Adidenacja - przekształcenie		Onomatopeja - polega na
fonetyczne wyrazu, upodobniające		naśladowaniu za pomocą
go do brzmienia innego słowa o		dźwięków językowych zjawisk
odmiennym znaczeniu i		akustycznych pozajęzykowych.
pochodzeniu np. terroretyk		Najczęściej chodzi o imitowanie
(teoretyk terroryzujący swymi		odgłosów przyrody, ale nie tylko.
poglądami). Słowo przekształcone		Zjawisko onomatopei, czyli
przez zabieg adideacji otrzymuje		dźwiękonaśladownictwa wywodzi
wyraziste nacechowanie		się zapewne ze sporej w każdym
stylistyczne i zabarwienie		języku grupy wyrazów, które
emocjonalne, zwykle komiczne		powstały z naśladownictwa
Echolaliza - powstanie		dźwięków przyrody, odgłosów
jednakowych lub podobnych		Aliteracja - zjawisko aliteracji
zespołów głoskowych jako		polega na rozpoczynaniu
naczelna zasada organizacji i		kolejnych dwu lub więcej wyrazów
rozwijania wypowiedzi,		od tych samych głosek już nie w
niezależna od ustalonych w		celu naśladowania głosów
danym języku semantycznych		przyrody, lecz w celu doraźnej
i syntaktycznych. Echolalia		ekspresji polegającej na
szczególnie licznie występują		utrzymaniu tonacji utworu w
w ludowych przyśpiewkach i		obrębie dźwięków jednorodnych.
refrenach pieśniowych,		Powtarzanie tych samych głosek
wykonywane bywają również		nie tylko w nagłosie wyrazów, ale
jako celowy chwyt poetycki.		i w innych pozycjach również
->automatyczne i bezsensowne		nazywa się aliteracją.
powtarzanie podobnych zespołów		Harmonia głoskowa - przez harm.
głoskowych występujących w		głos. rozumiemy skontrastowanie
mowie dzieci oraz osób z		ze wzg. na sposób artkulacji
zaburzeniami psychicznymi.		sekwencje głosek w tekście.
Homonimy - wyrazy o jednakowej		Najłatwiej dostrzegalne są
pisowni i brzmieniu, ale nie		kontrasty między samogłoską
spokrewnione etymologicznie i		akcentowaną i nieakcentowaną.
różniące się znaczeniem.		Bardzo często stosowanym
Kalambur - odmiana gry słów		chwytem poetyckim jest
uwydatniająca dwuznaczność		połączenie harm. gł. z aliteracją
jakiegoś słowa lub wyrażenia		Aliteracja może się również
przez igranie jego brzmieniowym		realizować w wyniku połączenia
podobieństwem do innych słów		wyrazów, których zgodność
lub wyrażeń, które są bądź		dźwiękowa wynika stąd, że
użyte w najbliższym kontekście,		pozostają one w etymologicznym
bądź sugerowane przez jego		związku : zbieżność dźwiękowa
ukształtowania frazeologiczne,		jest wtedy pochodną zbieżności
bądź też zaszyfrowane w tekście		semantycznej. Nazywamy to
dopuszczającym możliwość		figurą etymologiczną - należy
dwojakiej segmentacji.		ona do zespołu figur stylistyczn.,
Kalambur realizować się może		na których opiera się zjawisko
również w postaci neologizmu		homofonii; rozumiemy przez nią
stworzonego przez celową		jednorodność brzmieniową
kontaminację 2 form słownych		wyrazów zróżnicow. semantycznie
lub przez takie odkształcenie		Epitet - to przymiotnik, imieslów,
słowa, że jego postać staje się		rzadziej rzeczownik dodany do
aluzją do słowa innego.		rzeczownika w funkcji określenia
Najpopularniejszą funkcją		którejś z jego cech. Epitet łączy
kalamburu jest wywołanie efektów		w sobie funkcję semantyczną i
humorystycznych, czasem		obrazotwórczą.
skojarzone z tendencją satyrycz.		Epitet w epice - szereg użytych
Paronomazja - zestawienie		epitetów pozwolił określić i
podobnie brzmiących słów,		zindywidualizować przedmiot w
zarówno spokrewnionych		takim stopniu, że opis daje
etymologicznie, jak i niezależnych,		rzetelne podstawy do wyobrażenia
uwydatniające ich znaczeniową		go sobie. Taka jest zasada
bliskość, obcość lub przeciwieńst.		funkcjonowania epitetu w epice.
Semantyczne funkcje paronomazji		Stylistyka rozróżnia :
są bardzo zróżnicowane.		Epitet stały, znany już Homerowi.
Zaliczano ją do figur retorycznych.		Epitet taki określa wyłącznie
Jest ona odmianą rozmaitych		postaci : Dzeus był zawsze
gier słów; bywa źródłem żartów		gromowładny, Achilles prędkonogi.
językowych; współuczestniczy		Oksymoron -to taki rodzaj epitetu,
w kompozycji sloganów i maksym.		który pozostaje w sprzeczności
Bywa traktowana jako sposób		z wyrazem określanym.
uwydatniania, a nawet ujawniania,		Epitet metaforyczny - technika
głębokich i ukrytych zależności		posługiwania się takim epitetem
między zjawiskami.		polega na tym, że określenie
Charakterystyka jakościowa		transformuje wyraz określany na
słownika		zasadzie animizacji bądź
Synonim - oznacza wyraz		antropomorfizacji, czyli nadawania
bliskoznaczny, a więc odnoszący		przedmiotowi określanemu
się wraz z innym wyrazem do		cech ludzkich.
tego samego desygnatu;		Hypallage - zabieg określający,
-> pozwalają na unikanie powtórz.		polegający na tym, że epitet
-> pozwalają na doprecyzowanie		składniowo przynależny do innego
znaczeń i pojęć, na stopniowanie		wyrazu, niż to wynika z
ładunku emocjonalnego		logicznych związków.
-> wyższym stopniem bogactwa		Porównanie - zestawienie dwu
treściowego są synonimiczne		przedmiotów, dwu zjawisk, na
związki frazeologiczne		podstawie jakiejś cechy wspólnej,
Homonimy - wyraz posiadający		dającej możliwość ustalenia
więcej niż jedno znaczenie; jako		podobieństwa, występującej
skecz i fraszka realizuje dowcip		jednak w różnym stopniu
oparty na grze znaczeń		natężenia. Cechy te mogą być
Dialektyzm - to element		bezpośrednio wskazane lub
leksykalny jęz.literackiego,		łatwo domyślne na podstawie
rozumianego jako język elity		powszechnie znanych cech
kulturalnej, pochodzący z		przedmiotów lub na podstawie
zasobów leksykalnych		kontekstu. Formalnym wskaźnik.
rozmaitych gwar.		porównania jest spójnik jak,
-> wprowadzony do tekstu lit.		jakby, jakoby, niby, niczym,
może pełnić następujące funkcje:		wyrażenia podobnie jak, tak.
