyje z pokolenia na pokolenie. Mądrość ich niech opowiadają narody, a chwałę ich niech głosi zgromadzenie.

2. HENOCH 1 NOE (44,I6-19).

16 Henoch podobał się Bogu i przeniesiony został do raju, aby dał pokutę narodom.

17 Noe był znaleziony doskonałym, sprawiedliwym, a czasu rozgniewania stał się pojednaniem.

18 A przeto zostawiony został ostatek na ziemi, kiedy przyszedł potop.

19 Przymierze wieczne stało się z nim, aby nie musiało być zgładzone potopem wszelkie ciało.

3. ABRAHAM, IZAAK I JAKUB (44,20-27).

20 Abraham - wielki ojciec mnóstwa narodów, i nie jest mu znaleziony podobny w sławie ; on zachował prawo Najwyższego i był z nim w przymierzu.

21 Na ciele jego przymierze potwierdził, i znaleziony był wiernym w pokuszeniu.

22 Przeto pod przysięgą dał mu chwałę w narodzie jego, że się rozmnoży jak kupa ziemi,

23 i że jak gwiazdy wywyższy potomstwo jego i da im dziedzictwo od morza do morza i od rzeki aż do krańców ziemi.

24 Podobnie i z Izaakiem uczynił dla Abrahama, ojca jego.

25 Błogosławieństwo wszystkich narodów dał mu Pan i przymierze potwierdził na głowie Jakuba.

26 Uznał go w błogosławieństwach swoich i dał mu dziedzictwo, i rozdzielił jego część na dwanaście pokoleń.

27 I zachował mu mężów miłosierdzia, którzy znaleźli łaskę w oczach wszelkiego ciała.

45

4 MOJŻESZ (45,1-6).

1 Miły Bogu i ludziom Mojżesz, którego pamięć jest w błogosławieństwie.

2 Podobnym go uczynił świętym w chwale i uczynił go wielkim przez strach nieprzyjaciół, i na jego słowa dziwy uśmierzył.

3 Uczynił go sławnym przed oczyma królów i dał mu rozkazy przed ludem swoim, i ukazał mu chwałę swoją.

4 Uczynił go świętym w wierze i w cichości jego, i wybrał go ze wszelkiego ciała.

5 Albowiem słuchał go i głosu jego, i wwiódł go w obłok.

6 I dał mu twarzą w twarz przykazania i zakon życia i umiejętności, aby nauczył Jakuba przymierza Jego, a Izraela prawa Jego.

5. AARON (45,7-27). Bóg wywyiszył Aarona, przeznaczając go do kapłaństwa (7-8). Jego ubiór (9-16); jego poświęcenie, wieczność kapłaństwa, zajęcia (17-21). Poskromienie jego przeciwników (22-24). Dochody kapłanów są z ofiar i danin (25-26) ; ziemi nie otrzymali, bo Pan jest ich dziedzictwem (27).

7 Wywyższył Aarona, brata jego i jemu podobnego, z pokolenia Lewi.

8 Uczynił z nim przymierze wieczne i poruczył mu urząd kapłański między ludem, i ubłogosławił go w chwale ;

9 i opasał go pasem chwały, i przyoblókł go szatą chwały, i ukoronował go naczyniami mocy.

10 Szatę długą i przewiązkę i naramiennik nań włożył, i otoczył go wkoło gęstymi dzwonkami złotymi,

11 aby dawały dźwięk podczas chodu jego, aby brząkanie ich słyszane było w świątyni na pamiątkę synom narodu jego;

12 świętą szatę, ze złota i błękitu i szkarłatu utkaną, robotę męża mądrego,

13 sądem i prawdą obdarzonego ; z kręconego karmazynu, robotę biegłego rzemieślnika, z kamieniami drogimi rytymi, w oprawie złotej i robotą snycerską rytymi, na pamiątkę według liczbý pokoleń izraelskich.

