Kazania Sejmowe - utwór napisany przez polskiego jezuitę Piotra Skargę w 1597 roku. Jest sugestywnym opisem sytuacji Rzeczypospolitej "trawionej przez liczne choroby". W Kazaniach sejmowych znajduje się wiele porównań biblijnych, utwór nasycony jest wieloma figurami retorycznymi. "Kazania sejmowe" zawierają 8 kazań, które nie zostały nigdy wygłoszone (do kazań Skargi - uważanego w XIX wieku niemal za proroka zapowiadającego upadek I Rzeczypospolitej - nawiązuje obraz Jana Matejki "Kazanie Skargi"). Zawierają najważniejsze postulaty dotyczące reformy państwa, skierowane są przeciw ideom reformacyjnym.
PIOTR SKARGA-Piot Skarga urodził się w 1536 roku w Grójcu, miejscowości położonej w pobliżu Warszawy. Pochodził z rodziny szlacheckiej, posługującej się nazwiskiem Powęski. W latach 1552-1555 studiował w Akademii Krakowskiej, gdzie uzyskał stopień bakałarza. Po zakończeniu studiów objął kierownictwo szkoły parafialnej przy kościele św. Jana w Warszawie. Najprawdopodobniej w roku 1564 przyjął święcenia kapłańskie, po czym został kanclerzem kapituły we Lwowie, gdzie dał się poznać jako żarliwy kaznodzieja, zwalczający innowierstwo.
KAZANIA SEJMOWE
"Kazania sejmowe" są przykładem publicystyki publicznej. Piotr Skarga napisał je z myślą wpłynięcia na obradowujących wówczas posłów. W tym czasie Piotr Skarga był królewskim kaznodzieją i to on odprawiał mszę rozpoczynającą obrady Sejmu. Ksiądz widząc do czego prowadzi niezgoda próbował uświadomić posłom zagrożenia, przed którymi stoją. Osiem "Kazań sejmowych" to osiem rozdziałów rozprawy politycznej o najważniejszych niedomaganiach Rzeczypospolitej i o sposobach ich przezwyciężenia. Składają się z sześciu części:
W kazaniu I o tytule "O mądrości potrzebnej do rady" autor opisuje i charakteryzuje choroby na które cierpi Rzeczypospolita. Kazanie to pełni rolę jakby wstępudo utworu, opisuję ogólną problematykę. Główną myślą jest moralność narodu. Skarga uważał, że jeśli naród posiada moralność to państwo ma się dobrze i rośnie w siłę.
W kazaniu II "O miłości ku ojczyźnie" autor wylicza sześć chorób Rzeczypospolitej. Są to m.in.: osłabienie pozycji króla, tolerancja religijna, brak miłości do ojczyzny, kłótnie wśród szlachty, które poważnie osłabiają rządy w Polsce. Autor domaga się miłości do ojczyzny, miłości bezinteresownej, która nie przynosi zysków. Te słowa kierował głównie do bogatej szlachty i do magnaterii, którzy dbali wyłącznie o swój majątek. W tym kazaniu użył słynnej alegorii o tonącym statku.
W kazaniu III "O niezgodzie domowej" autor stwierdza, że Polacy powinni się zgadzać się ze sobą, ponieważ łączy ich bardzo wiele rzeczy: religia, takie same prawa, ten sam władca, miłość do bliźniego. Brak tej zgody może doprowadzić do rozpadu państwa.
W kazaniu IV oraz V Skarga próbuje uświadomić ludziom iż reformacja swoboda religijna pogłębia niezgodę między narodem i kieruję Polskę do upadku. Pisarz uważa religię katolicką jako jedynie prawdziwą i słuszną, czemu nie można się dziwić, ponieważ był księdzem katolickim.
W kazaniu VI "O monarchii i królestwie" pisarz uważa, że krajempowinna rządzić jedna osoba - król. Król przy pomocy Rady powinien sprawiedzliwie rządzić krajem. Poddani powinni okazywać swojemu władcy szacunek i posłuszeństwo. Natomiast wszystkie przywileje szlachckie, według Skargi, prowadzą do upadku państwa.