*charakteryzować postaci lit.		Typy porównań :
w tym sensie, że określa ich		Porównanie zaprzeczone -
status społeczny		kiedy dopiero analiza formalna
*pełni doraźne funkcje		ujawni ukryte znaczenie porówn.,
estetyczno - ekspresywne		które na pierwszy rzut oka nie
-> często też leksyka gwarowa		zdradza swych funkcji
wykorzystywana jest do		porównawczych.
formowania wypowiedzi ludowych		Porównanie homeryckie -
bohaterów, a wypowiedzi		oznacza się silnym
narratora mają charakter liryczny		rozbudowaniem tego elementu,
-> początek wykorzystania form		do którego się rzecz daną
dialektycznych przypada na wiek		porównuje, przez co osiąga on
XVIII (Bogusławski "Krak. I Gór."		niejako status samodzielnego
-> dialektyzmy, czy konkretna		obrazu poetyckiego.
gwara jako elementy tworzywa		Porównanie tautologiczne -
językow. Utworu mogą służyć		porównanie użyte wyłącznie w
do celowej archaizacji		funkcji ekspresywnej, które nie
Regionalizmy - słownictwo		przynosi ze sobą żadnych efektów
poszczególnych regionów		ani w sferze semantyki,ani obrazu.
-> różnica pomiędzy regionalizm.		polega na tym, że określony
a dialektyzm. polega na tym, że		przedmiot lub zjawisko porównuje
regionalizm należy do języka		się do niego samego.
ogólnego danego regionu,		Funkcje porównań - semantycz.,
podczas gdy gwaryzm pochodzi		obrazotwórcza i retordacyjna,
z gwary, obejmującej swym		choć może lepiej byłoby
zasięgiem czasem tylko 1 wieś		powiedzieć, że tropy spełniają
-> do regionalizmów zaliczyć trza		swoje funkcje semantyczne przez
również regionalną składnię		obraz poetycki.
Słownictwo żargonowe -żargon		Aluzja literacka - mówimy o niej
język zamkniętych grup społecz.,		wtedy, gdy utwór zawiera
zawodowych, przestępczych -		konkretny obraz, pojęcie, postać
silnie odcinający się, zwłaszcza		lit., nawet sposób ukształtowania
w leksyce, od języka ogólnego		prozyjno-rytmicznego frazy -znane
i literackiego		nam już z innego dzieła, jeśli
-> żargon jest pojęciem szerokim,		wartości te zostały przyjęte po
obejmującym różnorodne typy		to, aby je sfunkcjonalizować
leksyki zróżnicowanej społecznie :		artystycznie i znaczeniowo w
ż. złodziejski, uczniowski, zawod.		nowej strukturze dzieła.
-> forma neosemantyczna,		Funkcja - pogłębia i dramatyzuje
ekspresywno - estetyczna		znaczenie tekstu.
Prozaizmy :		Parafraza - oznacza przeróbkę
-> współcześnie odczuwany jest		dzieła lit. lub jego fragmentu,
jako element słownictwa potoczn.		dokonaną w taki sposób, że jest
-> prozaizmy i słown. potoczne,		ono w nowej przeróbce
stanowiące obszar stylistycznych		rozpoznawalne. W obrębie
wyborów w obrębie leksyki,		stylizacji bardziej obchodzi nas
uważamy za drogę, którą		parafraza fragmentu, myśli,
antyestetyka wkracza do poezji		motywu czy wątku, które w
Wulgaryzmy - zawierają elementy		przeróbce na tyle wyrazistej, że
brutalne, obsceniczne (grupa		zachowują one swą pierwotną
wyrazów dotycząca płciowości		przynależność, zostają
człowieka) są środkiem		wprowadzone w kontekst nowego
ekspresji, niekiedy może pełnić		utworu. Najbardziej znaną
funkcję stylizacji na gwarę.		parafrazą w naszej literaturze jest
Odmianą wulgaryzmów jest		Psałterz Dawidów J. Kochanows.
słownictwo trywialne.		Cytat - przytocz. fragm. czyjejś
Rodzaje :		wypow. W oryginalnym kształcie.
Krawackie - pijackie, awanturnicz.		Epos - powstał jako utwór
Fizjologizmy -w sposób biologicz.		wierszowany o rytmie
Animalizmy -w sposób zwierzęcy		heksametrycznym. Tematem
Kakonizmy - związane z		eposu są dzieje plemienia, narodu,
procesami wydalniczymi		społeczności, przedstawione w
Kakofemizmy -		losach ich przedstawicieli, którzy
Archaizmy - potocznie jest to		są herosami. Akcja eposu rozgrywa
wyraz stary, przestarzały		się zawsze w zamierzchłej
archaizmy są : 1. rzeczowe (tzw.		przeszłości i trwa stosownie
historyzmy) - słowa, w których		długo, tzn. tyle, ile potrzeba na
zanikł desygnat 2. właściwe -		dokonanie się procesów społeczn.,
desygnat pozostał, słowo jest		a wydarzenia opowiadane narracja
zastąpione		przedstawia na obszernym tle hist.,
III TYPY ARCHAIZMÓW :		kulturowym i obyczajowym.
I typ - np. matka, syn, brat		Ponieważ epos sięgał po tematykę
II typ -kopijnik, husarz - zanikły		legendarną, mitologiczną, przeto w
oznaczone przez nie desygnaty		sposób naturalny łączył świat
(tzw. archaizmy rzeczowe)		rzeczywisty, historyczny, ludzki
III typ - np. białogłowa - desygnat		ze światem bogów, którzy
nie zanikł, lecz używa się		interweniowali bezpośrednio w
innego wyrazu		bieg spraw bohaterów. Losami
-> patetyzująca, estetyczno -		bohaterów rządzili bogowie.
ekspresywna		Narracja w eposie - narrator
-> archaizm to wyraz stary,		prowadzi narrację jakby w dwu
współcześnie nie używany,		planach : boskim i ludzkim, przy
odczuwany potocznie jako		czym bogowie wyposażeni są
przestarzały, posiadający		w cechy ludzkie.
współczesny odpowiednik		Inwokacja w eposie - stanowi
-> np. w powieści historycznej		istotny element struktury utworu,
Archaizmy :		a także jest to znakomita forma
fonetyczne - np. wiesiele		ujawniania narratora odbiorcy.
fleksyjne - np. ptakowie		Epos średniowieczny - niezależnie
składniowe		od tradycji antycznej powstał i
frazeologiczne - np. rzucić		rozwinął się epos średniowieczny,
klimkiem		zwany również eposem rycerskim.
-> pełnią funkcje stylizacyjne,		Nawiązywał on do średniowiecz.
użyte literacko przynoszą		legend : francusk., angielsk. i niem.
dodatkowe treści o czasach		Jego znakomite realizacje znamy
i ludziach		jako chanson de geste.
Neologizmy :		Poemat - oznacza potocznie
-> są zwane nowotworami		dłuższy utwór wierszowany o
językowymi; jedne wchodzą do		charakterze epickim, i wtedy
słownika polskiego, inne nie		przedstawia się jako struktura
-> przyjęcie neologizmu do		fabularna -albo utwór o charakterze
systemu leksykalnego może się		lirycznym. Poemat epicki jest
dokonywać tylko wtedy, gdy :		utworem o tematyce historycznej,
*zaistnieje społeczna potrzeba		która realizuje się w postaci
nowego wyrazu, co się wyraża		jednowątkowej fabuły. Pod wzg.
przede wszystkim powstaniem		strukturalnym ma się on do eposu
desygnatów		tak, jak nowela do powieści.
*ponadto neologizm podlega		Odmianą poematu epickiego była
zasadom słowotwórczym		powieść poetycka, która oznacza
zgodnymi z zasadami		się dużym stopniem zliryzowania
obowiązującymi w języku		i jako taka była typowym gatunk.