14 Korona złota na zawoju jego, opatrzona znakiem świętości, zaszczytna odznaka, dzieło wspaniałe i ozdoba oczy pociągająca.

15 Tak pięknych przed nim nie było tych rzeczy od samego początku.

16 Nikt obcy nie obłóczył się w to, ale tylko sami synowie jego i wnukowie jego przez wszystek czas.

17 Ofiary jego były palone ogniem w każdy dzień.

18 Napełnił Mojżesz ręce jego i namaścił go olejkiem świętym.

19 Stało mu się to przymierzem wiecznym i potomstwu jego jak dni wieczne, aby sprawowali urząd kapłański i mieli urząd chwalenia i błogosławili ludowi w imię Jego.

20 Tego obrał ze wszystkich żyjących, aby składał ofiary Bogu, kadzenie i dobrą wonność na pamiątkę w celu przebłagania za lud swój.

21 I dał mu moc według przykazań swoich na stanowienie sądów, aby nauczał świadectw Jakuba i dawał światłość w zakonie Jego Izraelowi.

22 - Przeciwko niemu powstali obcy i przez zazdrość otoczyli go ludzie na pustyni, którzy stali przy Datanie i Abironie, i zgraja Korego z gniewem.

23 Ujrzał Pan Bóg i nie podobało mu się, i w popędliwości gniewu zostali wytraceni.

24 Uczynił im dziwy i wytracił ich płomieniem ognistym.

25 - A Aaronowi dodał chwały i dał mu dziedzictwo, pierwociny zboża z ziemi oddzielił mu.

26 Przygotował im naprzód chleb na nasycenie, bo i ofiar Pańskich pożywać będą, które dał jemu i potomstwu jego.

27 Ale w ziemi ludu nie będzie dziedziczył i działu nie ma w narodzie, albowiem On jest działem jego i dziedzictwem.

6. FINEES (45,28-31).

28 Finees, syn Eleazara, jest trzeci w chwale, naśladujący go w bojaźni Pańskiej,

29 aby się oparł wśród hańby ludu : dla dobroci i ochoty duszy swojej spodobał się Bogu za Izraela.

30 Przeto zawarł z nim przymierze pokoju, aby był przełożonym nad świętymi i nad ludem Jego, aby przy nim i potomstwie jego została godność kapłańska na wieki.

31 I przymierze z Dawidem królem, synem Jessego z pokolenia Judy, jako dziedzictwo dla niego i potomstwa jego, aby dawał mądrość w serca nasze,ażeby lud Jego był sprawiedliwie sądzony, aby dobra ich nie były wygładzone, a chwałę ich wśród ludu ich wieczną uczynił.

7. JOZUE I KALEB (46,1- I 2). Czyny wojenne Jozuego (1-8). On i Kaleb pozostali wiernymi Bogu, dlatego weszli do Ziemi Obiecanej (9-10). Kaleb zachował siły do końca życia i otrzymał posiadłość w Izraelu (11-12).

46

1 Mężny na wojnie Jezus Nawe, który nastąpił po Mojżeszu na proroctwo i był wielki według imienia swego,

2 największy ku wybawieniu wybranych Bożych w zwalczaniu nieprzyjaciół powstających, aby osiągnął dziedzictwo Izraela.

3 Jakiej chwały dostąpił, podnosząc ręce swoje i rzucając przeciw miastom miecze?

4 Któż przed nim tak się sprzeciwił? Bo nieprzyjaciół sam Pan podał.

5 Czyż na rozgniewanie jego nie zostało zatrzymane słońce, a dzień jeden nie stał się jak dwa?

6 Wzywał Najwyższego, gdy go zewsząd nieprzyjaciele uciskali, a wielki i święty Bóg wysłuchał go przez kamienie gradowe mocy bardzo gwałtownej.