"Kazania sejmowe" Piotra Skargi, to dzieło, które pełni rolę apelu, w szczególności skierowanego do XVI wiecznej polskiej szlachty. Zostało ono stworzone w obawie autora, głębokiego patrioty, przed pogarszającą się sytuacją w państwie polskim. Był to ogólny brak ładu w kraju, czyli upadek obyczajów, niesprawiedliwe prawo, osłabienie patriotyzmu mieszkańców, oraz szerząca się tolerancja religijna.
Pisarz w kazaniu "O miłości ku ojczyźnie i o pierwszej chorobie Rzeczypospolitej, która jest z nieżyczliwości ku ojczyźnie" porównuje Polskę do matki, a jej mieszkańców do dzieci. Wskazuje on na wielkie i liczne zasługi, jakie "matka" wyświadczyła swoim "dzieciom". Wymienia on urodzenie, wychowanie, przekazanie wiary i wolności, obrona przed wpływem niewierzących, obdarowanie dobrami materialnymi. Ojczyzna przedstawiona jest również jako okręt, który zatonie, jeśli nikt nie będzie się o niego troszczył i walczył.
Przyczyna zagrożenia Rzeczypospolitej Polskiej, według Skargi, jest zepsuta moralnie szlachta polska, gdyż do niej się zwraca. Robi to w formie mocnego apelu, wskazuje wszystkie mankamenty sytuacji w kraju. Zarzuca szlachcicom, iż przekładają własne korzyści nad interes kraju, zdradzając w ten sposób ojczyznę. Nie starają się też o dobry stan państwa, oraz nie interesują się tym czym ono żyje. Jeśli tak dalej będzie, Skarga przestrzega, żepaństwo całkowicie upadnie, a oni pójda na dno, razem z nim. Jeśli Rzeczpospolita Polska będzie słaba, z powodu wyniszczającego ją działania szlachty, z pewnością również utraci swą wolność.
Kazania sejmowe nie zmieniły w definitywny sposób szlachty. Docenił je dopiero w XIX wieku Adam Mickiewicz, który uznał ich autora za prawdziwego proroka, który przewidział wiszącą nad ojczyzną klęskę. Oby i dziś nie zabrakło głosu takich ludzi, jak Piotr Skarga.
Geneza: "Kazania sejmowe" Piotra Skargi zostały wydane po raz pierwszy w 1597 roku, prawdopodobnie z myślą o wygłoszeniu ich w trakcie zwołanego wówczas sejmu. DowodyAdama Bergi, ze względu na niepopularność poglądów barokowego myśliciela nie znalazły nigdy audytorium. Weszły w skład szerszego tomu zatytułowanego "Kazania na niedziele i święta całego roku", doczekawszy się należnej im popularności dopiero w epoce romantyzmu, kiedy to przestrogi przed samowolą szlachty i grożącym przez to Polsce upadkowi nabrały wymiaru spełnionego proroctwa.
Analiza i interpretacja, kreacja podmiotu lirycznego:
Przyczyna zagrożenia Rzeczypospolitej Polskiej, według Skargi, jest zepsuta moralnie szlachta polska, gdyż do niej się zwraca. Robi to w formie mocnego apelu Retor w Kazaniach sejmowych Skargi jest wyznania Chrześcijańskiego, odnosi się on bowiem do Boga i Ewangelii. Jest to erudyta czego dowodem jest jego sposób formułowania wypowiedzi, nie mówi tylko o swoim ojczystym kraju - Polsce ale też o innych nacjach. Operuje on również dobrym językiem nie kolokwializm swych wypowiedzi. Swą myśl kieruje do szlachty Polskiej, zarzuca im to, że zapominają oni o sw3ej matce którą jest ich ojczyzna. Mówi o ich egoizmie, który może doprowadzić do katastrofalnych skutków. Stosując alegorię, ojczyznę nazywając matką wzbudza emocje u odbiorcy, pokazuje zależność między obywatelem a ich krajem. Zmusza do refleksji i rozmyślania, innowierców nazywa jadowitymi wilkami, są dla niego tymi którzy zagrażają narodowi.