-> neologizm artystyczny		pogranicza epicko-lirycznego, co
powstaje nie z konieczności		łączyło się ze zmiana konwencji
społecznej, ale z konieczności		stylistyczn.i kompozycyjn. utworu.
estetyczno - semantycznej		Poemat heroikomiczny - to
określonego utworu lit. poza		konwencja gatunkowa, której
którym traci całkowicie rację bytu		istota polega na parodiowaniu
-> neologizmy artyst. nie mogą		eposu. Narracja posługuje się
funkcjonować same, bez oparcia		środkami stylistyczn. właściwymi
w kontekście semantycznym		eposowi, ma więc charakter
utworu !		podniosły, patetyczny i w ten
-> neolog. artyst. powstają po to,		sposób osiąga efekt kontrastu
aby nazwać sytuację liryczną		między tematem a środk. wyrazu.
bądź zjawisko w tej sytuacji		Poemat opisowy - utwór
występujące, których za pomocą		wierszowany, którego podstawową
istniejących wyrazów nazwać nie		formą podawczą jest opis.
można		Przedmiotem opisu jest przyroda,
-> neologizmy utworzone z		krajobraz, przedmioty kulturowe,
morfemów obcych języków, np.		zajęcia ludzi; opisowi towarzyszy
greckich czy łacińskich		ton dydaktyczny, nierzadko w
-> neologizmy powstają na		takim poemacie obecna jest
gruncie danego języka przez		refleksja filozoficzna.
odwołanie się do zastanej		Poemat filozoficzny - wywodzący
rzeczywistości językowej i		się z praktyki literatury greckiej.
korzystają z praw słowotwórczych		Poemat dygresyjny - jako
rządzących tym językiem		konwencję gatunk. stworzył go
-> funkcje neologizmów :		Byron. Polega ona na tym, że jest
*wzbogacają wypowiedź poetycką		to utwór wierszowany, fabularny,
*stanowią również myślowe		a więc narracyjny, o trudnych do
skróty (np. wszechleśny niż		ustalenia rygorach kompozycyjn.
pochodzący z wszystkich lasów)		Bierze się to stąd, że narrator
*odświeżają słownictwo, dzięki		wysuwa na plan pierwszy siebie i
nim wypowiedź staje się bardziej		swoje czynności kreacyjne.
zwarta, oszczędna i ekspresywna		Przedstawia się on czytelnikowi
*ukazuja inwencje pisarza, jego		jako rzeczywisty twórca fikcji
aktywny stosunek do słowa		świata przedstaw., zwraca się
-> neologizmy slownikowe		bezpośrednio do czytelnika i
-> są nośnikami poetyckości		ujawnia swe kreacyjne możliwości
tekstu (funkcja kreacjonistyczna)		podporządkowując tym zabiegom
Makaronizmy (barbaryzmy) :		fabułę, co umożliwia mu
-> są to wyrazy obce w stosunku		przyjęcie postawy ironicznej.
do zasobów leksykalnych danego		Poemat satyrowy - gatunek
języka, wprowadzone do		specyficznie polski. Cechy
wypowiedzi w sposób oryginalny		wyróżniające ten gat. : postać
-> różnią się tym od wyrazów		formułująca wypowiedź krytyczną
zapożyczonych, że zadomowiły		nie należy do rzeczywistości
się w celu wyeliminowania		będącej przedmiotem krytyki,
słowa rodzimego		utwór dotyczy najistotniejszych
-> są przejawem wpływu języka		spraw społeczno-politycznych
na język, wykorzystania jezyka		Polski, ma charakter dydaktyczny,
obcego dla celów komunikacyjn.		a używane środki stylistyczne
i ekspresywnych		mają charakter retoryczny.
-> f. ekspresywno - estetyczna;		Satyra - treścią utworu satyryczn.
pokazują określony trend		jest piętnowanie przez ośmieszenie
kulturowy		rozmaitych wad ludzkich,
Związki frazeologiczne :		obyczajowości i postaw wobec
-> są to utarte wyrażenia i zwroty,		wszelkich zjawisk życia społeczn.,
które mają znaczenie przenośne,		również krytyka instytucji życia
choć zupełnie zatarte		społeczn. Satyra zadowala się
Deminutywum :		negacją zjawisk i postaw, a
- spieszczenie		przeciwieństwa negowanych
- może służyć do infantylizacji		postaw stanowią wzorce pozytywn.
wypowiedzi		Dla ośmieszenia krytykowanych
Augumentatywum :		zjawisk satyra chętnie korzysta z
(ogumentatywum)		takich środków jak karykatura,
Stylistyczne figury składniowe		komizm czy groteska. Satyra jest
Inwersja (przestawnia) - jest to		gatunkiem dydaktycznym.
naruszenie szyku zdania;		Bajka - krótki utwór, najczęściej
skutkiem zastosowania inwersji		wierszowany, którego treści
jest zmiana porządku		dydaktyczne są kodowane za
intonacyjnego oraz komplikacja		pomocą paraboli (przypowieści).
relacji antykadencja-kadencja		Fabule, zdarzeniom i postaciom
-> usytuowanie orzeczenia na		nadaje zatem bajka znaczenie
końcu lub początku zdania		alegoryczne. Kończy się lub nawet
-> przymiotnik po rzeczowniku		zaczyna morałem, który jest jej
-> f. neosemantyczma i		stałym elementem kompozycyjn.
ekspresywno - estetyczna		Typy bajki :
-> BAROK		- b. zwierzęca - fabuła umieszcza
-> przykuwa uwagę; zwiększa		zwierzęta w sytuacji właściwej
zwiększa refleksyjność wypowiedzi		stosunkom międzyludzkim.
akcentuje pewne elementy		- b. narracyjna -mocno zarysowuje
Elipsa - brak jakiegoś elementu		akcję, podkreślając jej początek i
składniowego w zdaniu, ale taki		koniec, przybiera kształt krótkiej
brak, który nie przekreśla wartości		noweli o prostej fabule.
informacyjnej zdania, ponieważ		- b. epigramatyczna - redukuje
kontekst wyraźnie wskazuje,		epicka oprawę i funkcje narratora,
jaka inform. została pominięta		jest najczęściej wymianą kwestii
-> ma ona do spełnienia wyraźne		między dwoma bohaterami lub
funkcje ekspresywne		pytaniem i odpowiedzią.
-> na elipsie zbudowana jest		Gawęda szlachecka - gatunek
metafora		epicki, który swój kształt
-> w kontaktach językowych jest		wyprowadza z opowiadań ustnych
przejawem ekonomii językowej		prowadzonych w obecności
-> elipsa w wierszu to pisanie		słuchaczy, będącym wytworem
emocyjne, skojarzeniowe		staropolsk. kultury, związany z
-> wiersze powojenne Różewicza		formami życia towarzysk. szlachty.
- wers jest tylko sygnalnym		Realizowany jest prozą. Narrator -
znakiem obrazu		typowy reprezentant świat. szlach.-
Paralelizm syntaktyczny : jest to		traktuje opowiadaną historię jako
zabieg stylistyczny polegający na		prawdziwą, bo albo w niej
powtarzaniu poszczególnych		uczestniczył, albo zna ją od kogoś,
części zdania, kategorii skladniow.		kto w niej brał udział (przeżył ją).
w tej samej lub podobnej kolejności		W postaci utrwalonej, literackiej
przynoszących odmienne treści		gawęda pojawia się : lata 30-te
mimo identycznej konstrukcji		XIX w i nosi wyraźne cechy
-> powtórzona jest struktura		stylizacji na wypowiedź ustną.
-> pojawia się najczęściej w		Twórcą gawędy szl. w realizacji
poezji ludowej		jest Henryk Rzewuski, autor
Powtórzenie : zabieg stylistyczno		Pamiątek Soplicy.