7 Uderzył na lud nieprzyjacielski i na zstępowaniu pobił przeciwników,

8 aby poznały narody moc Jego, iż niełatwo jest walczyć przeciwko Bogu. - I szedł z tyłu za Mocarzem,

9 a za dni Mojżeszowych miłosierdzie uczynił on i Kaleb, syn Jefona, stojąc przeciw nieprzyjacielowi i nie dopuszczając grzeszyć ludowi i przełamując szemranie złośliwe.

10 I ci dwaj z sześćkroć stu tysięcy pieszych wybawieni zostali z niebezpieczeństwa, aby byli wprowadzeni do dziedzictwa, do ziemi, która opływa mlekiem i miodem.

11 - I dał Pan temu Kalebowi moc, i aż do starości trwała w nim siła, aby wstąpił na wyżynne okolice ziemi ; a potomstwo jego otrzymało dziedzictwo,

12 aby widzieli wszyscy synowie izraelscy, iż dobrze jest być posłusznym Bogu świętemu.

8. SĘDZIOWIE (46,13-I5).

13 I sędziowie, każdy według swego imienia; serce ich nie było skażone i nie odwrócili się od Pana,

14 aby pamięć ich była w błogosławieństwie i kości ich zakwitły z miejsca swego,

15 a imię ich aby trwało na wieki i pozostała na synach ich chwała świętych mężów.

9. SAMUEL (46,16-23).

16 Umiłowany od Pana, Boga swego, Samuel, prorok Pański, odnowił państwo, a nad ludem jego książąt namaszczał.

17 Według prawa Pańskiego sądził zgromadzenie, i wejrzał Bóg na Jakuba, i przez wierność swoją był rozpoznany jako prorok.

18 I okazał slę wiernym w słowach swoich, gdyż widział Boga światłości;

19 i wzywał Pana wszechmocnego, gdy go zewsząd uciskali nieprzyjaciele jego, przez ofiarę baranka niepokalanego.

20 I zagrzmiał z nieba Pan, i dał głos swój słyszeć z wielkim gromem,

21 i poraził książąt Tyryjczyków i wszystkich wodzów Filistynów.

22 A przed czasem końca życia swego i wieku oświadczał przed Bogiem i pomazańcem, iż pieniędzy, a nawet obuwia od nikogo nie wziął, i nie obwiniał go człowiek.

23 A potem zasnął, i oznajmił królowi, i ukazał mu koniec życia jego, i podniósł głos swój z ziemi prorokując, żeby nieprawość ludu była wygładzona.

10. NATAN I DAWID (47,1-13). Następca Samuela Natan działał za czasów Dawida, który młodzieńcem będąc zabił olbrzyma (1-7), a jako król pokonał wszystkich wrogów (8). jego zasługi około poezji religijnej, śpiewu i liturgii (9-12). Upadek, przebaczenie, utwierdzenie dynastii (13).

47

1 Potem powstał Natan prorok za dni Dawida.

2 A jak tłustość odłączona od mięsa, tak Dawid od synów izraelskich.

3 Ze lwami igrał jak z barankami, a z niedźwiedziami podobnie czynił jak z jagniętami owiec, w młodości swej.

4 Czyż nie zabił olbrzyma i nie odjął pohańbienia od ludu?

5 Gdy rękę swą podniósł, kamieniem z procy strącił pychę Goliatową ; bo wzywał Pana wszechmocnego,

6 i dał prawicy jego, aby zgładził człowieka mocnego na wojnie i podwyższył róg ludu swego.

7 Tak za dziesięć tysięcy wysławiano go, i wychwalano go za błogosławieństwa Pańskie, ofiarując mu koronę chwały ;

8 bo skruszył nieprzyjaciół zewsząd i wykorzenił wrogich Filistynów aż po dzisiejszy dzień, starł róg ich aż na wieki.

9 - W każej sprawie oddawał cześć Świętemu i Najwyższemu słowami chwały. 10 Ze wszystkiego serca swego chwalił Pana i miłował Boga, który go stworzył,i dał mu moc przeciw nieprzyjaciołom.

