Należy starannie odróżniać: obowiązywanie i wejście w życie normy oraz znajdowanie zastosowania przez normę. Początek obowiązywania i wejście w życie nie muszą zbiegać się w czasie; norma może też nie znajdować (jeszcze) zastosowania, mimo że już obowiązuje i weszła w życie.

Koniec obowiązywania:

Norma prawna zostaje wyeliminowana z systemu prawnego z chwilą nastąpienia zdarzenia, z którym odpowiednie reguły konstrukcji systemu wiążą skutek w postaci utraty mocy obowiązującej przez tę normę.

Podstawowym sposobem eliminacji norm prawnych z systemu prawnego jest ich derogacja (= uchylenie).

Początek obowiązywania:

Norma staje się elementem systemu prawnego z chwilą dokonania ostatniej czynności konwencjonalnej składającej się na dany fakt prawotwórczy.

W przypadku stanowienia ostatnią taką czynnością jest ogłoszenie aktu normatywnego zawierającego przepis, w którym dana norma została wysłowiona. A zatem norma prawa stanowionego obowiązuje od chwili ogłoszenia aktu normatywnego, który ją zawiera.

t

Norma obowiązuje ze względu na:

1) uzasadnienie:

a) tetyczne [→obowiązywanie tetyczne]

b) aksjologiczne [→ obowiązywanie aksjologiczne]

2) jej efektywność [→ obowiązywanie behawioralne]

Czasowy aspekt obowiązywania normy prawnej wskazuje na to, że norma została do systemu prawnego włączona i nie została z niego usunięta zgodnie z regułami konstrukcji tego systemu.

Zwrot „norma prawna obowiązuje” znaczy tyle, co zwrot „norma prawna jest elementem systemu prawnego”.

Norma obowiązuje tetycznie, jeśli argumentem za jej realizowaniem jest to, że:

1) została ustanowiona albo uznana przez kogoś, komu należy dawać posłuch ze względu na jego szczególną pozycję społeczną wynikającą z tego, iż:

a) jest on upoważniony (ma kompetencję) do stanowienia (uznawania) norm dla innych, lub

b) cieszy się autorytetem (moralnym, opartym na tradycji kulturowej danego środowiska, itp.) w opinii adresatów normy, lub

c) ma siłę - dysponuje mocą przymusu, tzn. dysponuje środkami pozwalającymi mu stwarzać tzw. sytuację przymusową dla adresatów normy; adresaci znajdują się w jego mocy, albowiem może on wyrządzić im taki czy inne zło, czy też pozbawić ich jakiegoś dobra;

2) i zarazem to ustanowienie czy uznanie nie zostało przezeń odwołane.

Obowiązywanie normy prawnej

Norma prawna obowiązuje przede wszystkim z uwagi na uzasadnienie tetyczne - podstawowe znaczenie ma tu fakt, że prawodawca wyposażony jest w odpowiednią kompetencję prawodawczą. Tetyczne obowiązywanie normy prawnej jest często wzmocnione uzasadnieniem aksjologicznym oraz skutecznością normy.

Aspekty obowiązywania normy prawnej

Temporalny

Terytorialny

Podmiotowy

Zgodnie z zasadą zwierzchnictwa terytorialnego, państwo ma zasadniczo wyłączność w wykonywaniu władzy prawodawczej na swoim terytorium. Norma prawna wiąże na terytorium całego państwa (niezależnie od tego, że krąg adresatów danej normy może być terytorialnie ograniczony) albo na jego określonym fragmencie (w przypadku aktów prawa miejscowego).

Normy prawne danego systemu wiążą (potencjalnie) wszystkie osoby, które znajdują się na terytorium danego państwa, przy czym niekiedy przyjmuje się, iż normy prawne wiążą obywateli danego państwa niezależnie od miejsca ich pobytu (tj. nawet poza granicami państwa, którego są oni obywatelami).

Podstawy obowiązywania normy prawnej

Norma obowiązuje aksjologicznie, jeśli argumentem przemawiającym za jej realizowaniem jest to, że:

1) czyny przez nią nakazane lub ich skutki są uważane za dobre (godne aprobaty), albo

2) czyny przez nią zakazane lub ich skutki są uważane za złe (godne dezaprobaty)

w świetle ocen:

1) własnych osoby uznającej daną normę za obowiązującą [→autonomiczne uzasadnienie aksjologiczne], lub

2) innych podmiotów, zwłaszcza autorytetów [→ heteronomiczne uzasadnienie aksjologiczne].

Norma obowiązuje behawioralnie, jeśli jest efektywna (skuteczna), tzn. jeśli:

1) adresaci tej normy realizują ją wówczas, gdy znajduje ona zastosowanie, lub

2) jest dostatecznie prawdopodobne, że za jej niezrealizowanie (tj. przekroczenie) adresatów spotka jakieś zło ze strony innych podmiotów (tj. jakaś sankcja skupiona lub rozsiana).

---