- składniowy polegający na		Romans - utwór narracyjny, pisany
powielaniu w zdaniu czy w		wierszem lub prozą; jego treścią
sekwencjach zdań słów lub całych		były przygody o niesamowitym
zespołów słów w celach		charakterze : awanturniczym i
ekspresywnych		erotycznym, jakich bohater
-> szczególnym przypadkiem		doznawał w podróży. W lit. polsk.
powtórzenia jest tzw. zdanie		romans pojawia się późno (XVI w)
rozkwitające, znane jako jeden z		Typy : - r. pseudohistoryczny
chwytów poetyki Peipera		- r. rycerski; - r. dydaktyczny;
-> REFREN - powtarzanie wersu		- r. religijny; - r. błazeński.
lub grupy wersów w jednakowych		Powiastka filozoficzna - cechy
odstępach kompozycyjnych		wyróżniające powiastkę to forma
Anafora : specyficzny rodzaj		prozaiczna, ironiczno-żartobliwy
powtórzenia; chwyt stylistyczny		dystans narratora do świata przeds.
polegający na powtórzeniu słów		i podporządkowanie jego logiki
znajdujących się na początku		treściom dydakt. i światopogląd.
poszczególnych jednostek		W strukturze gatunkowej łatwo
syntaktycznych		odnaleźć relikty romansu,
-> słowo użyte w funkcji anafory		przejawiające się w sposobie
determinuje określoną konstrukcję		układania motywów zdarzeniowych
gramatyczną		w fabułę, w schematycznym
-> anafora wyliczeniowa		rysunku postaci ilustrujących
-> anafora usztywnia i ujednolica		bardzo określoną postawę, ale
kompozycję zdaniową (jeden		struktura ta wzbogacona została o
wyraz rezerwuje sobie stale tę		akcenty satyryczne i akcenty
samą pozycję syntaktyczną i		krytyki instytucji społecznych.
poszczególne części zdania		Nowela - utwór narracyjny prozą
tworzą układy paralelne)		o wyrazistej jednowątkowej fabule.
-> pełni funkcję retardacyjną		Wyrazistość fabuły jest efektem
-> funkcja mnemotechniczna		jej krótkiej rozpiętości czasowej,
Epifora : powtarzanie tych samych		braku opisów, epizodów, dygresji,
słów bądź kategorii gramatycznych		postaci drugiego planu oraz
w zamknięciach, czyli		rozbudowanych charakterystyk.
klauzulach zdań		Opowiadanie - przypomina
-> epifora może być oparta na		nowelę rozmiarami, jednowątkową
powtórzeniu wyrazów bliskoznaczn.		fabułą, ale obce mu są wszelkie
-> nie ma ona takich właściwości		rygory kompozycyjne. Kompoz.
w zakresie usztywniania szyku		opowiadania jest luźna, otwarta,
zdania co anafora		pojawiają się w nim opisy,
-> często w wierszu zastępuje		jak i refleksje czy dygresje, pointa
rym - można ją uznać za		nie jest ani jednoznaczna, ani
czynnik wierszotwórczy		nawet wyrazista, ale uobecnia
Parenteza : (wstawienie) - jest to		się w nim narrator, zwracający
wyraz bądź grupa wyrazów		na siebie uwagę wyraźnie
rozbijający strukturę syntaktyczną		określonym stosunkiem do świata
innego zdania, w którego obrębie		przedstawion. we własnej relacji.
zostało umieszczone, i oczywiście		Powieść - gatunek narracyjny
nie pozostaje z tym zdaniem w		prozą. Odznacza się wielowątkow.
związku składniowo - logicznym;		fabułą, zatem i wielkością postaci
ma ona charakter nawiasowego		wprowadzonych do świata przedst.
wtrącenia		których losy i dokonania ukazane
-> na strukturze perentywnej		zostały w kontekście społecznym,
oparty jest poemat dygresyjny		obyczajow., polit., ekonomiczn.,
-> rozbija ona składniowo -		psychologicznym. Powieść jest
logiczny tok wypowiedzenia		kompozycją wątków zwykle o
-> może urozmaicać melodię		zróżnicowanym układzie : wątki
wypowiedzi		mogą być prowadzone równolegle,
-> służy niesieniu informacji		sekwencjonalnie, czyli układzie
odnoszących się do rzeczywistości		przyczynowo-skutkowym bądź
zewnątrz literackiej		celowościowym, mogą też
Antyteza : jest to łączenie w jedną		pozostawać w układzie
frazę skontrastowanych		hierarchicznym. Powieść jest
znaczeniowo wyrazów lub zdań;		najmniej skonwencjonalizowanym
na zasadzie ich jaskrawej		gatunkiem. Struktura powieści
sprzeczności -> oksymoron		realizuje się w narracji, której
-> kontrast		efektem jest świat przedst., a więc
-> pojawia się najczęściej w		postaci lit. uczestniczące w
liryce erotycznej i religijnej		zdarzeniach, tworzących fabułę.
FIGURY RETORYCZNE :		Praktyka powieściowa korzysta z
PYTANIE, ZAPRECZENIE		każdej możliwej formy narracji,
Pytanie retoryczne : jest to		pozostawia całkowitą dowolność
pytanie, które stawia się nie dla		kreowania postaci, sposobu ich
uzyskania informacji, lecz dla		wyposażenia wewnętrz.i zewnętrz.
jasnego określenia stanowiska		Dopuszczalne są najrozmaitsze
tego, kto je zadaje		inwersje czasowe, jak i układy
-> w liryce filozoficzne, intelektual.		zdarzeń. Narrac. pow. dysponuje
poezja obywatelska		nie tylko pierwszą lub trzecią
-> służy wyeksponowaniu celu		osobą, ale także rozbudowaną
wypowiedzi i jej sproblematyzow.		skalą szczegółowości - od
Wykrzyknienie (eksklamacja) :		streszczenia zaszłości do scen z
zdanie lub równoważnik zdania		udziałem bohaterów - jak również
ujawniające przez silne		różnymi punktami widzenia świata
emocjonalne nacechowanie		przedst. I różnym stosunkiem
stosunek podmiotu mówiącego do		narratora do opowiadanych
przedmiotu wypowiedzi		zdarzeń. Zdarzenia fabularne z
-> jest odpowiedzialna za emfazę		kolei mogą być sytuowane w
(mówienie w sposób infantylizacyj.		przeszłości, współczesności, a
wprowadza w kontekst		nawet w przyszłości.
sentymentalnego mówienia)		Typy powieści :
Anakolut : jest to wypowiedź		Rozróżniamy powieści historycz.,
składniowa zorganizowana w taki		współczesne i fantastyczne, a
sposób, że poszczególne człony		kryterium podziału jest stosunek
syntaktyczne kłócą się z		czasu fabularnego utworu do
porządkiem logicznym zdania		momentu powstania powieści; ze
-> odbiera jednoznaczność		wzg. na typ bohatera możemy
wypowiedzi		mówić o powieści psychologicz.
-> anakolut może nadawać		i behawiorystycznej; kształt
wieloznaczność wypowiedzi np.		fabularny powieści pozwala
"Wawel leży w naszej ziemi, co		wyodrębnić powieść awanturnicz.
nie chciała Niemca..)		lub kryminalną; tematyka
-> może pełnić f. estetyczną lub		powieściowa pozwala rozróżniać
być zwykłym potknięciem językow.		między powieściami środowiskow.