11 I ustanowił śpiewaków przed ołtarzem i na głosy ich miłą uczynił muzykę.

12 I dodał okazałości świętom, i ozdobił czasy aż do końca życia swego, aby

chwalili święte imię Pańskie i wysławiali rano świętość Boga.

13 - Pan oczyścił grzechy jego i wywyższył na wieki róg jego, i dał mu przymierze królestwa i stolicę chwały w Izraelu.

11. SALOMON (47,14-26). Bóg dał mu pokój, by mógł zbudować świątynię (14-15d).Od młodu zasłynął mądrością (15e-19). Ale bogactwa i niewiasty przywiodły go do grzechu (20-22), którego karą miał być podział królestwa (23). Miłosierdzie Boże nawet w karaniu(24-26).

14 Po nim nastał syn mądry, i dla niego obalił wszystką moc nieprzyjacielską.

15 Salomon panował we dni pokoju, a Bóg mu poddał wszystkich nieprzyjaciół, aby zbudował dom w imię Jego i by Mu przygotował świątynię na wieki. -Jakżeś się stał uczonym w młodości twojej

16 i napełniony byłeś mądrością jak rzeka i ziemię kryła dusza twoja!

17 I napełniłeś podobieństwami zagadki ; do wysp daleko rozsławiło się imię woje i umiłowany byłeś w pokoju twoim.

18 Dla pieśni i przypowieści, i podobieństw, i wykładów zdumiewały się ziemie,

19 i dla imienia Pana Boga, który nazwany jest Bogiem Izraela.

20 - Nazbierałeś złota jak mosiądzu i nagromadziłeś srebra jak ołowiu.

21 I skłoniłeś biodra twoje do niewiast, i miałeś twą wolę w ciele twoim ;

22 uczyniłeś zmazę sławie twojej i splugawiłeś potomstwo twoje, przywodząc gniew na dzieci twoje i wzbudzając głupstwo twoje,

23 aby uczynić królestwo rozdwojonym i żeby z Efraima rozkazywało panowanie ciężkie.

24 - Ale Bóg nie zaniecha miłosierdzia swego i nie zepsuje ani zgładzi dzieł swoich, ani nie wytraci z korzenia wnuków wybranego swego i nie zniszczy potom-stwa tego,

25 który miłuje Pana, lecz dał Jakubowi ostatki i Dawidowi z tegoż pokolenia.

26 I miał koniec Salomon z ojcami swymi.

12. PODZIAŁ KRÓLESTWA : ROBOAM I JEROBOAM (47,27-31).

27 I zostawił po sobie z rodu swego głupstwo ludu i małego rozumu,

28 Roboama, który wyrokiem swoim lud odwrócił,

29 i Jeroboama, syna Nabata, który o grzech przyprawił Izraela i utorował Efraimowi drogę do grzechu, i bardzo wiele grzechów ich wylało,

30 bardzo ich oddaliły od ziemi.

31 I wynajdywał wszystkie złości, aż na nich przyszła pomsta i wyzwoliła ich od wszystkich grzechów.

13. ELIASZ I ELIZEUSZ (48,1-15). Eliasza gorliwość, cuda, objawienie i przepowiednie, którymi wkraczał w bieg dziejów (1-8); jego uniesienie i rola na końcu czasów (9-12). Nieustraszona działalność Elizeusza i jego cuda (13-15).

