Postacią obdarzoną wieloma romantycznymi cechami jest główny bohater "Potopu" Henryka Sienkiewicza. Dzieje Andrzeja Kmicica przypominają losy Jacka Soplicy, bohatera "Pana Tadeusza". W młodoœci Kmicic popełnił tragiczne błędy, przylgnęło do niego imię zdrajcy. Gdy zrozumiał swą winę i zapragnął zasłużyć na miłoœć pięknej i uczciwej Oleńki, przybrał nazwisko Bahinicz. Podobnie jak Soplica walezyi z szaleńczą odwagą, żeby odkupić winy i pozbyć się miana zdrajcy ojczyzny. Zorganizował obronę klasztoru jasnogórskiego, oblężonego przez Szwedów, z narażeniem życia uratował króla Jana Kazimierza powracającego ze Œląska. Jacek i Andrzej zostali zrehabilitowani, ogłoszono czyny, które œwiadczyły o patriotyzmie bohaterów.
Tekst "Reduty Ordona" wpłynął na postawę klerykowskiej młodzieży, wzbudził uczucia patriotyczne, utwierdził w przekonaniu, że należy przeciwstawiać się rusyfikacji.
Stefan Żeromski w "Syzyfowych pracaeh" docenił wartoœć poezji A. Mickiewicza. Recytowany na lekcji wiersz przez Bernarda Zygiera pomógł młcxlzieży zrozumieć sytuację polityczną. Marcin Borowicz stopniowo ulegał wpływom inspektora Zabielskiego, uczęszczał do rosyjskiego teatru, schlebiał nauczycielom rosyjskim, a pod wpływem "Reduty Ordona" zrozumiał swój błąd. Słuchał słów Mickiewicza z zapartym tchem i œciœniętym sercem, podziwiał odwagę żołnierzy polskich w czasie powstania listopadowego. Przypomniał sobie też opowiadanie gajowego o powstaniu z 1863 r. Zrodziły się w nim uczucia miłoœci do kraju i nienawiœci do wroga. Od tej pory inaczej patrzył na wiele spraw dotąd mu obcych. Potajemnie uczył się historii Polski i poezji romantyków.
Podobnie jak Mickiewicz w wielu utworach, tak też i Stanisław Wyspiański podjął problern walki narodowowyzwoleńezej, odwołał się do powstań narodowych. W "Weselu" autor próbuje obalać mity, które negatywnie wpływały na chęć walki z zaborcą. Polemizuje z ideą mesjanizmu traktując ją jako nakaz biemego czekania na cudowne zmartwychwstanie narodu. Jest to przykład, że poezja Mickiewicza inspirowała poetów póŸniejszych epok.
Przykładem tradycji Mickiewiczowskiej w poezji może być wiersz Jana Lechonia pt. "Mochnacki". Autor łączy wizję koncertu Mochnackiego z atmosferą emigracyjnych wspomnień i debat, artystycznie nawiązał do koncertu Jankiela w "Panu Tadeuszu". Jest ten wiersz alegorycznym skrótem histnrii walk narodu polskiego o niepodległoœć i rozrachunkiem z tragedią powstania listopadowego.
32
Dostrzegam wpływ poezji Mickiewiczowskiej na twórczoœć Stefana Leromskiego, który stworzył bohatera (Tomasza Judyma) rezygnującego ze szczęœcia osobistego (jak bohater romantyczny) na rzecz idei, którą głosił. Jest w swoim działaniu odosobniony i rozdarty wewnętrznie. Cezary Baryka z "Przedwioœnia" stopniowo dojrzewa politycznie, snuje rozważania, jaką drogą Polska powinna kroczyć, żeby była państwem sprawiedliwym. Najbardziej dojrzałym politycznie bohaterem w twórczoœci Mickiewiczajest ksiądz Robak, który nie chce działać sam i w tym celu organizuje powstanie, pełni funkcję emisariusza i głosi poglądy demokratyczne ("sami jesteœmy wolni, uczyńmy i włoœcian wolnymi, dajmy im w posiadanie dziedzictwo ziemi").
Patriotyzm Cezarego przejawia się w chęci zlikwidowania kontrastów społecznych w wolnej od zaborów Polsce.
Opis rezydencji szlacheckiej w Nawłoci jest inspirowany obrazem Soplicowa w "Panu Tadeuszu", podobnie brzmią słowa: "z drzewa lecz podmurowany..." inne: "panna podlotek zjawia się w pobliżu kurników
, która jednak zamiast karmić ptactwo (jak Zosia) z przestrachem przed nim uciekła".
Poezja Mickiewicza stała się nie tylko inspiracją, ale i metodą ukazania między dworami dystansu, jaki wyznacza różnica epok i problemów polityczno-społecznych. Dwór w Soplicowie jest oœrodkiem kultury i uczuć patriotycznych, a dwór w Nawłoci jest siedliskiem bezmyœlnej, próżniaczej egzystencji szlachty, która stworzyła kult jedzenia w życiu pełnym rozrywek i beztroskich uciech, kosztem ciężkiej pracy i głębokiej nędzy ludzi niższego stanu (np. komomicy we wsi Chłodek).
Podobny, romantyczny sposób pojmowania roli poety i poezji odnajduję w wierszu Władysława Broniewskiego "Bagnet na broń". Autor czuje się duchowym przywódcą narodu, w kwietniu 1939 r. pisze utwór, w którym wzywa cały naród do zjednoczenia się przeciwko wspólnemu wrogowi. Wiersz-apel mobilizuje do walki, zachęca do poœwięceń, jest przykładem liryki tyretejskiej, która odgrywała ważną rolę w romantyzmie. Broniewski, jak Mickiewicz, głosi kult bohaterów walki, tworzy mity, ocala od zapomnienia, wzywa do boju na œmierć i życie.
Mickiewiczowskie rozumienie roli poety i poezji wyraŸnie ujawnia się w sposobie przekazywania myœli i uczuć. Styl jest przepojony głębokim liryzmem, niezwykłą dynamiką strof skladających się z haseł politycznych, odezw prezentowanych poetycko.
33