-> można go wykorzystać do		- młodzieżowa, produkcyjna itp.
wzmocnienia metaforycznego		P. spoleczno-obyczajowa :
tekstu		utwór utrzymany w kategoriach
Apostrofa : to utrzymany w		realizmu, o problematyce
podniosłym, niekiedy patetycznym		współczesnej autorowi,
tonie zwrot do osoby lub zjawiska		portretujący stosunki społeczne i
czy przedmiotu, który apostrofa		zachowanie ludzi, motywując je
personifikuje. Apostrofę zaliczamy		czynnikami społecznymi, a więc
do figur składniowych z braku		politycznymi, historycz., ekonom.,
lepszego zaszeregowania		a także psychologicznymi.
-> INWOKACJA - jest to		Wszechwiedzący narrator autorski
rozbudowana apostrofa		opowiada o codzienności środow.
-> jest elementem sakralizującym		i o tym, co je kształtuje. Ciąg
Metafora :		zdarzeń układa się w całość
1. Konfrontacyjna - to zestawienie		wyraźnie zamkniętą.
2 wyrazów, z których jeden ma		P. psychologiczna - jej treścią
znaczenie właściwe (tzw. temat		są przeżycia psychiczne postaci
metafory) a drugi ma znaczenie		i analiza ich sfery uczuciowej.
przenośne (tzw. nośnik metafory)		Taka powieść pokazywała wnętrze
2. Ewokacyjna - werbalizuje		ludzkie najpierw jako reakcje
nośnik metafory, natomiast		emocjonalne na wydarzenia w
temat tylko czytelnikowi sugeruje		świecie przedstawionym.
(dużą rolę odgrywa kontekst)		P. historyczna - utwór, którego
3. Konfrontacyjno-ewokacyjna		świat przedst. sytuowany jest w
- typ pośredni		mniej lub bardziej odległej
Symbol :		przeszłości, licząc od momentu
-> podmiot jego jest konkretny,		powstania utworu. Twórcą tego
samoistny, samowystarczalny, a		podgatunku był Walter Scott
wytwarzając swoistą atmosferę		P. sensacyjna - jej istotnym
sugeruje jakieś nowe		wyróżnikiem jest fabuła, na którą
niewypowiedziane znaczenia		składają się wydarzenia mające
-> jest niejednoznaczny,		duże tempo przebiegu oraz
dopuszcza wiele interpretacji		niespodziewane i nagłe zwroty
Problem kompozycji		akcji. Rysunek postaci jest prosty
Kompozycja :		i nie pogłębiony psychologicznie.
-coś wewnętrznego,szalającego,		Tradycja tego typu powieści sięga
przyległego		romansu łotrzykowskiego.
-immanentny element struktury		P. kryminalna - utwór, którego
dzieła		treścią było najpierw rozwiązanie
-wartościowy semantycznie		zagadki, ustalenie na podstawie
-długo kompozycja była		próby odtworzenia zachowań i
"niewidzialna", ale to uległo zmian.		wypowiedzi grona osób, która z
-element silnie znaczący		nich jest zabójcą; później -
a) budowa świata przedstawionego		przedstawienie działań przestęp.
dzieła, układ i powiązanie jego		Za model klasyczny uznajemy tę
elementów, sieć wzajemnych		pierwszą realizację. Bohaterem
relacji między motywami oraz		powieści krymin. była zawsze
stosunków łączących poszczegl.		osoba podejmująca się rozwiąz.
motywy z całościowym		zagadki : ktoś z urzędu bądź
schematem konstrukcyjnym !		tylko z zamkniętego grona osób,
1. Kompozycja otwarta		w którym zabójstwa dokonano.
-nie kładzie nacisku na		Temat takiej powieści wymaga
rygorystycznie przestrzeganą		dużej dyscypliny w konstruowaniu
spoistość związków pomiędzy		akcji i ukrywania do pewnego
składnikami		stopnia tego zdarzenia, które
-pozbawiona widoczn. konturów		rozstrzyga o powodzeniu dochodz.
-proporcje sugerują		P. fantastyczna - traktuje świat
fragmentaryczność i wieloznaczn.		przedstaw. jako realnie istniejący,
świata przedstawionego		jakkolwiek czytelnik orientuje się,
2. Kompozycja zamknięta		że świat ten nie podlega
-dobitnie sygnalizuje uporządkow.		weryfikacji w kategoriach
świata przedstawionego		rzeczywistości. Twórcami byli
-podkreśla jego zwartość i		J.Swift, E.T.A.Hoffman, E.A.Poe.
skończoność		P. podróżnicza - utwór budujący
3. Komp.ramowa (szkatułkowa)		swoją fabułę ze zdarzeń, w jakich
-czyni ze świata układ co		uczestniczą postaci podczas
najmniej dwustopniowy		odbywanych podróży, przy czym
-na stopniu znajduje się		zazwyczaj jest to podróż po
określona sytuacja fabularna, w		kraju egzotycznym. Często
której obrębie opowiadana jest		powieść podróżnicza posiłkuje
jakaś inna fabuła		się chwytami stosowanymi w
4. Kompozycja sternowska		powieści sensacyjnej.
-swobodna kompozycja utworu		P. biograficzna - utwór, którego
narracyjnego		treścia jest całe życie i
-zrywa z zasadami spójnej		działalność jednostki wybitnej.
fabuły epickiej		Esej - utwór o charakterze
-w jej miejsce kilka epizodów		przede wszystkim dyskursywnym,
powiązanych, przeplecionych		którego celem jest zdanie przez
żartobliwymi dygresjami,		autora sprawy z własnych
polemikami z czytelnikiem		przemyśleń na jakiś temat :
5. Kompoz. pierścieniowa		społeczny, filozoficz., moralny itd.,
-dosłowne lub przybliżone		co jest źródłem subiektywnych
powtórzenie na końcu utworu		sformułowań i wyznań przeżyć,
poetyckiego wersów początkow.		czasem bardzo intymnych.
-wers na początku i na końcu		Reportaż - jest relacją naocznego
taki sam lub podobny		świadka z wydarzeń z jakiegoś
Konkatenacja - zjawisko dotycz.		powodu dla czytelnika ważnych.
składni, układ w którym każdy		Jako gatunek publicystyczny
następny segment zaczyna się		zawdzięcza on swoje istnienie
tym samym segmentem		rozwojowi prasy w XIX w. Jego
występującym w segmencie		poprzednik. były przede wszyst.
poprzednim. Często spotykana		opisy i relacje z podróży. Do cech
w pieśniach ludowych		gatunkowych reportażu należy :
Wyznaczniki literatury		dyscyplina i rzetelność,
(obrazowość, fikcyjność,		plastyczność i logika uszeregow.
organizacja naddana)		faktów. Reportaż ma bardzo
Wszelkie wypowiedzi są		zróżnicowaną tematykę, która
komunikatami językowymi, ale		może dotyczyć dosłownie
mimo podobieństw tematów i		wszelkich dziedzin i wydarzeń.
motywów jedne są nośnikami		Felieton - jest gatunkiem
rzeczowych informacji, a inne,		publicystycznym o niezbyt
np. wiersz - są subiektywną,		uchwytnej poetyce. Jest to tekst
zmetaforyzowaną wypowiedzią,		krótki, którego zadanie polega na
w której zostały wyrażone		wprowadzeniu w aktualną
osobiste przeżycia.		społeczną problematykę i
Utwór lit. różni od innych		pobieżnym jej skomentowaniu,
rodzajów językowej komunik. :		nieraz tylko poprzez ujawniony do
- obrazowość; - fikcja		niej stosunek autora. Czasem
- organizacja naddana (dodatk.		felieton posługuje się elementami
uporządkowanie lub naddane)		fikcji lit., która w kontekście
Obrazowość - wypowiedź		aktualnych wydarzeń przybiera
literacka ma bogatszy (głębszy)		postać przypowieści.
sens niż komunikaty innego		Tragedia - nazwa gatunkowa
typu, jest wieloznaczna. Wyrazy		tragedia wywodzi się ze słów
tworzą w tekście niepowtarzalne		greckich tragos - kozioł i ode -
układy, wzajemnie na siebie		pieśń i oznaczała pierwotnie
oddziałują, modyfikując i		"pieśń kozłów". Początki tragedii
zmieniając swe znaczenia,		nie są znane, toteż nauka
powodują dodatkowe spięcia i		zadowala się tym, co o genezie
jednoczesną koegzystencję		gatunku powiedział Arystoteles :
znaczeń przenośn. I potocznych		na tragedię złożyły się 2 starsze
Obrazowość mieści się z sferze		gatunki literackie :dytyramb i
językowej, oznacza możliwość		dramat satyrowy. Dytyramb był
dokonywania różnorodnych		pieśnią wykonywaną najczęściej
przekształceń znaczeniowych,		chóralnie, poświęconą bogu wina
które ukazują określoną wizję		i wegetacji - Dionizosowi.