48

1 Powstał Eliasz prorok jak ogień, a słowo jego jak pochodnia gorzało.

2 Ten przywiódł na nich głód, i drażniących go zazdrością swą mało zostało, bo nie mogli znosić przykazania Pańskiego.

3 Słowem Pańskim zatrzymał niebo i trzykroć z nieba zrzucił ogień.

4 Tak wielkiej chwały dostąpił Eliasz przez cuda swoje. A któż się może tak pochwalić na równi z tobą?

5 Ty wzbudziłeś umarłego z otchłani, z działu śmierci słowem Pańskim.

6 Ty strąciłeś królów na zgubę i łatwo moc ich przełamałeś, i znakomitych z łoża ich.

7 Ty słyszysz na Synaju sąd, i na Horebie sądy pomsty.

8 Ty pomazujesz królów na karanie i czynisz proroków, następujących po tobie.

9 Ty zostałeś zabrany w wichrze ognia, na wozie koni ognistych.

10 Ty jesteś opisany w sądach czasów, że masz przebłagać gniew Pański, pojednać serce ojca ze synem i naprawić pokolenia Jakuba.

11 Błogosławieni są ci, którzy cię widzieli i przyjaźnią twoją byli zaszczyceni;

12 bo my za życia tylko żyjemy, ale po śmierci nie będzie takie imię nasze.

13 - Eliasz wprawdzie wichrem był zakryty, ale duchem jego Elizeusz został napełniony. Za dni swoich nie bał się książęcia, i nikt go mocą nie zwyciężył ;

14 ani go nie zwyciężyło słowo żadne, a ciało jego umarłe prorokowało.

15 Za życia swego działał.

14. EZECHIASZ I IZAJASZ (48,16-28).Wskutek braku pokuty nveszkańców królestwa Izraelskiego zostali uprowadzeni w niewolę (16); pozostałe królestwo Judzkie ma królów częścią dobrych, częścią złych (17-18). Prace Ezechiasza (19). Porażka Sennacheryba (20-24). DziałalnośE Izajasza i cud ze słońcem (25-28).

16 W tym wszystkim lud nie pokutował ani nie.odstąpili od grzechów swoich,aż zostali wyrzuceni z ziemi swojej i rozproszeni po wszystkiej ziemi;

17 i została mała garstka ludu i książę w domu Dawidowym.

18 Niektórzy z nich czynili, co się Bogu podobało, ale inni wielu grzechów się dopuścili.

19 - Ezechiasz obronne uczynił miasto swe i przywiódł wodę wpośród niego, i wykuł żelazem skałę,i zbudował studnię dla wody.

20 Za jego dni przyciągnął Sennacheryb i posłał Rabsaka, i pod-

niósł rękę swą przeciwko nim, i przeciwko Syjonowi wyciągnął rękę swoją, i pysznym się stał dla mocy swojej.

21 Wtedy zadrżały serca i ręce ich, i boleścią byli zdjęci jak rodzące niewiasty.

22 I wzywali Pana miłosiernego, i wyciągnąwszy ręce swe podnosili je ku niebu, a święty Pan Bóg prędko głosu ich wysłuchał.

23 Nie pamiętał na grzechy ich i nie wydał ich nieprzyjaciołom, ale ich oczyścił przez ręce łzajasza, świętego proroka.

24 Poraził wojska asyryjskie, i starł ich anioł Pański;

25 bo Ezechiasz czynił, co się Bogu podobało, i statecznie chodził drogą Dawida, ojca swego, którą mu polecił Izajasz prorok wielki i wierny przed oczyma Bożymi.

