Narodziny poetyki (Arystoteles 384 - 322 p.n.e.)
refleksja Platona i Arystotelesa - sztuka stawiania pytań (za pomocą których próbowali dociec,
co kryje się za ogólnym ideałem piękna oraz harmonii i na czym polega jego działanie na człowieka)
obywaj żywo interesowali się literaturą
Platon przewyższał w tym względzie Arystotelesa → prawie we wszystkich swoich dialogach mówił
o sztuce słowa i poezji, Arystoteles zostawił tylko dwa traktaty (Poetyka i Retoryka)
Arystoteles przejął podstawowe kategorie badawcze od Platona: pojęcie sztuki, podziały genologiczne, koncepcja mimesis, a jednak to nie Platon stał się kodyfikatorem europejskiej poetyki, a Arystoteles
Platon pisał o poezji i poetach na marginesie zagadnień „nieliterackich” (państwo, prawo, dobro etc.) → do poezji odnosił się po kątem funkcji, jakie mogłaby spełniać w dziedzinach niezależnych od niej
Arystoteles to pierwszy filozofe, który postawił pytanie o autonomię poezji → świadomość teoretyczna
dla następców Arystotelesa Poetyka długo była zbiorem wskazówek pisarskich
systematyzujące dociekania Arystotelesa stały się pierwowzorem europejskiej poetyki
inspiracje Platona zatarte przez styl wykładu (zmiana konotacji pojęć → inna wizja poezji)
w Poetyce mówi się raczej o gatunkach, nie rodzajach
wszelka poezja naśladuje, różnice wynikają z środków i przedmiotów naśladowania
opowiadanie z „wprowadzeniem kogoś innego” lub opowiadanie „we własnej osobie, bez zmieniania się” (charakterystyczne dla Homera)
wszystkie osoby przedstawione naśladowczo wprowadza się jako działające i czynne
środki naśladowania (rytm i mowa) decydują o odmienności poezji od innych sztuk
odpowiednie elementy stylistyczne, składające się na „wyraz” charakteryzują poszczególne gatunki
kryteria swoistości rodzajowej z Poetyki są aktualne do dziś
podział dwudzielny - przeciwstawienie dramatu (naśladowanie za pomocą działających osób) naśladowaniu za pomocą narracji
Poetyka stworzyła ogólną teorię dramatu i epiki, słowo liryka nie pada w tekście traktatu
szczegółowe porównanie epopei i tragedii → szukanie differentia specifica (to, co ma wyróżnić tragedię
z całej poezji) → tragedia wzrusza
wyższość tragedii nad epopeją → epopeja naśladuje za pomocą opowiadania, jest z zasady dłuższa od tragedii, może przedstawiać kilka wzajemnie powiązanych wydarzeń; tragedia jest ograniczona sceną i liczbą aktorów, ale poprzez koncentrację wydarzeń w jednolitej akcji silniej działa na widza, posiada bogatsze środki naśladowania
tragedia zbliża się do komedii ze względu na sposób naśladowania
nazwa „dramat” pochodzi od działania: tragedia naśladuje akcję przy pomocy osób działających (drontas)
sztuka tragediopisarza polega na budowaniu fabuły o odpowiedniej wielkości i porządku (zasadom takiej budowy poświęcona jest większa część Poetyki)
Arystotelesowski model poezji ma charakter pragmatyczny - buduje swoją poetykęna emocjonalnych skutkach właściwych różnym gatunkom sztuki i następnie na tej podstawie wnioskuje, jak muszą być skonstruowane dzieła, by osiągnąć te skutki
Arystoteles przekonywał o oddziaływaniu literatury na uczucia, ale sam traktuje ją nieemocjonalnie → podporządkowuje ją greckiemu ujęciu sztuki jako działania opartego na znajomości reguł → przeciwstawia się w tym Platonowi, który prawdziwą („nienaśladowczą”) poezję wiązał z natchnieniem
największe walory pragmatyczne posiada tragedia - związek z uczuciami jest podkreślony w jej definicji
katharsis (oczyszczenie) stanowi w Poetyce kategorię istotną, ale właściwie nie wyjaśnioną - próbowano
ją opisać, jako rodzaj rozładowania emocji, pozbycia się napięć
u Arystotelesa katharsis przekracza wymiary psychologii indywidualnej, odbiór tragedii → zjawisko zbiorowe
Arystoteles tworzył normy poezji tragicznej (cechujące się „realizmem”), ponieważ od swych dionizyjskich początków istniała w symbiozie z ludem, tłumem / „tłum”: znaczenie pejoratywne
działanie na uczucia odbiorcy to ważna właściwość poezji, zbliżająca ją do retoryki, „wyraz słowny” zbliża
do narracji historycznej - poezję różni od tych dziedzin to, że „posługuje się przedstawieniami naśladowczymi albo mimetycznymi”
zadaniem Poetyki jest określenie mimesis poetyckiej (bo właściwość ta może cechować całą sztukę)
swoistość poezji polega na tym, że naśladuje za pomocą mowy, rytmu i melodii
poezja różni się od nauki: dzieło naukowe nawet jeśli napisane wierszem, nie naśladuje, ale mówi prawdę
kategoria mimesis, uznana w Poetyce za wyznacznik artystyczności, zrobiła karierę w estetyce i teorii literatury
w opinii potocznej mimesis kojarzy się z odtworzeniem (odbiciem, obrazem, zwierciadłem) rzeczywistości
w dziele sztuki, formy naśladujące wywołują w odbiorcy uczucia estetyczne
miarą naśladowania nie jest prawda, ale prawdopodobieństwo („upodobniony do prawdy fałsz”)
kryterium wartości poezji nie jest prawda, ale reakcja odbiorcy
dwie orientacje w estetyce
naturalistyczna: interesuje się podobieństwem obrazu artystycznego do modelu, iluzją; badania nad realizmem ujęć, scen, obrazów
kreacjonistyczna: interesuje się metodami osiągania prawdopodobieństwa, działalnością iluzjonistyczną
wydarzenia prawdopodobne, które składają się na fabułę tragedii, to takie które mogą lub powinny się zdarzyć, ale o których nie można nic powiedzieć w aspekcie dokonanym
aby ukazać rolę/ zależność działalności artystycznej od życia, należy przedtem określić swoistość tej działalności
działalność poety jest procesem formotwórczym o podwójnym nastawieniu
formowanie materiału, na który składają się nie tyle wydarzenia życiowe, co ich mityczne sublimacje, jest przemianą akcji w fabułę literacką, wytwarzaniem przedmiotów artystycznych wg zasad prawdopodobieństwa
modelowanie materii życiowej, emocji i mniemań odbiorców przez „obramowanie estetyczne”
oba aspekty formotwórcze sztuki stały się tematem nauki i literaturze XX wieku
o zwycięstwie techniki artystycznej nad zawartością etc. mówili formaliści, strukturaliści, fenomenolodzy
na oddziaływaniu literatury na postawy odbiorców skupia uwagę orientacja pragmatyczna
2