Emocjonalność tekstu zmaga anafora, często zaczyna zdanie od słowa "ONA", co także rytmizuje tekst w rezultacie następuje ożywienie odbiorcy. Podmiot liryczny wzmacnia swą argumentację odwołując się do Biblii.
Piotr Skarga w swym wiekopomnym dziele. Jego osiem Kazań sejmowych, dołączonych do drugiego wydania Kazań na niedziele i święta (Kraków 1597), zawiera krytyczną wizję Rzeczpospolitej i jej niedomagań. Kaznodzieja królewski omawiał w nich kolejno sześć najgroźniejszych chorób nękających Polskę: brak miłości ojczyzny, kłótnie wewnętrzne, tolerowanie herezji, osłabienie władzy monarszej, złe prawa, wreszcie „grzechy i złości jawne”. Po rysach ścian wskazywał niebezpieczeństwo grożące gmachowi ojczyzny i dążył do jego naprawy i przebudowy. Gdy publicyści szlacheccy nie chcieli, a mieszczańscy obawiali się wyraźnie wskazywać na jawne grzechy życia polskiego, Skarga z ogromną odwagą i bez ogródek mówił o złodziejskich sercach dygnitarzy, którzy egoistyczne korzyści utożsamiali z pożytkiem społecznym lub nawet nad ten wynosili; gromił nierówności klasowe, wyrażające się w ucisku chłopa; głosił wreszcie zasadę, że miłość ojczyzny musi być bezinteresowna i bez szemrania należy w jej imię ponosić ofiary dla dobra wspólnego.
Kazania Skargi powstały pod wrażeniem sejmu, który obradował w Warszawie od 10 lutego do 25 marca 1597 roku i rozszedł się bez powzięcia uchwał. Jego posiedzenia toczyły się wśród nieustannych awantur; ostatecznie posłowie nie tylko zlekceważyli sprawę reform systemu parlamentarnego, ale i nie uchwalili podatków koniecznych dla obrony Rzeczpospolitej. Na fali burzliwych polemik, jakich nie brakowało w tych czasach, Kazania sejmowe Skargi były rodzajem publicystyki politycznej prezentującej stanowisko obozu królewskiego. Modrzewski, Sienicki, Ossoliński ujmowali takie programy w mowy, Orzechowski czynił to w dialogach, a Skargą przywykły do kazań, użył tej formy, która była mu najbliższa i przez którą najpełniej potrafił się wypowiadać. Przez parę stuleci widziano w dziełku Skargi autentyczne kazania, jakie miał wygłosić podczas wspomnianego wyżej sejmu. Dopiero obcokrajowiec, francuski slawista ksiądz Adam Berga, w 1916 r. definitywnie rozstrzygnął, że Kazania sejmowe w drukowanej postaci nigdy niebyły wygłoszone. Badacz ten wykazał, iż sejmy polskie w ogóle nie znały praktyki wygłaszania kazań w czasie obrad, a kaznodzieja królewski nie miał poselskiego mandatu. Głosił on jedynie kazania w niedziele i święta w kościele katolickim w mieście, gdzie odbywał się zwyczajny, tj. sześciotygodniowy sejm. Poza tym ówczesny parlament polski był wielowyznaniowy i w 1597 r., a więc w roku wydania utworu drukiem, zasiadało tu jeszcze wielu senatorów i posłów różnowierczych, którzy w dni świąteczne udawali się do swoich zborów. Jak zaznacza J. Tazbir, dodrukowanych Kazań sejmowych mogły jednak wejść pewne wcześniej już powstałe i naprawdę wygłoszone przez Skargę fragmenty. Pisząc swój traktat, autor miał już za sobą olbrzymią praktykę kaznodziejską, z której pozostało mu bez wątpienia sporo notatek czy nawet gotowych tekstów. Zabierał bowiem głos podczas trwania sejmów, a pierwsze tego typu kazanie wygłosił już 1 maja1572 roku w Warszawie.