26 Za jego dni słońce nazad się wróciło, i przyczynił życia królowi.

27 Wielkim duchem widział ostatnie rzeczy i płaczących w Syjonie pocieszył.

28 Aż na wieki pokazał przyszłe rzeczy i skryte, pierwej nim się stały.

15. JOZJASZ (49,1-4).

49

1 Jozjaszowa pamiątka jak przyprawa wonności, uczyniona przez aptekarza.

2 W każdych ustach jak miód słodka będzie pamięć jego, i jak muzyka na biesiadzie wina.

3 Ten jest od Boga przeznaczony na pokutę ludu, i zniósł obrzydłość bezbożności.

4 I zwrócił ku Panu serce swoje, a za dni grzeszników wzmocnił pobożność.

16. OSTATNI KRÓLOWIE; JEREMIASZ,EZECHIEL, DWUNASTU PROROKÓW (49,5-12).

5 Oprócz Dawida i Ezechiasza i Jozjasza wszyscy się grzechu dopuścili ;bo opuścili zakon

6 Najwyższego królowie judzcy i bojaźnią Bożą wzgardzili.

7 Bo królestwo swe dali innym, a chwałę swą narodowi postronnemu.

8 Spalili wybrane miasto świętości, ulice jego opustoszałymi uczynili według proroctwa Jeremiasza.

9 Albowiem źle sięobeszli z tym, który z żywota matki był poświęcony na proroka, aby wywracać, i wyrywać, i tracić, i znów budować i odnawiać.

10 - Ezechiel oglądał widzenie chwały, którą mu ukazał na wozie cherubinów.

11Bo pamiętał o nieprzyjaciołach przez deszcz, i że dobrze czynić miano tym, którzy pokazali drogi proste.

12 - I dwunastu proroków kości niech zakwitną z miejsc swoich, bo utwierdzili Jakuba i odkupili go w mocnej wierze.

17. ZOROBABEL, JEZUS, NEHEMIASZ (49,13-15).

13 Jakże mamy wysławiać Zorobabela ? bo i on jak sygnet na prawej ręce;

14 tak i Jezusa, syna Josedeka, którzy za dni swoich dom budowali i wznieśli kościół święty Panu, przygotowany na chwałę wieczną.

15 I Nehemiasz w pamięci długiego czasu, który nam mury obalone podniósł i postawił bramy z zaworami, który domy nasze odbudował.

18. HENOCH, JÓZEF, SET, SEM, ADAM (49,16-19).

16 Nikt się na ziemi nie narodził jak Henoch, bo i on został zabrany z ziemi:

17 ani jak Józef nie narodził się żaden mąż, książę braci, utwierdzenie ludu, rządca braci, umocnienie narodu ;

18 i kości jego nawiedzone były, i po śmierci prorokowały.

19 Set i Sem chwały u ludzi dostąpili, a nad wszelką duszą w stworzeniu Adam.

19. SZYMON, SYN ONIASZA (50,1-23). Jego starania około świątyni, ludu i miasta (l-5). ) Jego majestat przy spełnianiu urzędu w świętych szatach (6-11), przy składaniu ofiary krwawej na ołtarzu (12-15a), przy płynnej ofierze (15b-21), przy udzielaniu błogoslawieństwa (22-23).

50

1 Szymon, syn Oniasza, kapłan wiełki, który za życia swego dom podparł i za dni swoich świątynię umocnił.

2 Świątyni też wysokość przez niego została ugruntowana, podwójne budowanie i wysokie ściany świątyni.

3 Za jego dni wypłynęły studnie wód i jak morze napełniły się zbytnio.

4 On miał pieczę o lud swój i wybawił go od zatracenia.

5 On zdołał rozprzestrzenić miasto i dostąpił chwały przez obcowanie wśród ludu i rozszerzył wejście do domu i do przedsionka.

6 Jak gwiazda poranna między mgłami i jak pełny księżyc w dni swoje świeci, i jak słońce jaśniejące,

7 tak on świecił w kościełe Bożym.

8 Jak tęcza jaśniejąca między jasnymi obłokami, jak kwiat róży w dni wiosny i jak lilie, które są nad ciekącą wodą, i jak kadzidło pachnące w dni łetnie,

9 jak ogień błyskający się i kadzidło gorejące w ogniu,

10 jak naczynie z litego złota, wszelkim drogim kamieniem ozdobione,

11 jak oliwa rodząca i cyprys wznoszący się wysoko - gdy brał na siebie świetną szatę, i ubierał się w pełnię powagi.

12 - Gdy wstępował do ołtarza świętego, ozdoby dodawał świętemu ubiorowi.

