Piotr Skarga Kazania sejmowe
Kazanie pierwsze. Na początku sejmu przy ś. mszy sejmowej:
rozpoczyna się cytatem z Listu św. Jakuba - o mądrości;
autor zwraca uwagę na powód przybycia posłów - mają strzec bezpieczeństwa Rzeczypospolitej, naprawiać, reformować, uzdrawiać mając na celu dobro publiczne; do realizacji tych celów potrzeba łaski bożej ale również mądrości; sejm rozpoczyna się właśnie od uroczystej mszy św., podczas której prosi się o dary Ducha św. (prosić o mądrość powinni także sami senatorzy i posłowie);
każdy potrzebuje mądrości Bożej; dzięki niej można zdobyć sławę, szacunek podziw i uznanie w oczach potomnych; przykładem docenienia roli mądrości i wykorzystania jej w praktyce jest Salomon;
istnieją ludzie, którzy uważają się za mądrych, dlatego nie proszą Boga o ten dar - Skarga upomina, że nie wolno uważać się za mądrzejszych pomijając łaski Boże: „Bo fundament mądrości jest nie dufać mądrości”;
inni ludzie posiadają mądrość „ziemską, bydlęcą i diabelską” - wiedzą jak wykorzystać rozum do realizacji celów przyziemnych; jest to politycka mądrość, która rozkazuje troszczyć się o sprawy państwa odsuwając na dalszy plan religię i zbawienie ludzi; jest to:
mądrość ziemska, bo dotyczy tylko „doczesnego pokoju”;
mądrość bydlęca, bo również zwierzęta kierują się instynktem przetrwania;
mądrość diabelska, bo szatan pragnie by przywiązując dużą wagę do tego co doczesne nie zwracać uwagi na kwestię zbawienia wiecznego;
Skarga pragnie, by senatorowie i posłowie nie należeli do żadnej z tych grup ludzi; życzy sobie by posiedli prawdziwą mądrość Bożą, bo tylko dzięki niej można skutecznie sprostać niebezpieczeństwom zagrażającym państwu;
Skarga wymienia w skrócie najważniejsze czynniki zagrażające państwu:
niezgody i rozterki - spowodowane konfliktami między klerem a świeckimi oraz między posłami (szlachtą) a senatem (magnaterią) i królem - konflikty stanowe;
nieszczerość, obłuda - brak zaufania, wzajemne „obrzydzanie się” sobie, oszustwa między stanami - niezgoda sąsiedzka;
buntownicy i szemracze - działający podczas interregnum, dążący do przejęcia rządów i obalenia władzy (często porozumiewali się z państwami ościennymi) - są jak ludzie biegający po statku (ojczyźnie), którzy wprowadzając zamieszanie doprowadzają do jego zatopienia: „zgubą ojczyzny poratowania własnego szukają”;
zguba karności, dyscypliny i posłuszeństwa - „Nikt się urzędów ani praw nie boi, na żadne się karanie nie ogląda”; zanikła też moralność wypływająca z religii;
wolność głupia i cielesna - głównym postulatem stagnacji w reformach była obrona dawnych praw szlacheckich; każdy wykorzystywał wolności szlacheckiego realizacji własnej polityki; pozory wolności - naprawdę ucisk warstw niższych, brak właściwego egzekwowania prawa itd.;
osłabienie władzy królewskiej - krytyka uzyskiwania przywilejów stanowych szlachty kosztem władzy monarszej; to król powinien rządzić (jak królowie ze Starego Testamentu); nikt nie boi się króla; jawnie się go krytykuje, wpływa na jego decyzje, odbiera mu się prawa sądownicze; „A gdy na głowie zejdzie, niedługo członki ustaną”;
sejmy niepożyteczne i utraty na sejmach - nieefektywność sejmów; posłowie marnotrawią pieniądze uczestnicząc w sejmach, które nic nie wnoszą (pieniądze mogłyby być wykorzystane do rozwoju armii): „Wiele siejecie, a mało zbieracie” - duże straty finansowe; ustanawiane prawa nie są egzekwowane; upadają dekrety sejmowe, a większego znaczenia nabierają postanowienia sejmików; sejmy nie rozwiązują żadnych istotnych problemów;
zbliżające się niebezpieczeństwo tureckie (1596) - brak solidnego zaplecza wojskowego do obrony w przypadku wojny z Turcją;