świata (obraz poet.) - tropy poet.		Pierwotny dytyramb miał
Obrazowość - pośrenia		charakter ludowo - obrzędowy.
(wieloznaczność tekstu)		Jako forma liter. pojawia się na
- bezpośrednia (plastyka		przełomie VII i VI w. przed
przedstawienia)		Chrystusem. Chórzyści
Fikcja - jest to cecha świata		wykonuj. dytyramb przebrani byli
przedstawionego w dziele liter.,		za kozły wyobrażające satyrów.
świata, który jest tworem		Dramat satyrowy, jako drugi
ukształtowanym w wyobraźni		składnik tragedii, w swej
autora. Fikcja pozostaje fikcją		pierwotnej postaci był występem
bez względu na to, czy autor		aktorów również przebranych za
posługuje się konwencją realizmu,		kozłów wyobrażających satyrów -
czy fantastyki. Zdania orzekające		bożków spokrewnionych z
w dziele literackim funkcjonują		bóstwem płodności. Jako forma
tylko w obrębie utworu.		dojrzała dramat satyrowy był
Konfrontowanie ich ze sferami		przedstawieniem o treści
niezależnymi od dzieła ukazuje,		mitologicznej, utrzymany w
że nie roszczą sobie one prawa		tonacji wesołej, czasem nawet i
do prawdziwości. Nie mogą być		komediowej. W lit. polskiej
ani prawdziwe, ani fałszywe,		tragedia pojawiła się w epoce
ponieważ odnoszą się do		pseudoklasycyzmu : najwybitn.
przedmiotów nie istniejących		utw. jest Barbara Radziwillówna
(postaci lit., zdarzeń). Nie są		Alojzego Felińskiego.
więc sądami w sensie logicznym,		Komedia - jest drugim obok
ale quasi-sądami (niby sądami).		tragedii gatunkiem dramatycznym,
Fikcja lit. to świat przedstawiony		ukształtowanym w starożytnej
konstruowany za pomocą		Grecji, wskazującym pewne
quasi - sądów.		podobieństwo strukturalne do
Szczególną odmianą fikcji jest		tragedii, ponieważ w jej najdawn.
fantastyka. Prezentowana w dziele		realizacjach spotykamy chór,
rzeczywistość zrywa z		rozdzielający akcję (fabułę) na
podstawowym doświadczeniem i		epizody niekonieczn. tematycznie
wyobrażeniem o świecie.		spójne. Chór ten - a także
Deformacja rzeczywistości służy		koryfeusz - częściej jednak
do stworzenia sytuacji		zwracał się do widowni (parabaza).
modelowych, w których są		Jej źródłem były obchody święta
wyeksponowane jakieś problemy.		ku czci Dionizosa. Różniła się
Organizacja naddana - dzieło		natomiast komedia tym, że w
liter. jako sztuka słowa odznacza		miejsce kategorii tragizmu
się staranniejszą niż inne rodzaje		wprowadzała komizm jako
piśmiennictwa organizacją		niezbywalną cechę wydarzeń
językową, nadmiarem ładu,		dramatycznych, a konflikt
którego nie wymaga ani		kończył się pomyślnie dla
komunikatywność przekazu, ani		bohatera utworu. Typy komedii :
żadne względy społeczne. Jest		- K. staroattycka, jej najwybitn.
to nadwyżka istniejąca po to, aby		znanym twórcą był Arystofanes.
eksponować język.		W tych komediach były silne
Organizacja naddana to efekt		akcenty satyryczne, przybierające
przekształceń stylistycznych		postać pamfletu.
fonicznej warstwy języka (Kulawik)		- K. nowa - za twórcę uważny
Przekształcenia stylistyczne		jest Menander. Nowość polegała
nadają wypowiedzi charakter		na wyeliminowaniu chóru,
estetyczny. Tak estetycznie		odrzuceniu wątków fantastyczn.
uformowane teksty strukturaliści		i zintegrowaniu akcji. To był
uważali za poezję.		początek komedii charakteru,
Typy przeżyć wyrażanych		której bohaterowie stanowili
w liryce		uosobienie cech charakterologicz.
1. Liryka miłosna - każda epoka w		Komedia nowa była tym wzorem,
lit. wytwarza swój własny model		jaki przyjęli komediopisarze
poezji erotycznej, w którym odbija		rzymscy :Plautus i Terencjusz.
się charakter dla danego okresu,		- K. nieregularna (nieklasyczna)
sposób odczuwania. Każdy z nich		- K. romantyczna
kształtuje inny wzorzec		- K. klasycyzująca
przeżywania w zakresie liryki mił.		- K. bulwarowa (2 polowa XIX w)
- od poglądów filozof. do konwencji		W lit.polskiej komedia pojawia się
obyczajowych - model ten		w XVI w postaci utworów, które
uwarunkowany historycznie		kwalifikujemy gatunkowo jako
2. Liryka filozoficzna		albertusy : Wyprawa plebańska.
- lit. związek z ideologiami,		Były one literacką, satyryczną
światopoglądem naukow., filozofią		reakcją na obowiązek niskiego
- poeci nie tworzą na ogół		kleru wyposażenia i opłacania
systemów filozof.,czynią natomiast		żołnierza na wojnę, a następnie
czynią natomiast przedmiotem		na pospolite ruszenie i sposób, w
przeżyć problemy filozoficzne		jaki dbano o bezpieczeństwo
- lir. filoz. ukształtowana historycz.		państwa. Akcja tego typu komedii
- o lir. filoz. mówimy w odniesieniu		była na ogół słabo skonstruowana,
do takich wierszy, w których		co było powodem amorficzności
pośrednio lub bezpośrednio		dramaturgicznej, ale poszczególne
wyrażane przeświadcz.stanowią		motywy zdarzeniowe odznaczały
centralny element treści utworu		się dojmującym realizmem i
3. Liryka religijna		siłą komiczną (vis comica).
- poeta rozważając i przeżywając		- K. rybałtowska są to
określony problem, jednocześnie		anonimowe teksty komediowe
jakby ustala swój stosunek		o znamionach farsowości,
do bóstwa		odznaczające się dosadnością,
- formy lir. relig. - hymn pochwalny,		nawet wulgarnością.
wiersz błagalny, liryk-bluźnierstwo		- K. mięsopustna - którą z
- ważną część l.r. stanowią utwory		rybałtowską łączy jarmarczny
bezpośr. powiązane z obrzędami		charakter, budująca jednak swą
przeznaczone do zbiorowego		komediowość na komizmie
wykonywania (pieśni, psalmy)		bardziej rzetelnym i wykazującą
- w epokach, w których		również cechy dramatu dworsk.
instytucje społ. związane z kultem		Tragifarsa - jest odmianą gatunk.
zdobywają pozycję dominującą		dramatu, stanowiącą efekt
4. Liryka polityczna i patriotycz.		połączenia poetyki farsy i
- stanowi kwestię ujęcia w kształt		właściwych jej kategorii estetycz.
liryczny ważkiej w określonym		z niekomediowymi strukturami
momencie problematyki ogólnej		dramatycznymi. Tragifarsa
(życie społeczne i narodowe)		kumuluje cechy komedii
- stwarza model, wzorzec jego		charakterów, kom. obyczajowej,
przeżywania		komizmu postaci i sytuacyjnego.