13 A gdy brał części z rąk kapłanów sam stojąc przy ołtarzu, a koło niego zgromadzenie braci, był jak szczepienie cedru na górze Libanie;

14 tak dokoła niego stali jak gałęzie palmowe, wszyscy synowie Aaronowi w chwale swojej.

15 A ofiara Pańska w ręku ich przed wszystkim zgromadzeniem izraelskim. - A dopełniając posługi przy ołtarzu, aby pomnożyć ofiarę Króla Najwyższego,

16 wyciągnął rękę swą ku płynnym ofiarom i ofiarował z krwi jagody.

17 Wylał na podstawę ołtarza wonność boską najwyższemu Książęciu.

18 Wtedy synowie Aaronowi zakrzyknęli, na trąbach kutych zatrąbili i podnieśli głos wielki na pamiątkę przed Bogiem.

19 Wtedy wszystek ĺud razem pospieszył się i upadł na oblicze swe na ziemię, aby chwalić Pana, Boga swego, i zanieśli modlitwy do wszechmocnego Boga najwyższego.

20 I śpiewacy wysławiali głosami swymi, i w wielkim domu wzmógł się dźwięk, słodyczy pełen.

21 I prosił lud Pana najwyższego w modlitwie, aż się dokonała chwała Pańska i dokończyli służby swojej.-

22 Wtedy zstępując podniósł ręce swe na wszystko zgromadzenie synów Izraelowych, aby dać Bogu chwałę ustami swymi i chłubić się imieniem jego;

23 i powtórzył modlitwę swoją, chcąc pokazać moc Bożą.

20. ZAKOŃCZENIE: DZIĘKCZYNIENIE I ŻYCZENIA (50,24-26).

24 A teraz módlcie się do Boga wszech rzeczy, który uczynił wiełkie rzeczy po wszystkiej ziemi, który rozmnożył dni nasze od żywota matki naszej i obszedł się z nami według miłosierdzia swego!

25 Niechże nam da wesele serca i aby był pokój za dni naszych w Izraelu po wieczne dni ;

26 aby wierzył Izrael, że z nami jest miłosierdzie Boże, aby nas wybawił za dni naszych !

Podwójne domówienie.

1. TRZY NARODY ZNIENAWIDZONE (50,27-28).

27 Dwa narody ma w nienawiści dusza moja a trzeci, którego nienawidzę, nie jest narodem:

28 którzy siedzą na górze Seir, i Filistyni, i lud głupi, który mieszka w Sychem.

2. PODPIS AUTORA I CEL JEGO DZIEŁA (50,29-31).

29 W tej księdze naukę mądrości i umiejętności spisał jezus, syn Syracha, jerozolimczyk, który odnowił mądrość z serca swego.

30 Błogosławiony, kto się tymi dobrami zajmuje ! Kto je kładzie w serce swe, będzie zawsze mądrym.

31 Bo jeśli to będzie czynił, do wszystkiego zdatny będzie, bo światłość Boża jest ścieżką jego.

Dwa dodatki.

(51,1-38)

1. MODLITWA JEZUSA, SYNA SYRACHA (51,1- I 7). Dzięki składa Bogu za wyrwanie go z wielkiego niebezpieczeństwa (l-7). Uciśniony, opuszczony przez ludzi, uciekł się do Boga (8-12), a On go wybawił (13-17).

51

1 Modlitwa Jezusa, syna Syracha. Wysławiać cię będę, Panie, Królu, i będę cię chwalił, Boga, zbawiciela mego.

2 Będę wysławiał imię twoje, bo stałeś mi się pomocnikiem i obrońcą,

3 i zachowałeś ciało moje od zguby, od sidła języka złośliwego i od ust tych, co knują kłamstwo, i stałeś mi się pomocnikiem przed oczyma przeciwników.