Zasadniczym tworzywem Kazań sejmowych jest Pismo święte Starego i Nowego Testamentu, przytaczane oraz interpretowane przez Skargę wedle obowiązujących wówczas metod i konwencji. Kaznodzieja królewski, jak wszyscy wykształceni humaniści tamtych czasów, był mocno zżyty z tekstem biblijnym. W dość konsekwentnym programie, zawartym w Kazaniach, na czoło wysunął postulaty odbudowy dwóch zasadniczych źródeł potęgi państwa: niepodzielności władzy monarchy w sprawach świeckich i wyłączności Kościoła katolickiego w kwestiach wiary.Wiązało się to z założeniem, iż król jest wyłącznym źródłem prawa i nikt, nawet jego doradcy zgromadzeni w senacie, nie mogą mu się sprzeciwiać. Taki model władzy monarszej zbliżał się do teorii i praktyki państwa absolutnego, które realizowano na zachodzie Europy. Zdaniem Skargi izba poselska nie jest w stanie uporać się z poważnymi obowiązkami, które na siebie wzięła. Powierzanie zaś jej odpowiedzialności za losy Rzeczpospolitej naraża państwo polsko-litewskie na poważne niebezpieczeństwo, ponieważ posłowie są pozbawieni doświadczenia i wiedzy politycznej. Dlatego też Skarga chciałby odebrać szlachcie większość uzyskanych przez nią w XV i XVI w. przywilejów.
Kaznodzieję królewskiego niesłychanie oburzał fakt, iż szlachta nie tylko uzurpuje sobie kompetencje przysługujące wyłącznie królowi, ale i narusza przywileje duchowieństwa, uciska zaś - nie zważając na naukę Kościoła o miłości bliźniego -stany miejski i kmiecy, podkopując tym samym równowagę społeczną w państwie. O ciężkiej doli poddanych wspominał już parokrotnie w Kazaniach na niedziele i święta. Gorzkie uwagi poświęcone stosunkom społecznym na wsi, zawarte w pierwszym wydaniu Kazań (1597), rozbudował znacznie w ich trzeciej edycji (1610), dodając również postulat zniesienia sądownictwa patrymonialnego, które oddawało włościan na łaskę i niełaskę szlachty.
Kazania sejmowe są przykładem kazań karcących, zwalczających wady i grzechy narodowe. Niosły one także nadzieję. Najgroźniejsze w naszych dziejach kazanie sejmowe ósme zamyka się rzewną modlitwą: „A któż Tobie podobny, Panie (w dobroci i miłosierdziu)? [... ]Obrócisz się do nas i zmiłujesz się nad nami, i złożysz z nas złości nasze, i wrzucisz w głębokość morską wszystkie grzechy nasze”. Na swoim sztandarze życiowym Skarga wypisał hasło ogromnej miłości do ojczyzny. Uczynił to przede wszystkim w sławnym drugim kazaniu sejmowym.
Jeśli cię zapomnię, ojczyzno miła moja i Jeruzalem moje, niech zapomnię prawice ręki mojej. Niech język mój przyschnie do ust moich [... ]. Przeklęty, kto zasmuca matkę swoją. A która jest pierwsza i zasłużeńsza matka jako ojczyzna? (Kazanie wtóre: O miłości ku Ojczyźnie… ).
Piotr Skarga był tym kaznodzieją, który snuł realne plany przebudowy życia zbiorowego w Polsce. Szukał nowej koncepcji sprawiedliwości społecznej, na której fundamencie można by oprzeć całokształt życia w ówczesnej Polsce; wierzył, że tak odrodzona Polska pocznie odgrywać rolę przewodnika w świecie kultury chrześcijańskiej. Pamiętając o tym, że jest to kraj katolicki, bronił wiary, gdziekolwiek była ona zagrożona. Przemawiał jako polityk, który obserwuje rzeczywistość, wyciąga wnioski z aktualnych wydarzeń i sytuacji państwa.
Kazania sejmowe początkowo nie zwróciły większej uwagi. Wydane po raz pierwszy w Krakowie w 1597 r. (później jeszcze dwukrotnie zażycia autora: w 1600 i 1610 r. ), szybko poszły w zapomnienie. Aż do schyłku XVIII w. nie ukazało się ich nowe wydanie. Za życia Skargi były dołączane, poza Kazaniami na niedziele i święta (z roku 1597), do Kazań o siedmi sakramentach (Kraków 1600) bądź do Kazań przygodnych (Kraków 1610).