- ze wzg. na oddziałanie na		Konflikt zostaje rozwiązany po
świadomość czytelnika -> forma		myśli bohatera kosztem innych
agitacyjna i forma refleksyjna		postaci, w wyniku czego
- podmiot liryczny przedstawiony		następuje podmiana kategorii
jako uczestnik pewnej zbiorowości,		komizmu, który jako cecha
żyjący jej sprawami kształtujący		postaci przekształca się w ostrą
model ich przeżywania		krytykę i satyrę społ., a sam
- tu najdobitniej ujawnia się		gatunek w dramat.
związek liryki z historią		Tragikomedia - jest odmianą
Gatunki liryczne utrwalone w		gatun. dramatu, wyróżniającą się
polskiej tradycji literackiej :		strukturą tragedii, której akcja
1. Elegia - miłosna (Kochanowski),		rozwiązuje się komediowo, a więc
autobiograf. (Janicki), patriotyczna		zgodnie z życzeniem bohatera,
(Kasprowicz), o pewnym tonie		brak jest natomiast innych
emocjonalnym		komponentów komediowych. Jest
2. Oda (Pindar) - retoryka, oracja,		gatunkiem powstałym jeszcze w
apostrofy, obrazy		starożytności.. W Polsce -XVIII i
3. Hymn - o charakt. uroczystym,		XVIII w. w utworach o miernych
tematyka religijna, patriotyczna,		wartościach artyst. mało
najczęściej podmiot zbiorowy		znaczących pisarzy. Tragikomed.
4. Pieśni -(Horacy-ody),Kochanow.		uświadamia, że dramat rozwija się
5. Tren - utwór poświęcony osobie		poprzez krzyżowanie cech gatunk.
zmarłej, opłakujący ją. (utwór		Dramat liturgiczny - tę odmianę
żałobny) - epitafium		gatunk. reprezentują utwory o
6. Fraszka - krótki utwór o		tematyce zaczerpniętej z ksiąg
charakterze żartobliwym		Nowego Testamentu, pisane po
7. Epigramat - lapidarny i bardzo		łacinie, ale często wzbogacane
zwarty utwór poetycki oparty na		wątkami pochodzącymi spoza
paradoksalnym koncepcie		liturgii. Najczęstsze są dramatycz.
8. Madrygał - krótki wiersz		opracowania tematu narodzin
miłosny, ukształtowany w poezji		Chrystusa, wydarzeń Wielkiego
zwłaszcza w Polskim baroku		Tygodnia, od Niedzieli Palmowej
9. Sonet - 14 wersowy, dwa		do Zmartwychwstania.
czterowersowe strofy, 2 tercyny		Misterium - (łac. - tajemnica,
10. Poemat prozą		obrzęd) oznacza widowisko
SYNKRETYCZNE - sielanka,		swoim charakterem wywodzące
ballada		się od dramatu liturgicz. i od około
Stylizacja - nawiązania do		XII w. stanowiące wyraźną
obcego tekstu		odmianę gatunkową. Tematyka
Rodzaje stylizacji :		misterium pochodzi z Biblii,
Pastisz - zabawa poetycka		utworów o charakterze
polegająca na podpatrywaniu		hagiograficznym i apokryfów, przy
stosowanych przez innych		czym poszczególne wątki
twórców chwytów poetyckich i		traktowane były swobodnie i
podpatrywaniu ich. Pastiszysta		niekiedy bardzo rozbudowane, co
stara się tak imitować autora, by		sprzyjało zeświecczeniu
czytelnik nie spostrzegł fałszu.		problematyki. Pisane początkowo
Trzeba dobrze znać literaturę,		po łacinie, z biegiem czasu
żeby nie wpaść w jego pułapkę.		realizowane były wyłącznie w jęz.
Parodia - polega na		narodowych. Kompozycja luźna,
karykaturalnym naśladownictwie		a więc stosunkowo mało
jakiegoś tekstu lub stylu pisarsk.		dramatyczna, w której dużą rolę
Tekst musi być powszechnie		odgrywały intermedia.
znany (w przeciwnym razie parodia		Intermedium - jest to scenka
nie zostanie właściwie zrozumiana)		komiczno - satyryczna
Parodia tylko wówczas spełni swe		rozdzielająca tekst misterium
zadanie, jeśli tekst będzie		bądź moralitetu, której funkcja
dostatecznie podobny do		polegała na zmianie poważnego
pierwowzoru i - dostatecznie od		nastroju wprowadzonego przez
niego różny (parodia przywołuje		tekst misterium. Intermedium
wzorzec i jednocześnie go neguje)		oznaczało się często farsowym
Przywołanie wzorca realizowane		charakt. Najdawniejsze polskie
jest w parodii :		pochodzi z renesansowego
- przez tytuł		utworu Sąd Parysa.
- przez charakterystyczny dobór		Moralitet - pochodzi z czasów
środków językowych		renesansowego przełomu. To
- przez parafrazy, czyli przeróbki		gatunek dydaktyczny, którego
fragmentów ośmieszanego tekstu		cechą wyróżniającą jest to, że
- przez wprowadzenie ulubionych		posługuje się alegorią. Wybór
bohaterów i rekwizytów		między dobrem a złem, jakiego
parodiowanego pisarza		musi dokonywać każdy człowiek,
Trawestacja - znany i poddany		i konsekwencje wyboru były
przeróbce tekst lit. staje się		zasadniczym tematem moralitetu.
narzędziem społecznej satyry,		Jego funkcje dydaktycz. spełniały
humoru czy reklamy.		się przez prowadzenie wątku
Dla pastiszu, parodii, trawestacji		pozytywnego i negatywnego, a
wzorcem jest inny tekst literacki		także przez elementy ludyczne
(lub twórczość określon. pisarza)		oraz żywiołowy komizm
Różnią się one od siebie		towarzyszący karze za zły wybór.
stosunkiem wobec wzorca :		Dramat romantyczny - należy
pastisz -podpatrywanie i naśladow.		go rozumieć nie jako dramat
parodia -karykaturalne naśladown.		konkretnej epoki, lecz jako pewien
trawestacja -narzędzie satyry,		typ konwencji dramatycznej -
humoru, reklamy.		gatunek dramatyczny. Cechą
Motyw - podstawowa cząstka		dr. romant. jest akcja budowana
morfologiczna budowy utworu.		z epizodów, które łączy w całość
Przedmiot jako cząsteczka świata		problem bądź postać głównego
przedstawionego, jego cecha lub		bohatera. Owe epizody mają
wygląd, zdarzenie bądź sytuacja		zróżnicowany stopień samodzieln.
traktowane są w opisie morfolog.		i mogą osiągnąć autonomię.
