Rozwój teorii przedsiębiorstwa
Teoria tradycyjna (klasyczna) firmy - jej podstawą jest mikroekonomia. W niej zachowanie przedsiębiorstw jest charakteryzowane poprzez typ rynku, na którym ono występuje przy założeniu, że każda firma dąży do maksymalizacji zysku, a metoda jej zachowań cyklu reakcje cenowe i produkcyjne wynikają z określonego typu rynku.
Na gruncie klasycznej teorii firmy, siła motoryczna produkcji i rozwoju jest akumulacją rozumianą jako proces inwestowania. Jednostka specjalizuje swoje czynności produkcyjne i działa na zasadzie wymiany a zysk jest procentem od kapitału zaangażowanego w działalność gospodarczą. Głównym źródłem wzrostu produkcyjności jest podział pracy, a jedyną miarą wartości jest praca zużyta na wyprodukowanie danego dobra.
Niewidzialna ręka rynku - powoduje, że sprzeczne działania przedsiębiorców z interesem ogółu, są w rezultacie dla nich dobroczynne.
Szkoła marginalna - podstawą wszystkich zachować konsumentów na wszystkich rynkach jest zasada malejącej użyteczności krańcowej. Wartość dobra, czyli jego cena zależy od tego, ile nabywca jest skłonny zapłacić za dodatkową jednostkę produktu. Kluczowym problemem jest znalezienie optimum pogodzenia skłonności konsumenta do zakupu oraz interesu producenta. Przyjęcie zasady ekwimarginalnej (zrównanie wielkości krańcowej) oznacza, że firma traktowana jest jak gospodarstwo domowe.
Teoria neoklasyczna - próba syntezy podejścia marginalnego i analizy zachowań przedsiębiorstwa. Akcentuje funkcje przedsiębiorcy oraz teorii zysku. Przedsiębiorca dąży do ustalenia kombinacji czynników wytwórczych oraz rozmiarów produkcji przy których osiągnie możliwie największy zysk.
Maksymalny zysk ma miejsce wówczas, gdy dochodzi do zrównania utargu krańcowego z kosztem krańcowym. Dodatkowym czynnikiem w tej teorii jest organizacja .
Modele przedsiębiorstwa
Przedsiębiorstwo w modelu doskonałej konkurencji - firma jest kierowana przez współwłaściciela (przedsiębiorcę), który podejmuje decyzję w warunkach pełnej informacji. Producent dostarcza niewielką część produkcji na rynek. Produkty firm konkurencyjnych postrzegane są jako homogeniczne. Istnieje wolność wejścia i wyjścia z rynku. Wyłącznym celem firmy jest maksymalizacja zysku. Ustalona jest produkcja, która przynosi najwyższy zysk, jednocześnie przy zachowaniu zasady zrównania kosztów marginalnych z marginalnym przychodem.
Przedsiębiorstwo w modelu konkurencji niedoskonałej - pojawił się w latach 30stych i wprowadził pojęcie tzw. grupy produktowej, a więc firm produkujących podobne wyroby. Uchylił trzy założenia modelu konkurencji doskonałej tj.:
- homogeniczność produktu
- zupełny brak wpływu firmy na cenę
- względnej swobody wejścia i wyjścia z rynku.
W modelu tym firma może się dostosować na trzy sposoby (wybrać jedną z trzech strategii):
-obniżyć cenę
- zmniejszyć produkcję
- różnicować produkty.
Przedsiębiorstwo na rynku oligopolistycznym - zakłada strukturalną niepewność, a także ryzyko decyzyjne uczestników rynku. Stąd konieczne jest uwzględnianie nowego czynnika jakim jest prawdopodobieństwo zaistnienia danej sytuacji. Decyzje producenta zależą tu już nie tylko od ceny i popytu, ale także od oczekiwanej reakcji konsumentów. Oznacza to, że decyzje są wzajemnie współzależne.
W ramach rynku oligopolistycznego można wymienić kilka rodzajów zachowań przedsiębiorstwa, np.:
- duopol
- przywództwo cenowe (przywódcą cenowym jest firma dominująca, a jedna z firm pełni rolę barometru cenowego)
W ramach przywództwa cenowego może wystąpić zmowa cenowa. Może mieć postać formalną lub nieformalną.
W ramach rozwoju teorii przedsiębiorstwa wyłoniły się koncepcje alternatywne do tradycyjnej teorii przedsiębiorstwa. W stosunku do teorii ekonomicznej:
Wychodziły one z założenia, że koncepcja homo ekonomiczna nie dostarcza wyłącznie zaspokojenia potrzeb poprzez rynek.