do rozwiązania tych problemów trzeba wielkiej mądrości przyrodzonej ale również nabytej (edukacja, wychowanie); potrzeba również mądrości Ducha św. do rządzenia państwem - jaką wykazywał się biblijny Józef, Mojżesz (dar ten otrzymało też 70 mężom - prorokujący urzędnicy na wstępie do swego urzędu);
Skarga kieruje swe słowa do senatorów (ostentacyjnie pomija posłów) życząc im takiej mądrości Bożej, gdyż ludzka jest niekompletna; radzi, aby dobrze prosili Boga o Ducha mądrości (ale by także tą mądrością się wykazywali);
wskazówki, co przeszkadza w zdobyciu mądrości:
grzechy przeciwne są mądrości - „Mądrości Bożej przeciwne i nieprzyjacielem jest serce i sumienie pomazane grzechem”; należy więc oczyścić sumienie poprzez sakrament pokuty; Skarga przypomina, że senatorowie z okresu przedreformacyjnego (wcześniejsi) przed obradami także się spowiadali;
niespokojni mądrzy być nie mogą - mądrości nie posiądą ci, co sieją niezgodę, kłótliwi, zdrajcy, buntownicy; zgoda i jedność są drogą do mądrości, zaś kłótnie i waśnie nigdy nie uczynią nikogo mądrym;
wysokie o sobie rozumienie nie ma mądrości - wysokie mniemanie na temat własnej osoby nie czyni mądrym; nie jest więc dobrzy, by młodsi (posłowie) nie liczyli się ze zdaniem starszych (senatorów) i uważali się za mądrzejszych od nich; młodsi niepokorni nie mają rozumu;
upór przeciwny jest mądrości - nie należy uparcie trwać przy swoim zdaniu, szczególnie gdy nie ma się racji;
popularitis nieprzyjacielem mądrości - ubieganie się o popularność, działania, które będą podobać się ogółowi (pospólstwu), zwracanie uwagi na godność osób i popieranie działań większości nie przysporzą mądrości; lepiej nie mieć swojego zdania (i wiedzieć dlaczego), niż ślepo głosić poglądy innych;
miłosierne uczynki jednają mądrość - bez spełniania uczynków miłosierdzia nie można liczyć na zyskanie mądrości: „Kto dobre uczynki czyni, oświeca mu Pan Bóg rozum …”;
posądzanie skwapliwe nieprzyjaciel mądrości - szybkie podejmowanie decyzji, nieprzemyślane sądy, brak zastanowienia się przed podejmowaniem działania są przeciwne mądrości;
obłudność mądrości nieprzyjaciel - obłudność, nieszczerość, dwulicowość są dla mądrości zagrożeniem; Skarga uskarża się, że właśnie obłudności w Rzeczypospolitej jest teraz bardzo wiele;
Skarga przeciwstawia współczesnemu zepsutemu pokoleniu wysokie wartości moralne przodków (chwyt ten występuje w publicystyce staropolskiej od początku wieku XVI aż do połowy XVIII stulecia; dopiero ludzie Oświecenia spojrzą krytycznie na swoich dziadów i pradziadów);
sposobem zdobycia „mądrości niebieskiej” jest rozwijanie mądrości nabytej, czyli udoskonalanej nauką, pracą; mądrości do rządów należy się uczyć, tak jak każdego innego rzemiosła; Skarga przywołuje przykład jak Faraon polecił Józefowi znaleźć ludzi mądrych do opieki nad trzodą - i do rządzenia bydła „dowcipnych” potrzeba: cóż do ludzi;
sposoby rozwijania mądrości nabytej:
z czytania i ksiąg roście mądrość;
należy znać historię;
trzeba orientować się w pismach na temat ustroju państwa oraz sposobów rządzenia nim;
mądrość ze słuchania - rozmowy z inteligentnym rozmówcą;
o mądrość trzeba nie tylko prosić ale i o nią się ustawicznie starać; najpierw więc należy obradować zanim podejmie się jakąś uchwałę; czynić to powinni ludzie biegli i starsi, a nie młodzi i niedoświadczeni;
Skarga radzi, by rano skoro świt prosić Boga o natchnienie na obrady; a jeśli będzie się to czynić w imię dobra państwa i miłości do bliźnich łaska ta zostanie udzielona (Pan Bóg nie wymawia dając);
kazanie zakończone modlitwą królewską i senatorską - prośba do Boga o pomoc dla Rzeczypospolitej, jako przedmurza chrześcijaństwa (również przed reformacyjną herezją);
Kazanie wtóre. Miłości ku ojczyźnie i o pierwszej chorobie Rzeczypospolitej, która jest z nieżyczliwości ku ojczyźnie:
1