dzieła liter. jako motywy. Tworzą		Gatunek ten zachowując
one całości wyższego rzędu, takie		strukturę dramatyczną sięga
jak wątek i postać lit., fabuła i tem.		również po środki wyrazu
Funkcja pojedynczych motywów		właściwe epice i liryce, w czym
jest zróżnicowana :		realizuje założenia estetyki
- motyw spoisty - taki, który		romantycznej. Do charakterystyki
układa się w jakiś porządek w		gatunku należy odrzucenie
dziele literackim - czasowy bądź		jednolitości kategorii estetycznej
przyczynowy czy funkcjonalny		utworu, stąd częsta wymienność
- motyw luźny - w takich		charakteru jego fragmentów :
porządkach nie uczestniczą.		tragizm ustępuje miejsca
Dzięki nim realizują się na		humorowi, a realizm fantastyce.
przykład dygresje.		Odrzucenie reguł dramatycznych
Motywy, dzięki którym toczy się		(trzech jedności)
akcja utworu, dokonują się		Dramat mieszczański - cechy
przemiany sytuacji bohatera, a		gatunkowe obejmują tematykę
więc i przemiany świata		codzienności życia mieszczańst.,
przedstawionego, nazywamy		konflikt rodzinny osadzony w
motywami dynamicznymi, a takie		realiach społeczn. i obyczajowych,
motywy, które odnoszą się z		sentymentalizm nastroju i funkcje
reguły do wyglądu i kształtów		dydaktyczne. Dr. miesz. rozwinął
elementów świata przedstawion. -		się w dwu kierunkach, co
motywami statycznymi. Motywy		doprowadziło do wykrystalizowania
dynamiczne to przede wszystkim		się dwu nowych gatunków :
motywy zdarzeniowe, których		melodramatu i dramatu
wprowadzenie do utworu ma		psychologiczno - obyczajowego.
określone konsekwencje w		Melodramat wywodzi się z komedii
przebiegu akcji. Mot. zdarzeniowe		łzawej i wyróżnia się sensacyjną
kształtują przebiegi czasu w		akcją opartą na intrydze skierowan.
utworze, a mot. statyczne -		przeciwko głównej postaci. Operuje
przestrzeń świata przedstawionego.		zatem skontrastowaną pod wzg.
Wątek - ciąg zdarzeń, których		charakterologicznym parą bohat.,
podmiotem jest ta sama postać		a rozwiązanie konfliktu jest
(lub kilka postaci połączonych		pomyślne dla tej postaci, która
wspóln. losem lub celem działania)		przyciąga sympatię czytelnika, i
Wątek tworzony przez zdarzenia,		kompromitujące intryganta, czemu
w których uczestniczy postać		towarzyszy wysiłek autora,
główna utworu, nazywamy wątkiem		skierowany na emocjonalną
głównym i wobec wątku głównego		reakcję czytelnika.
inne, tzn. takie, które tworzone są		Dr. psychologiczno - obyczajow.
przez zdarzenia dotycz. postaci		ukształtował się jako kontynuacja
ubocznych, nazywamy wątkami		komedii poważnej i domowej -
ubocznymi. Wątek jako element		odmian dramatu mieszcz. - w 2
składowy świata przedst. stanowi		połowie XIX w i stanowi najbardziej
jednostkę konstrukcyjną fabuły.		reprezentatywną odmianę gatunk.
Ze wzg. na liczbę wątków		epoki realizmu krytycznego i
realizowanych w utworze		naturalizmu. Akcję osadzał zwykle
rozróżniamy utwory jednowątkowe		w realiach epoki, a konflikt ma tu
i wielowątkowe. Podobnie jak		z reguły charakter psychol.-społ.
motywy, powtarzają się również w		czemu służy skrupulatna analiza
utworach lit. rozmaite wątki :		postaci, ujawniających swe cechy
wędrowca, żeglarza, człowieka		przez stosunek do innych postaci
paktującego z diabłem itd. Są to		utworu i ich rolę w konflikcie.
zatem wątki obiegowe.		Dramat symboliczny - powstał na
Wątki zdarzeniowe stanowią		przełomie XIX i XX w. Jego twórca -
tworzywo fabuły utworu.		Maurice Maeterlinck. W naszej
Fabuła - sekwencja zdarzeń		lit. dramatycznej symbolem jako
przedstawionych w utworze.		głównym środkiem ekspresji
Rodzaje relacji miedzy zdarzen. :		poslużyli się Wyspiański i Staff.
- następstwo czasowe		Dramat epicki - gat. dramatyczny
- związek przyczynowo-skutkowy		stworzony przez Bertolta Brechta,
Zdarzenia fabularne, z wyjątkiem		opatrzony przez niego
zdarzeń epizodycznych i		komentarzem teoretycznym.
dygresyjnych, mają z reguły		Dramat epicki ujawnia podmiot
charakter celnościowy -		dramatyczny, który osiąga pozycję
teleologiczny. Zadanie zdarzeń		dotąd w strukturze dramatu
epizodycznych polega w utworze		nie spotykaną : do niego należy
na tym, że przedstawiają tło		objaśnienie zdarzeń
działań, stwarzają koloryt lokalny i		rozgrywających się w świecie
historyczny świata przedstawion.		przedstawionym i komentowanie
Akcja - jakość wątków i sposobów		ich dla czytelnika. Akcję utworu
ich realizowania w narracji określa		rozbijają ponadto partie śpiewane,
jakość akcji utworu lit., przez którą		tzw. songi. Gatunek ten ujawnia
rozumiemy taki typ fabuły, który		rozmaite ludowe źródła inspiracji
powstaje w wyniku nagromadzenia		z moralitetem włącznie, jak również
motywów zdarzeniowych,		poetykę wyraźnie skontrastowaną
realizujących konflikty, intrygi,		z konwencjami bezpośrednio go
walki, przemieszczanie się bohat.		poprzedzającymi - z dramatem
w tym typie fabuły dają się		właściwym.
wyodrębnić następujące fazy akcji :		Dramat groteskowy - konwencja
zawiązanie akcji, rozwinięcie,		dramatyczna, polegająca na
perypetie, rozwiązanie akcji.		skonstruowaniu absurdalnej
Akcja utworu może mieć charakt.		sytuacji, która zastępuje akcję
więcej lub mniej dynamiczny.		dramatyczną. Owa absurdalna
Temat - zorganizowany zespól		sytuacja, w jakiej znajdują się
centralnych motywów świata		postaci utworu, symbolizuje
przedstawionego. Motywy		warunki egzystencji ludzkiej.
centralne należy rozumieć		Podstawową kategorią estetyczną
najczęściej jako główny wątek		gatunku jest groteska, której
utworu, skupiający wątki uboczne		istota polega na łączeniu element.
i epizodyczne, które zawsze		zwyczajowo należących do
rozwijają się ze wzg. na temat i on		różnych porządków, opatrywanych
określa ich funkcje i znaczenia.		przeciwnymi znakami wartości,
Temat utworu może być		efektem czego jest konflikt,
tożsamy z wątkiem głównym.		sprzeczność, niezborność.
		Łączenie tragizmu z komizmem,
				podniosłości z wulgarnością,
				piękna z brzydotą należy do
				chwytów konstytuujących groteskę.
				Ojciec gat. A. Jarry (Król Ubu)
				Dramat poetycki - jest najbardziej
				nieokreśloną i wewnętrznie
				zróżnicowaną konwencją gatunkow.
				której wyróżnikiem gatunkowym
				jest dość luźna kompozycja
				wynikająca ze zredukowanej akcji,
				poetyckość języka, rozumiana
				jako jego postać niedyskursywna :
				stylizacje, metaforyka, duże
				nasycenie chwytami stylistycznymi

---