Nie zawsze podmioty gospodarujące to przedsiębiorstwa i gospodarstwa domowe rozumiane jako strony transakcji. Czasami wystarczają one jako tzw. pojedynczy gracze
Miejsce maksymalizacji zysku jako głównego celu działania przedsiębiorstwa wprowadzona została zasada racjonalności ograniczonej
W teoriach klasycznych uważa, że zakłócenia występują na rynkach automatycznie, uaktywniają mechanizmy adaptacyjne. W teoriach alternatywnych wdrażanie innowacji burzy tę równowagę.
Mimo, iż alternatywne teorie przedsiębiorstwa stały w opozycji do klasycznych następowały próby ich włączenia do modelu tradycyjnego. Pojawiły się min. teorie managerskie, które zakładały istnienie obok celu głównego, celów innych niż maksymalizacja zysku przedsiębiorstwa.
Pojawiły się teorie kosztów transakcyjnych oraz instytucjonalne teorie przedsiębiorstwa. Jedną z ostatnich jest teoria kontraktualna , w której przedsiębiorstwo traktowane jest jako wiązka kontraktów.
Z teorią życia przedsiębiorstwa wywodzą się teorie behawioralne oraz biologiczne przedsiębiorstwa.
W praktyce także nastąpiło przeobrażenie przedsiębiorstwa. W gospodarce przemysłowej większość przedsiębiorstw opierała się na fizycznych aktywach. Były one podstawą produkcji oraz sprzedaży dóbr. Rozwój nowych technologii oraz globalizacja sprawiło, że większość przedsiębiorstw koncentruje się na klientach budując własne przewagi konkurencyjne za pomocą kapitału ludzkiego.
Fizyczne aktywa przedsiębiorstwa zeszły na drugo- i trzecio- planową pozycję czego wyrazem jest min. outsourcing.
Na pierwszy plan wysuwa się obecnie kapitał mark i znaków towarowych oraz kapitał ludzki skoncentrowany na kliencie.
Następuje przesunięcie sposobu oceny wyników przedsiębiorstwa z metod opartych na wartościach księgowo -finansowych na analizę wolnych przepływów pieniężnych. Przedsiębiorstwo koncentruje się na kreowaniu wartości dla akcjonariuszy i zarządzaniem wartością przedsiębiorstwa.
Zarządzanie wartością przedsiębiorstwa wymaga stałego przeprowadzania zmian w przedsiębiorstwie, aby dostosować perspektywy wewnętrzne do perspektyw zewnętrznych przedsiębiorstwa.
Perspektywy wewnętrzne określają przedsiębiorcy i managerowie koncentrując się na celach strategicznych. Podstawowe znaczenie mają więc cele wewnętrzne przedsiębiorstwa powiązane z generowaną przez nie gotówką.
Perspektywa zewnętrzna to świat interesów. Określa ją dominujący model rynkowy wyrażany poprzez kursy akcji spółek kapitałowych kształtowane w taki sposób, aby pojawiła się premia od ryzyka. Ponad to wraz ze wzrostem znaczenia rynków kapitałowych i faktem, że coraz więcej oszczędności lokowanych jest poza systemem bankowym, za jednego z silniejszych inwestorów na rynku uważane są fundusze emerytalne.
Najważniejszym wyznaniem dla przedsiębiorców staje się nie tylko tworzenie nowych strategii i dążenie do obniżenia kosztów, ale także działanie mające na celu wzrost satysfakcji czy wartości dla klienta, jak również budowanie większego zaangażowania pracowników, w powiązaniu z celami formy. W wielu przedsiębiorstwach wprowadzany jest ład korporacyjny oraz następuje wzrost aktywności akcjonariuszy w radach zarządczych.
Przełom wieku to nowe oblicze przedsiębiorczości, które charakteryzuje się przełomowymi rozwiązaniami organizacyjnymi wspartymi technologiami informatycznymi.
Następuje skrócenie cyklu życia firmy oraz wyodrębnienie sektora przedsiębiorstw w nowej generacji.
Firmy nowej generacji pojawiają się w nowoczesnych sektorach. Występują w niej oprócz finansowania ze środków własnych środki pozyskiwane przez giełdę oraz przedsięwzięć o wysokim ryzyku kapitałowym. Z reguły zarządzane są przez zespoły przywódcze, jednak z wykorzystaniem koncepcji tzw. „uczącej się”. Decydujące cechy wypływają z procesu internacjonalizacji, a ich pro aktywny i innowacyjny charakter ekspansji wynika nie tylko z przesłanek międzynarodowych ale także coraz większej gotowości do podejmowania ryzyka.