4 I wybawiłeś mię, według wielkości miłosierdzia imienia twego, od ryczących, gotowych do żeru,

5 z rąk tych, co szukali duszy mojej, i od bram utrapienia, które mię ogarnęły;

6 od ucisku płomienia, który mię ogarnął, a wpośród ognia nie spaliłem się;

7 z głębokości brzucha otchłani i od języka splugawionego, i od słowa kłamliwego, od króla bezbożnego i od języka niesprawiedliwego.

8 - Będzie chwaliła aż do śmierci dusza moja Pana,

9 a życie moje zbliżało się na dół do otchłani.

10 Otoczyli mię zewsząd, a nie było nikogo, co by ratował ; oglądałem się na ratunek ludzi, a nie było go.

11 Wspomniałem na miłosierdzie twoje i na działalność twóją od wieku,

12 bo wyrywasz czekających na ciebie, Panie, i wybawiasz ich z rąk narodów.-

13Wywyższyłeś na ziemi mieszkanie moje, i o spłynięcie od śmierci prosiłem.

14 Wzywałem Pana, ojca Pana mego, aby mnie nie opuszczał w dzień utrapienia mego i w czasie pysznych bez pomocy.

15 Będę chwalił ustawicznie imię twoje i będę je wysławiał w dziękczynieniu, i wysłuchana została modlitwa moja.

16 I zachowałeś mię od zguby, i czasu złego wyrwałeś mię.

17 Dlatego będę dziękował i będę chwalił i błogosławił imię Pańskie.

2. GORLIWOŚĆ W NABYWANIU MĄDROŚCI (51,18-38). Autor opisuje swe starania (18-21) i korzyści, jakie stąd wyciągnął (22-30). Wszystkich wzywa, by niczego nie szczędzili dla nabycia mądrości (31-38).

18 Gdy jeszcze byłem młodzieniaszkiem, zanim począłem błądzić, przez modlitwę swą szukałem jawnie mądrości.

19 Przed świątynią prosiłem o nią, i aż do końca szukać jej będę. I zakwitnęła jak wcześnie dojrzewająca jagoda winna,

20 rozwesełiło się w niej serce moje. Noga moja chodziła prostą drogą, szukałem jej od młodości mojej.

21 Nakłoniłem trochę ucha mego i przyjąłem ją.

22 - Znalazłem w sobie wielką mądrość i uczyniłern w niej wielki postęp.

23 Będę dawał chwałę dającemu mi mądrość;

24 bo sobie postanowiłem, aby ją stosować; pragnąłem zapalczywie dobrego i nie będę zawstydzony.

25 Walczyła dusza moja o nią, i byłem utwierdzony stosując ją.

26 Podniosłem ręce swe ku górze i opłakałem nieznajomość jej.

27 Zwróciłem duszę moją ku niej i znalazłem ją w uznaniu.

28 Posiadłem przy niej serce od początku, dlatego nie będę opuszczony.

29 Wnętrzności moje poruszyły się szukając jej, dlatego dostaną dobrą posiadłość.

30 Pan dał mi język jako zapłatę moją, i nim będę go chwalił.

31 - Przybliżcie się do mnie, ludzie nieumiejętni, i zgromadźcie się do domu nauki.

32 Czemuż się jeszcze ociągacie? i co na to mówicie? Dusze wasze bardzo są spragnione.

33 Otworzyłem usta moje i powiedziałem: "Nabywajcie sobie bez

srebra,

34 a szyje wasze poddajcie pod jarzmo, a dusza wasza niech karność przyjmuje, bo prędko ją znaleźć możecie.

35 Zobaczcie oczyma waszymi, że mało pracowałem, a znalazłem sobie wielki odpoczynek.

36 Nabywajcie nauki za wielką sumę srebra, a osiągniecie z nią wiele złota.

37 Niech się dusza wasza rozraduje w miłosierdziu Jego, nie zawstydzicie się w chwale Jego.

38 Spełniajcie dzieło wasze przed czasem, a da wam zapłatę waszą w czasie swoim."

---